Vikipedi

İsin

MÖ 1970 ile MÖ 1730'lu yıllar arasında, bugünkü Irak'ın Kadisiye ilinde kurulan krallık
(İsin Krallığı sayfasından yönlendirildi)

Isin (Sümerce: 𒉌𒋛𒅔𒆠,[1] modern Arapça: İşhan el-Bahriyat) Irak'ın El-Kadisiyye Valiliği'nde bulunan Arkeolojik sittir. MÖ 4. binyılın sonlarında Uruk döneminden itibaren en azından MÖ 1. binyılın sonlarına kadar Yeni Babil dönemine kadar kullanılmış Antik Yakın Doğu kentidir. Modern Ed-Divaniye şehrinin Yaklaşık 40 km (25 mi) güneydoğusundadır.

İsin
İşan el-Bahriyat
KonumEl-Kadisiyye Valiliği, Irak
BölgeMezapotamya
Koordinatlar31°53′06″K 45°16′07″D / 31.88500°K 45.26861°D / 31.88500; 45.26861
TürYerleşim
Tarihçe
Devir(ler)Erken Hanedan, İsin-Larsa, Eski Babil, Kassit, Yeni Babil
Sit ayrıntıları
Kazı tarihleri1924, 1926, 1973-1989
ArkeologlarStephen Herbert Langdon, Raymond P. Dougherty, Barthel Hrouda

En azından Erken Hanedanlık dönemine kadar uzanan İsin'in koruyucu tanrısı, şifa tanrıçası Gula'ydı ve orada büyük bir tapınak (E-gal-ma) ve Ninisina ve Sud'un ilgili tanrıları için daha küçük tapınaklar yer alıyordu.[2][3]

Arkeoloji

değiştir
 
İsin bölgesindeki yağmacılar

İsin, Nippur antik kentinin yaklaşık 20 mil (32 km) güneyinde yer almaktadır. Alan yaklaşık 150 hektarlık bir alanı kaplıyor ve maksimum yüksekliği 10 metre civarındadır.

1922'de bu yerin İsin olduğu öne sürülmüştür.[4] İşan el-Bahriyat, 1924 yılında Kiş'te kazı yapan Stephen Herbert Langdon tarafından bir günlüğüne sondaj yapmak üzere ziyaret edilmiştir. İşme-Dagan ve Enlil-bani'nin yazılı tuğlalarını bulunmuştur.[5] İki yıl sonra, Amerikan Doğu Araştırmaları Okulları adına Raymond P. Dougherty, iki günlük bir saha araştırması gerçekleştirmiştir ve Bur-Sin ve Yeni Babil hükümdarı II. Nebukadnezar'ın yazıtlı tuğlalarını bulunmuştur.[6][7][8]

 
Sol: Çivi yazılı kil tablet. Eski Babil, MÖ 1900-1700
Sağ: Sümer çivi yazısı "temel taşı". Bu kil koni bir duvara gömülmüş olup, İsin (Tell Bahriyat) şehir surlarının, İsin Kralı İşme-Dagan (M.Ö. 1953-1935) tarafından temel belgesini içermektedir.

İsin'deki modern arkeolojik çalışmalar, 1973-1989 yılları arasında Münih Yakın Doğu Arkeolojisi Enstitüsü adına Barthel Hrouda başkanlığındaki bir Alman arkeolog ekibi tarafından 11 sezonda gerçekleştirilmiştir. Yangın sonucu yok olan ve terk edilen binalarda, Eski Babil dönemine ait yüzlerce çivi yazılı tablet bulunmuştur.[9][10][11][12] Ancak Irak'taki birçok sahada olduğu gibi, araştırmalar Körfez Savaşı (1990-1991) ve Irak Savaşı (2003-2011) nedeniyle kesintiye uğramıştır. Kazı çalışmalarının sona ermesinden bu yana, bölgede yoğun yağmalamanın yeniden başladığı bildirilmektedir. Alman ekibi çalışmalarına başladığında bile, alan çoktan büyük ölçüde yağmalanmıştı.[13] Ninurta'nın Gula tapınağındaki önemli buluntulardan biri, Akad İmparatorluğu hükümdarı Maniştuşu'nun, üzerinde "Dünyanın kralı Man-istusu, (bu topuzu) tanrıça Ninisina'ya adadı" yazısı bulunan alçıdan bir topuz başıdır. Malgium hükümdarı Takil-ilissu'nun bir yazıtı da bulunmuştur.[14] İlk buluntular arasında bir Jemdet Nasr damga mührü ve Uruk dönemine ait küçük bir taş aslan heykelciği yer alıyordu.[15]

Kazı çalışmalarının temel odağı Gula tapınak kompleksini çevreleyen dört metre genişliğindeki duvardır. Kompleksin en azından I. İsin, Kassit ve Yeni Babil dönemlerinde inşa edildiği ve MÖ 3. binyılda bulunan buluntuların daha erken bir döneme ait olduğunu gösterdiği ortaya çıkmıştır. Buluntular arasında 30 köpek mezarı, üzerinde köpek resimleri bulunan bakır kolyeler ve birinde Gula'ya dua yazan kil köpek figürleri yer almaktadır. Ayrıca, İsin'in 2. hanedanının 8. hükümdarı Adad-apla-iddina'nın şifa tanrıçası Nin-ezena'ya adanmış yazıtlı bir tuğlası da bulunmuştur. Ana höyüğün bir başka bölümünde MÖ 3. binyılda inşa edilen yapılar "altın mücevherler, bronz silahlar, silindir mühürler ve ikisi Erken Hanedanlık dönemine tarihlenen birkaç çivi yazısı tableti", İsin'in bad-gal "Büyük Duvar" şehir duvarının inşasına atıfta bulunan Isme-Dagan'ın kil çivisi ve Ur-du-kuga'nın yazıtlı bir tuğlası içermektedir.[16] Kassit tabakasında III. Erken Hanedan 16.5 cm boyunda sadece üçlü kemer takmış diz çökmüş bir adamın heykeli bulunmuştur.[17] Tapınak kompleksinin hemen güneyinde I. Erken Hanedan dönemine ait iki bina bulunmuştur.[18]

