Ölçek, Ardahan
Ölçek, Ardahan ilinin Merkez ilçesine bağlı bir köydür.
| Ölçek | |
|---|---|
 | |
 Ardahan'ın konumu | |
  Ölçek Ölçek'in Ardahan'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Ardahan |
| İlçe | Merkez |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| İdare | |
| • Yönetici | Muhtar[3] İhtiyar heyeti[3] |
| Rakım | 2044 m |
| Nüfus (2022) | |
| • Toplam | 597 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0478 |
| İl plaka kodu | 75 |
| Posta kodu | 75110 |
Tarihçe
değiştirÖlçek köyünün eski adı Orçoki'dir. Orçoki (ორჩოკი), bazı Gürcüce kaynaklarda Orcohi (ორჯოხი) ve Olçagiri (ოლჩაგირი) olarak da verilmiştir. Nitekim bu bölgede bir dağ Orcohi Dağı (ორჯოხის მთა) şeklinde kayda geçmiştir.[4][5] Orçoki adı Türkçeye Orçok şeklinde girmiştir. Nitekim köyün adı, 1595 tarihli Osmanlı tahrir defterinde Orçok (اورچوك) ve Çıldır Eyaleti'nin 1694-1732 dönemini kapsayan cebe defterinde Orçok (اورچوق) olarak kaydedilmiştir.[5][6]
Orçoki veya Orcohi köyü, Orta Çağ'da Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Artani'de yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü, 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirmiştir. Köydeki iki kilise de bu dönemden kalmış olmalıdır. Nitekim kiliselerden biri 10. yüzyılda inşa edilmiştir. Öte yandan köydeki megalit yapı kalıntısı, buranın eski bir yerleşim yeri olduğunu göstermektedir.[7][8][9]
Orçoki veya Orcohi köyü, 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterine göre, Gürcistan Vilayeti içinde, Ardahan-i Büzürg]] livasının Meşe nahiyesine bağlıydı. Nüfusu 49 Hristiyan haneden oluşuyordu. Hane reislerinin çoğu Gogiça, Amira, İoseb, Zurab, Abison, Laşkara gibi Gürcü adları taşıyordu. Köyde buğday ve arpa tarımı ile arıcılık yapılıyor, koyun ve domuz besleniyordu. Yedi adet su değirmeni bulunuyordu.[5][10]
Ölçek köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca, savaş tazminatının bir parçası olarak Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresi 1886 nüfus tespitinde köyü Ölçek (Ольчекъ) şeklinde kaydetmiştir. Bu sırada Ölçek, Ardahan sancağının Ardahan kazasına bağlı Begrahatun nahiyesinin 11 köyünden biriydi. Nüfusu, 141'i erkek ve 166'sı kadın olmak üzere, 39 hanede yaşayan 307 kişiden oluşuyordu. Altı hanede 61 Kürt, 33 hanede ise 246 Türk yaşıyordu.[11]
Birinci Dünya Savaşı yıllarında Ardahan bölgesini gezmiş olan Gürcü gazeteci Konstantine Martvileli, "Olçagi" (ოლჩაგი) şeklinde not ettiği köyde, 69 hanede 514 Müslüman Gürcünün yaşadığını yazmıştır. Ancak köyde yaşayanların kimi kendini Gürcü kabul ediyor, kimi etmiyordu. Köyün merkezinde ve çevresinde yıkılmış üç adet kilise bulunuyordu. Bazısında sadece duvarlar, bazısında yıkıntılar kalmıştı.[12][13]
I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinden sonra köy, 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde yer aldı. 1921'de, Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında fiilen Türk kuvvetlerin eline geçti.[14] Aynı yıl imzalanan Kars Antlaşması’yla da Türkiye’ye bırakıldı.
