İpekli Bedri Bey
İpekli Bedri Bey (Arnavutça: Bedri Pejani; 10 Ekim 1885-6 Temmuz 1946), Arnavut siyasetçi. Osmanlı Meclis-i Mebûsan İpek sancağı milletvekili olup II. Dünya Savaşı sırasında İkinci Prizren Birliği'nin kurucularındandı.
| İpekli Bedri Bey | |
|---|---|
| |
| İpekli Bedri Bey | |
| Meclis-i Mebûsan milletvekili | |
| Görev süresi 23 Aralık 1908 - 17 Ocak 1912 | |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | Bedri Abdi Thaçi 10 Ekim 1885 İpek, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 6 Temmuz 1946 (60 yaşında) Prizren, Yugoslavya |
| Mesleği | Siyasetçi |
| Ödülleri | Özgürlük Nişanı |
| İmzası | .svg)
|
Hayatı
değiştirİpekli Bedir Bey, 10 Ekim 1885 tarihinde Osmanlı İmparatorluğu'nun Kosova vilayetinin İpek kentinde, Abdi Thaçi'nin oğlu Bedri Thaçi adıyla Arnavut bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Aile kökenine atıfta bulunmak için o dönemin geleneği olan Pejani (İpekli) soyadını kullandı.[1] Ailesi Thaçi aşiretindendi.
Liseyi Robert Kolej'de, yüksek öğrenimini ise İstanbul Üniversitesi Tarih Bölümü'nde tamamladı
Bedri Bey, 1908'de Jön Türk yönetimine karşı Üsküp bölgesindeki Arnavut Milliyetçilik Hareketi'nde aktif olarak yer aldı. Osmanlı askerî mahkemesi tarafından idama mahkûm edilen Bedri Bey, Seyfi Vllamasi'nin anılarına göre daha sonra kendisini de etkileyecek bir psikolojik şok yaşadı.[2] 1908 Manastır Kongresi'nde delege ve İkinci Manastır Kongresi'nin başkanıydı. Bedri Bey, 27 yaşındayken Arnavutluk Bağımsızlık Bildirgesi'nin imzacısı oldu.[3][4] Orada Plav, Gusinye, Yakova ve İpek bölgelerini temsil ederek "Bedri Pejani" adıyla imza attı. İlk Arnavut senatosunda seçildi ve 1919'da Versay Konferansı'nda Kosova'yı temsil etti.[4]
Bedri Bey, Kasım 1918'de İşkodra'da kurulan Kosova Ulusal Savunma Komitesi'nin kurucu üyelerinden biriydi.[5]
1920'de Salih Nivica'nın öldürülmesinin ardından İşkodra merkezli Populli gazetesinin genel yayın yönetmeni oldu. 1921-1923 döneminde Fan Noli ve diğer liberal-milliyetçilerin oluşturduğu Halk Partisi'nin (Partia e Popullit) başkanlığını yaptı ve Arnavutluk Meclisi üyesi oldu.[6]
1922 yılında içişleri bakanı olamayınca Ahmet Zogu ile ilişkisi kötüleşir. Bedri Bey, Zog'un suikast girişiminden korkmuştu ve bir psikolojik çöküntü daha yaşadı. Napoli'deki bir psikiyatri hastanesine gönderildi ve iyileştikten kısa bir süre sonra geri döndü. Bedri Bey, Muhafazakar güçlerin Noli hükûmetini devirmesinin ardından Arnavutluk'tan kaçan 1924 Haziran Devrimi'nin ana katılımcılarından biriydi. Ahmet Zogu iktidara geldiğinde Zogu rejimi tarafından bir kez daha gıyaben ölüme mahkûm edildiyse de daha affedildi. Bedri Bey, Fan Noli tarafından Viyana'da kurulan KONARE'ye katıldı. Sürgündeyken Bedri bey, İbrahim Yakova ve Kamil Bala ile birlikte Kosova Ulusal Savunma Komitesi Başkanlığı görevine yükseldi. Bu süre zarfında Komite, Noli ve Kosta Boshnjaku'nun bağlantıları nedeniyle KONARE'nin yaptığı gibi, Komintern'den bir miktar mali destek alacaktı.[7] Bedri Bey, Komintern'in bir üyesiydi ve onunla Emoraj takma adı altında sürekli yazışmalar yapıyordu.
