Çandarlı Halil Paşa

Çandarlı Halil Paşa'nın aynı adı taşıyan dedesi için Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa sayfasına bakınız.

Çandarlı Halil Paşa (d. ? - ö. 10 Temmuz 1453), 1439-1453 tarihleri arasında sadrazamlık yapmış Osmanlı devlet adamı.

Çandarlı Halil Paşa
Sadrazam Çandarlı Halil Paşa'nın İznik'teki mezarı
Osmanlı sadrazamı
Görev süresi 1439-1453
Hükümdar	II. Murad II. Mehmed
Yerine geldiği	Koca Mehmed Nizamüddin Paşa
Yerine gelen	Zağanos Paşa
Kişisel bilgiler
Ölüm	10 Temmuz 1453 İstanbul

İstanbul'un fethinden hemen sonra Fatih Sultan Mehmed tarafından idam ettirildiği 10 Temmuz 1453 tarihine kadar 15 yıl süresince vezir-i azamlık yapmıştır. Osmanlı tarihinde idam edilen ilk sadrazamdır.

Hayatı

Osmanlı Devleti Kuruluş Dönemi başvezirlerinden olan Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa'nın torunu ve Çandarlı İbrahim Paşa'nın oğludur.

Eğitimi ve ilk görevlerinin ne olduğuna dair elimizde belge yoktur. Fakat ilmiye sınıfından olduğu için iyi derecede medrese eğitimi gördüğü kabul edilebilir. Bir vakfiyede 1436'da kazasker olduğu kaydı bulunmaktadır. Sadrazam olan babası Çandarlı İbrahim Paşa öldükten sonra ilmiye sınıfından ayrıldığı belirtilmektedir.

II. Murad saltanat döneminde 1439'da başvezir olan Koca Mehmed Nizamüddin Paşa öldükten sonra başvezirlik görevine geçmiştir. 1439 ile 1451'e kadar dönemde iki defa devlet işlerinden uzaklaşarak Manisa'ya çekilen II. Murad'ın yerine gelen genç oğlu II. Mehmed'in birinci sultanlık döneminde fiilen Osmanlı Devleti'ni yönetmiştir. Bu dönemde özellikle Anadolu beyliklerine karşı yapılan sert müdahalelerin önüne geçerek büyük bir iç kargaşalığı önlemiştir. Edirne-Segedin Antlaşması'nın koşullarından hoşnut kalmayan Papalık, Kardinal Giuliano Cesarini vasıtasıyla Macar komutanı János Hunyadi'yi "Papa’nın onayı olmadığından dolayı geçersizdir." iddiasıyla antlaşmayı ihlale yöneltmesi ile Balkan ülkelerinin büyük bir Haçlı ordusu oluşturarak Macar/Lehistan Kralı III. Władysław komutasında önce güneye Balkanlardan sarkarak sonra doğuya Varna'ya yönelmeleri ile büyük tehdit altına kalan Osmanlı Devleti ordusunun başına tekrar tahttan feragat etmiş olan II. Murad'ın gelmesini sağladı. Bunun sonucunda Osmanlı Devleti Varna Muharebesi'nde büyük bir galibiyet kazandı.

Bunu takiben Osmanlıların Mora'ya büyük bir sefer yaparak Mora'nın büyük kısmının Osmanlı devleti eline geçmesinde ve Eflak Prensi Vlad Dracula'nın Macar müttefiklerinden ayrılmasına ve II. Kosova Muharebesi'nde II. Murad komutasındaki Osmanlı ordusunun Janos Hunyadi komutasındaki yeni bir Macar-Eflak ordusunu imha etmesinde büyük katkısı oldu. II. Murad'ın 3 Şubat 1451'da Edirne'de vefatından sonra oğlu II. Mehmed'in Manisa'dan gelmesine kadar geçen 16 günlük süreçte bu tahta geçişinin problemsiz olmasını sağladı.

