İmla
İmlâ veya yazım,[1] bir dilin söz varlığını o dilde yürürlükte olan ses, şekil, köken vb. kurallara uygun olarak yazıya geçirme; dildeki sözleri kurallarına uygun olarak yazma. Alfabetik dillerde standart belirleme açısından imlâ, ortografi biliminin bir alt disiplinidir.
Dilde imlâ ve telaffuz arasında sıkı bir ilişki olmasına rağmen bir dildeki alfabetik yazım, seslerin sırasının veya sözcüklerin konuşma dilindeki formlarının her zaman tam bir yansıması olmaz. Ünlü ve ünsüzler, harflerden bahsederken başka, seslerden bahsederken başka anlamlara gelebilir. Örneğin; İngilizceye ait imlâ kurallarında y harfi, yet örneğinde olduğu gibi sözcük başında kullanıldığı zaman ünsüz (/jet/), noisy örneğinde olduğu gibi kelime sonunda kullanıldığında ünlü (/ˈnɔɪ·zi/) olabilir.[2]
Türkçedeki bazı imlâ kuralları
değiştir'Bazı sesler sözcüklerin telaffuzlarında yer almalarına rağmen harf olarak imlâda yer almayabilirler. Örneğin Batılı dillerden Türkçeye geçmiş spor sözcüğünün telaffuzundaki "i" sesi; grup sözcüğünün telaffuzundaki ilk "u" sesi bu kelimelerin imlâsında yer almaz.
Bağlaç olan ki, ilgi eki olan -ki
Bağlaç olan ki ayrı yazılır: Geçmiş Zaman Olur ki, demek ki, kaldı ki, bilmem ki...[3]
Buna karşın ilgi eki olan -ki bitişik yazılır: Gökteki Çakıl Taşı, Operadaki Hayalet, Vadideki Zambak...
Bağlaç olan de, bulunma hali eki olan -de
Bağlaç olan de (da) ayrı yazılır: Zenginler de Ağlar, Kaplumbağalar da Uçar, Kuşlar da Gitti...[4]
Bu karşın çekim eki olan -de (-da, -te, -ta) bitişik yazılır: Alice Harikalar Diyarında, Doğu Ekspresi'nde Cinayet, Venedik'te Ölüm...
Yabancı özel isimler
Latin yazı sistemini kullanan dillerdeki özel adlar Türkçeye aktarılırken kendi dillerindeki özgün imlâlarıyla yazılır: Descartes, Calvin, Beethoven, Grimm, Shakespeare, Rousseau... Harflerde Türk alfabesinde kullanılmayan ek işaretler varsa yine özgün yazılışlarına uyulur: Molière, Ibáñez... Yabancı özel adlardan türetilmiş akım adları Türkçe söylenişlerine göre yazılır: Dekartçılık, Kalvencilik, Epikürcülük...[5]
Yunanca ya da Rusça gibi kiril alfabesini kullanan dillerden Türkçeye aktarılan özel isimler kendi dillerindeki harflerin Türkçedeki ses değerini karşılayan harflerle yazılır: Homeros, Euripides, Sokrates, Platon, Papandreu, Bolşevik, Puşkin, Tolstoy, Çaykovski...[5]
Kökeni Arapça ve Farsça olan özel isimler Türkçenin ses ve yapı özelliklerine göre yazılır: Ahmet, Saadettin, Mekke, Tebriz, İsfahan...[5]
Japonca ve Çince gibi uzak doğu dillerinden gelen özel isimler Türkçedeki yerleşik biçimlerine göre yazılır: Pekin, Şanghay, Konfüçyüs, Tokyo, Nagazaki...[5]
Şapka (düzeltme) işaretinin kullanımı
Türkçe imlâ kurallarında sesli harflerin şapkalı yazılışları (â, ê, î, ô, û) sanılanın aksine hiçbir zaman kaldırılmamıştır.[6] Türk Dil Kurumu, sesli harflerin üzerine konan şapka işareti için düzeltme işareti terimini kullanmaktadır. Örneğin; kendinden önce gelen ünsüzün ince okunacağını belirtmek için şapka kullanılır: tezgâh, dükkân, mahkûm, sükût, Elâzığ, İslâhiye, Lâpseki, Selânik... Ayrıca; nispet ekinin iyelik ekiyle karışmasını engellemek için de şapka işareti kullanılır: askerî okul, dinî bilgiler, ilmî tartışmalar, resmî kuruluşlar... Nispet eki alan kelimelere ek getirildiğinde şapka işareti olduğu gibi kalır: resmîleştirmek, resmîlik...[7] (Bilgisayar klavyesinde şapkalı harfleri yazabilmek için Shift ve 3 tuşlarına birlikte bastıp çektikten sonra şapkalı kullanılmak istenen harfe basılır.)
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ "imla". tdk.gov.tr. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2014.
- ^ "spelling." Encyclopædia Britannica Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica, 2011.
- ^ "Bağlaç Olan ki'nin Yazılışı – Türk Dil Kurumu". www.tdk.gov.tr. 18 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2022.
- ^ "Bağlaç Olan da, de'nin Yazılışı – Türk Dil Kurumu". www.tdk.gov.tr. 8 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2022.
- ^ a b c d "Yabancı Özel Adların Yazılışı – Türk Dil Kurumu". www.tdk.gov.tr. 20 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2022.
- ^ "Düzeltme işareti (^) kaldırıldı mı? – Türk Dil Kurumu". www.tdk.gov.tr. 17 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2022.
- ^ "Düzeltme İşareti – Türk Dil Kurumu". www.tdk.gov.tr. 18 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2022.