Nisan 1939'da İtalya'nın Arnavutluk'u işgali, Bedri Bey'i Paris'teki Arnavut sürgün topluluğunun bir parçası olarak bulacaktı. Zogu'nun eski bir muhalifi olmasına rağmen Bedri Bey, diğer Arnavut aktivistler ve Fransız politikacılarla (Justin Godart gibi) birlikte 8 Nisan 1939'da Paris'te bir protesto toplantısı düzenledi. Toplantı, Arnavutluk'un işgaline şiddetle karşı çıktı ve batı demokrasilerine tepki verme çağrısında bulundu.[8] Daha önce 5 Nisan'da Fransa'daki Arnavut toplumunun ve Halk Partisi'nin (Parti Populaire) lideri olarak Fransız yetkililer aracılığıyla dönemin Birleşik Krallık başbakanı Neville Chamberlain'e bir muhtıra iletmişti.[9]
Bedri Bey, antifaşist ve bolşevik faaliyetler nedeniyle tutuklandığı ve Dıraç yakınlarındaki Porto-Romano'da hapsedildiği Arnavutluk'a geri döndü. İtalya'nın teslim olmasının ardından serbest bırakıldı.
Nazi işgali sırasında Mustafa Kruja ve Şevket Vërlaci onu daha aktif bir rol üstlenmeye teşvik edeceklerdi. Bedri Bey, Alman elçisi Franz von Schweiger ve Cafer Deva'nın yardımıyla, Mayıs 1941'de kurulan ve siyasi nedenlerden dolayı artık tehlike altında olan Büyük Arnavutluk'u korumak amacıyla 1943'te İkinci Prizren Birliği'ni kurdu.[4][10] Bedri Bey'in fikri, "Arnavutların silahlanması gerektiği, böylece yaklaşan savaşın sonu onları hazırlıksız ve elleri havada bulmaması" yönündeydi. İkinci Prizren Birliği Başkanlığı görevinden Adolf Hitler'e gönderilen bir belgede, 120.000-150.000 Arnavut'un Nazi komutası altında seferber edilmesi görevini üstlendi. Alman tarafı rakamları "demografik açıdan imkansız", Bedri Bey'i ise "anormal" olarak nitelendirdi.[11][12]
1946'da Bedri Bey, Arnavut partizanlar tarafından yakalanıp 13 sayfada eylemlerini ve inançlarını itiraf ettikten sonra Yugoslav tarafına Petro Marko'ya teslim edildi.[13] Sağlık sorunları nedeniyle zehirlendiği iddia edilen Prizren'de hastaneye kaldırıldı ve 6 Temmuz 1946'da öldü.
Kaynakça
değiştir- ^ Qeriqi, Ahmet (19 Aralık 2019). "Bedri Pejani (1885-1946), nënshkrues i Deklaratës së Pavarësisë së Shqipërisë, publicist, diplomat dhe atdhetar i njohur - Radio Kosova e Lirë" (Arnavutça). 20 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2024.
- ^ Seyfi Vllamasi (2000), "IX", Marenglen Verli (Ed.), Ballafaqime politike në Shqipëri (1897-1942): kujtime dhe vlerësime historike (Arnavutça), Shtëpia Botuese "Neraida", ISBN 9992771313, 20 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 4 Mayıs 2024,
Bedri Peja në kohën e xhonturqve, i njohur si patriot midis rinisë patriote kosovare, i cili në Shkup ka luftuar, bashkë me shokët e tij, politikën xhonturke kundrejt shqiptarëve, ishte dënuar dikur me vdekje nga gjyqi ushtarak dhe me këtë rast pësoi një tronditje të madhe dhe ka pasur një lehtësi gjuhe të këndëshme...