II. Mehmed'in ikinci tahta geçmesinden sonra da başvezirlik hizmetinde devam etti. Fakat II. Mehmed'in lalası olan Zağanos Mehmed Paşa ile arasında bir politik mücadele başladı. Çandarlı Halil Paşa, Zağanos Mehmed Paşa'nın öğrencisi olan padişaha özellikle Bizans'a karşı daha atak davranması hakkındaki tavsiyelerine karşıydı ve Bizans'a karşı daha ılımlı davranılması tavsiyeleri vermekteydi. Bazı kaynaklara göre Çandarlı, II. Mehmed'i sabırsız ve deneyimsiz buluyordu. II. Mehmed, başveziri olan Çandarlı Halil Paşa'nın katkısına değer verdiğini Filibe civarlarında bir köyü malikane olarak başvezire bağışına rağmen, Çandarlı Halil tedirgin olmakta devam etti.

İstanbul kuşatması sırasında Avrupa'da yeni bir haçlı ittifakı ortaya çıkacağından kuşkulandığını ve bu nedenle kuşatmanın zayıflatılmasını ve hatta kaldırılmasını II. Mehmed'e tavsiye etti. Bu tavsiyeleri orduda ve devlet kapılarında Çandarlı Halil Paşa'nın Bizans'tan rüşvet aldığı söylentilerinin dolaşmasına neden oldu. 29 Mayıs'ta İstanbul fethedilmesinden hemen sonra 1 Haziran 1453'te II. Mehmed bu dedikoduları çok ciddiye aldığını açıklayarak başvezir Çandarlı Halil'i görevinden azletti. Çandarlı Halil Paşa ve çocukları tutuklandı. Çocukları daha sonra serbest bırakıldı ama Çandarlı Halil Paşa Yedikule’de Altın Kapı’da 40 gün hapis edildi. 10 Temmuz 1453 tarihinde gözlerine mil çekildi ve idam edildi. Boyun eğeceği yerde sultana dik baktığı iddia edilir. Daha sonra oğlu İbrahim Paşa tarafından İznik’e götürülüp türbesine gömüldü.

Bu olay hakkında tarihçiler arasında çeşitli değişik yorumlar ve tartışmalar yapılmaktadır. Bazı tarihçiler II. Mehmed, ilk tahta geçtiğinde ve İstanbul’un fethi sırasında başvezirin sergilediği tutumlar nedeniyle bu idamın ortaya çıktığını bildirirler. Babinger bu politikasıyla II. Mehmed'in kendi otoritesini pekiştirmiş olduğunu ve herkesin genç sultana boyun eğdiğini belirtir. Sakaoğlu İstanbul'un alınmasında muhalif kalması ve bu nedenle Bizans'la arasında bir gizli anlaşma olduğundan kuşkulanıldığını belirtmektedir.

Değerlendirme

Sicill-i Osmani'de şöyle değerlendirmektedir:

Tedbirli, güçlü, âlim ise de Bizans Devleti ile siyasi ilişkisi 80 senelik aile ocağının ikbaline son vermiştir.

Eserleri

Ege'de Çandarlı Körfezi'nde bir kale yaptırmış olup körfez ve Dikili'nin Çandarlı mahallesi onun adını taşımaktadır. İznik'te bir imaret ve Edirne'de "Halil Paşa Hanı" olarak adlandırılan bir han yaptırmıştır.

Dış kaynaklar

• Danişmend, İsmail Hâmi, (1961) Osmanlı Devlet Erkânı, İstanbul:Türkiye Yayınevi.
• Yayın Kurulu, "Halil Paşa (Çandarlı)" (1999), Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, İstanbul:Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık A.Ş. C.1 s.518 ISBN 975-08-0072-9
• Buz, Ayhan, (2009) Osmanlı Sadrazamları, İstanbul: Neden Kitap, ISBN 975-254-278-5,

Dış bağlantılar

• Çandarlı Halil Paşa Türbesi 19 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Mehmed Süreyya (haz. Nuri Akbayar) (1996), Sicill-i Osmani, İstanbul:Tarih Vakfı Yurt Yayınları ISBN 975-333-0383 C.II say.283 [2]
• Tektaş, Nazım (2002), Sadrâzamlar Osmanlı'da İkinci Adam Saltanatı, İstanbul:Çatı Yayınevi (Google books: [3] 7 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Siyasi görevi
Önce gelen: Koca Mehmed Nizamüddin Paşa	Osmanlı sadrazamı 1439-1453	Sonra gelen: Zağanos Mehmed Paşa