Ölçek köyünde üç kilise ile bir kalenin varlığı bilinmektedir. Kiliselerden biri 10. yüzyılda inşa edilmiş tek nefli bir yapıdır. Günümüzde büyük ölçüde yıkık olan kilise, Ölçek köyünün içinde yer alır. İkinci köy kilisesi de bugün yıkık durumdadır. Tek nefli bir yapı olan Orçoki Kilisesi, köyün merkezinin 800 metre kuzeydoğusunda bulunmaktadır. Üçüncü kilise, köyün merkezinin 5 km kuzeydoğusunda, Orçoki Kalesi'nin de bulunduğu eski bir köy yerleşmesi olan "Kalecik"te yer alır. Bugün yıkık durumda olan Kalecik Kilisesi'nin bir duvarında Gürcüce yazı vardır.[15][16] Orçoki Kalesi (55 × 48 m) ise, köyün merkezinin 5,2 km kuzeydoğusunda, Kura Nehri’nin sağ kıyısında yer alır. Harç kullanılmadan inşa edilmiş büyükçe bir yapıdır. Köylüler bu kaleyi “Kalecik” olarak adlandırmaktadır. İki metre kadar yükseklik olan kale duvarlarının kalınlığı ise 2-3 metredir. Yıkık durumdaki kalede, geride kalan yıkıntılarından yüksek bir kulesi olduğu anlaşılmaktadır. Kalecik Kilisesi, kalenin 300 metre yakınındadır.[17]
Coğrafya
değiştirÖlçek, Ardahan il merkezine 15 km uzaklıktadır.[18] Kars-Ardahan, Ardahan-Damal ve Arhan-Çıldır karayolları köyün yakınından geçmektedir. Ardahan merkezin doğusunda bulunan köy içerisinden Ölçeksuyu geçmektedir. Köy içerisindeki yükselti Ziyaret Tepe olarak adlandırılmaktadır. Ayrıca köyün batısındaki orman arazisinde doğarak köyden geçen Çermesuyu (Taşlıdere) mevcuttur. Köyün her iki tarafında bulunan tepelik alanlarda sarıçam ormanları ve geniş yaylalar bulunmaktadır.
Nüfus
değiştir| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 597[2] |
| 2021 | 625[2] |
| 2020 | 614[2] |
| 2019 | 618[2] |
| 2018 | 638[2] |
| 2017 | 645[2] |
| 2016 | 658[2] |
| 2015 | 666[2] |
| 2014 | 672[2] |
| 2013 | 685[2] |
| 2012 | 689[2] |
| 2011 | 678[2] |
| 2010 | 689[2] |
| 2009 | 711[2] |
| 2008 | 723[2] |
| 2007 | 719[2] |
| 2000 | 808[18] |
| 1990 | 1.083[18] |
| 1985 | 1.415[18] |
Kaynakça
değiştir- ^ "Olcek, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 11 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q "Ardahan Merkez Ölçek Köy Nüfusu". Nufusune.com. 20 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ a b "5393 sayılı Belediye Kanunu" (PDF). mevzuat.gov.tr. 3 Temmuz 2005. s. 3. 1 Haziran 2024 tarihinde kaynağından (pdf) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2024.
Madde 9- Mahalle, muhtar ve ihtiyar heyeti tarafından yönetilir.
- ^ "ტაო–კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები" (2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları), Tiflis, 2015, s. 187. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ a b c Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt, III. Cilt (1958), s. 528.
- ^ Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (ჩილდირის ვილაიეთის ჯაბა დავთარი : 1694-1732 წწ.), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, s. 301.
- ^ Tao-Klarceti: Tarihsel ve Kültürel Anıtlar (ტაო-კლარჯეთი: ისტორიისა და კულტურის ძეგლები), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018, s. 196, ISBN 978-9941-478-17-8.
- ^ "ტაო–კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები" (2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları), Tiflis, 2015, s. 39-40. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ "Ardahan'da Arkeolojik uygulamalar: 2015 yılı yüzey araştırması Sami Patacı, Ergün Laflı". 10 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2022.
- ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი: თარგმანი: წიგნი II), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; II. cilt (1941), s. 460.
- ^ Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Kars oblastı" - 267.
- ^ Konstantine Martvileli, “Ardahan Bölgesinde” (არტაანის მხარეში), Sakartvelo gazetesi, 24 Eylül 1917, sayı: 230.
- ^ Konstantine Martvileli, “Ardahan'ın Müslüman Gürcüleri” ("არტაანის ქართველი მაჰმადიანები"), Sakartvelo gazetesi, 27 Ocak 1917, sayı: 21.
- ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
- ^ Tao-Klarceti: Tarihsel ve Kültürel Anıtlar (ტაო-კლარჯეთი: ისტორიისა და კულტურის ძეგლები), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018, s. 196, 199, ISBN 978-9941-478-17-8.
- ^ "ტაო–კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები" (2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları), Tiflis, 2015, s. 39. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ Tao-Klarceti: Tarihsel ve Kültürel Anıtlar (ტაო-კლარჯეთი: ისტორიისა და კულტურის ძეგლები), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018, s. 359-360, ISBN 978-9941-478-17-8.
- ^ a b c d "Ölçek Köyü". YerelNet.org.tr. 5 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2020.