Ndërkohë ngjan një aksident rreth Bedri Pejës. Ky, pasi dështoi në planet e tij për t’u bërë ministër i Brendshëm, nga frika e një atentati eventual nga ana e Zogut, u frikësua aqë tepër, sa u anormalizua, duke shkuar deri në marri. Ndërsa Zogu, duke e njohur mirë se Bedriu s’mund të formonte një rrezik për të, as e ka shkuar ndër mend një të tillë. Por Bedri Peja, si shpërblim për komplotin e tij, u dërgua në spitalin e psikiatrisë të Napolit, ku pas disa kohësh u përmirësua. Ky ka qënë “choc cerebral”1 i dytë që ka pësuar Bedri Peja gjatë aktivitetit të tij politik - ^ Michael Schmidt-Neke (16 Kasım 1987), Entstehung und Ausbau der Königsdiktatur in Albanien (1912-1939): Regierungsbildungen, Herrschaftsweise und Machteliten in einem jungen Balkanstaat (Almanca), Oldenbourg Wissenschaftsverlag, s. 320, ISBN 978-3486543216
- ^ a b c Robert Elsie (2004). Historical dictionary of Kosova. 1. Scarecrow Press. ss. 137-138. ISBN 978-0-8108-5309-6.
- ^ Robert Elsie (15 Kasım 2010), Historical Dictionary of Kosovo, 2, 79, Scarecrow Press, s. 64, ISBN 978-0810872318
- ^ Mirela Bogdani, John Loughlin (15 Mayıs 2007), Albania and the European Union: The Tumultuous Journey Towards Integration and Accession, Library of European Studies, I. B. Tauris, s. 122, ISBN 978-1845113087,
The first Albanian political parties, in the western meaning of the word, appeared in the early 1920s, the most prominent being: the Progressive Party led by Ahmet Zogu, the People's Party led by Fan Noli, and the Popular Party led by Xhafer Ypi...
- ^ Seyfi Vllamasi (2000), Marenglen Verli (Ed.), Ballafaqime politike në Shqipëri (1897-1942): kujtime dhe vlerësime historike (Arnavutça), Shtëpia Botuese "Neraida", ISBN 9992771313, 2 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 4 Mayıs 2024,
Përveç kësaj pjese, edhe emigrantët kosovarë irredentistë, të grupuar e të organizuar nën emrin “Komiteti i Kosovës”, si grup, u ndihmuan edhe ata nga “Cominterni”. Ky komitet drejtohej nga një qëndër e përbërë prej major Ibrahim Gjakovës, Bedri Pejës e Qamil Balës...
- ^ "Meeting de protestation des Albanais de Paris", 22684. Aurillac, Paris: Le Petit Parisien. 9 Nisan 1939. s. 4. OCLC 9504009.
- ^ Beytullah Destani (2003). Ethnic Minorities In The Balkan States 1860–1971. 6 (1939-1971). Slough : Archive Editions. s. vi. ISBN 978-1-84097-035-7. OCLC 643294244.
- ^ Pavle Dželetović Ivanov (1988), Jevreji Kosova i Metohije, Beograd: Panpublik, s. 70, ISBN 9788674310243, OCLC 22535146
- ^ Hakif Bayrami (1998), "Neubacher's Telegram, Nr. 864, 5 May 1944", Dokumente të institucioneve gjermane për historinë shqiptare 1941-1944 (Arnavutça), Priştine, s. 233, OL 24466660M
- ^ Muhamet Shatri (1997), Kosova në Luftën e dytë botërore, 1941-1945 (Arnavutça), Tiran: Botimet "Toena", s. 195, OCLC 40159152
- ^ Petro Marko (2000). Intervistë me vetveten : retë dhe gurët. Tiran: Shtëpia Botuese "Omsca". s. 444. ISBN 9789992740330. OCLC 48032169.
Ek okuma
değiştir
- "History of Albanian People" Albanian Academy of Science. 99927-1-623-1