İbrahim Hilmi Tanışık

İbrahim Hilmi Tanışık (1891 Bursa - 11 Mart 1967, Medine), İstanbul ve Bursa'daki çeşme, cami ve kitâbeler üzerine çalışmaları olan ve iki ciltlik İstanbul Çeşmeleri adlı eseriyle tanınan yazar ve kent araştırmacısıdır.

İstanbul Dârülmuallimîn İbtidâîsi'ndeki (1914) mezuniyeti sonrasında Balıkesir'de hoca tayin oldu. 1916'da Kırım'a gitti ancak Ekim Devrimi sonrasında İstanbul'a dönerek Fatih'te ikâmet etmeye başladı. İstanbul ve Bursa gibi başkentler üzerine olan kent araştırmalarına 1918'de başladı ve bu yönde belge ve efemera toplamaya başladı. 1919’da Ayşe İsmet Hanım’la evlendi. Bursa'da iki yıl boyumca yerel bir gazete çıkardı ve kentin işgalden kurtuluşunda Mudanya'da fotoğraf çekimleri yaptı. 1930 yılında Devlet Matbaası’nda hesap memuru oldu. Hocası Eyüplü Hâfız Kemal Sun’un teklifi sonrasında Faik Reşit Unat ve Hasan Basri Çantay’ın teşvikikleriyle eski eserlere olan ilgisiyle yazmaya başladı ve magnum opus eseri olan iki ciltlik İstanbul Çeşmeleri bu vesileyle ortaya çıktı. Bu uğraşı 15 yıl sürdü, bu süreçte kentin muhtelif çeşmelerini kayıt altına alıp tarihlerini yazarak görsel malzemeler üretti. Eserinin ilk cildi (1943) tarihî yarımada ve Eyüp mahâllerini kapsarken ikinci cildi (1945) Beyoğlu, Üsküdar-Kadıköy ve Boğaziçi’nin iki tarafinı da kapsamaktadır.

Ebced hesabını bilen Tanışık'ın müteakip çalışmaları İstanbul ve Bursa'daki cami ve mescidlerinin kitâbeleri üzerine oldu ancak kendi çektiği fotoğrafların da yer aldığı bu eser yayımlanmadı. Kitâbelerin tespit edilerek listelenmesi ve okunup kategorize edilmesi amacıyla Türk Tarih Kurumu himâyesindeki projeye danışmanlık yaptı. 1951 sonrasında Osmanlı'dan kalan silah kitâbelerinin tasnifi üzerine bir deneme yazdı. İstanbul Ansiklopedisi'nde çeşme ve cami maddeleri kaleme aldı.

1960’larda harabe halinde olan Mimar Sinan Mescidi’nin ihyası için bir derneğin kurulmasına öncülük etti 1400’den fazla kartpostal ve 700'ye yakın siyah-beyaz fotoğraf koleksiyonuna sahipti ve kütüphanesi ağırlıkla İstanbul ve Bursa konulu kitaplardan oluşuyordu. İbadete Açık İstanbul Camileri adlı son eserini tamamladıktan sonra üçüncü kez Hac vazifesi için niyet ettiyse de Medine yakınlarında öldü ve oraya defnedildi.

Tanışık'ın arşivi torunu İbrahim Akın Kurtoğlu tarafından muhafaza edildi. İstanbul camileri hakkında yazdığı maddeler ve çektiği fotoğraflar derlenerek Aralık 2023'te Üsküdar Belediyesi'nin desteği ile İstanbul Camileri adlı kitapta toplandı.