Tarihi

değiştir
 
Şu anda Louvre Müzesi'nde bulunan Iddin-Dagān'a bir övgü şiiri

Çanak çömlek parçalarına dayanarak İsin yerleşiminin en azından Obeyd döneminden itibaren iskan edildiği anlaşılmaktadır. Önemli yerleşim MÖ 3. binyılın başı ve ortasında Erken Hanedanlık döneminde başladı. İsin'in Akad İmparatorluğu döneminde işgal edildiği bilinmektedir.[19] MÖ 3. binyılın sonlarında III. Ur İmparatorluğu döneminde İsin'de yoğun bir inşa programı başladı. Ur'un düşmesiyle birlikte İsin-Larsa döneminde şehirde bir Amorit hanedanı iktidarı ele geçirmiştir. Daha sonra şehir Babil'in eline geçmiş ve bir süre terk edilmiştir. Kassitler döneminde faaliyetler yeniden başlamış ve ardından bir süre yerel yönetim altında kalmıştır. İsin, Yeni Babil dönemine kadar çeşitli derecelerde işgal altındaydı.[20]

MÖ 3. bin yılın sonunda III. Ur İmparatorluğu'nun tamamen çökmesiyle, diğer şehir devletlerinin doldurmaya çalıştığı bir güç boşluğu oluşmuştur. Mari'den gelen bir Amorit olduğu ve son hükümdarı Ibbi-Sin'in emrinde III. Ur'da görevli olduğu söylenen İşbi-Erra, İsin'in yönetimini ele geçirmiş ve İsin'in Birinci Hanedanlığı'nı başlatmıştır. Elamlılar İsin ve Ur'a saldırmış ve Ur'u ele geçirmişlerdi.[21] Işbi-Erra'nın eylemlerinden biri de Elamlıları Ur ve bölgeden kovmaktı; yıl adı "Yıl (Kral Işbi-Irra) Ur'dan, güçlü silahıyla, ortasında yaşayan Elamlıları çıkardı" idi.[22] Sümer Kral Listesi'nde İşbi-Erra'nın 33 yıllık bir hüküm sürdüğü belirtilmesine rağmen bugüne kadar yalnızca bir adet kraliyet yazıtı bulunmuştur.

"Yabancı toprakların efendisi tanrı Enlil için, efendisi, Isbi-Err[a], kudretli kral, <kendi> topraklarının efendisi, onun için büyük bir lir yaptı, ki bu ... kalptir. O bunu [kendi] hayatı için adadı. Bu lirin adı 'Isbi-Erra tanrı Enlil'e güvenir'dir."[23]

I. İsin Hanedanlığı iki yüzyıldan fazla sürdü. En güçlü dönemi erken dönemdir. Larsa'nın ve bazı küçük Amorit şehir devletlerinin yükselişiyle İsin'in etkisi yavaş yavaş azaldı. Ur III. hükümdarı Şulgi'yi taklit ettiği düşünülen bir tarzda birçok ilahinin yazıldığı önemli bir hükümdar Işme-Dagan'dı.[24]

İsin'in bir krallık olarak dağılmasına yol açan kesin olaylar çoğunlukla bilinmiyor, ancak bazı kanıtlar bir araya getirilebilir. Belgeler, İsin için su kaynaklarına erişimin büyük bir sorun teşkil ettiğini gösteriyor. Larsa ve Lagaş eyaletlerinin kraliyet tarafından atanan valisi Gungunum'un Ur şehrini ele geçirmesiyle İsin bir tür iç darbe daha yaşadı. Ur, Körfez ticaretinin merkezi konumundaydı; bu hamle İsin'i ekonomik açıdan çökertti. Ayrıca Gungunum'un iki halefi Abisare ve Sumuel (y. 1905 BC ve MÖ 1894) her ikisi de İsin'i kanallardan ayırıp, kanalları Larsa'ya yönlendirmeye çalıştılar. Bir ara Nippur da kaybedildi. İsin bir daha asla iyileşemeyecekti. M.Ö. 1860 civarında, Enlil-bani adlı bir yabancı, Işbi-Erra'nın 150 yıl önce kurduğu kalıtsal hanedanlığa son vererek İsin tahtını ele geçirdi.[25]

Siyasi ve ekonomik açıdan zayıf olmasına rağmen İsin, en az kırk yıl daha Larsa'dan bağımsızlığını korudu ve sonunda Larsa hükümdarı I. Rim-Sin'e boyun eğdi.

Birinci Babil Hanedanı'nın 2. binyılın başlarında iktidara gelmesi ve Larsa'yı ele geçirmesinden sonra, İsin'de önemli bir inşaat faaliyeti gerçekleşmiştir. Orada bulunan tabletlere göre Hammurabi'nin oğlu Samsu-iluna'nın hükümdarlığının 27. yılına tarihlenen bir yıkımla bu son bulmuştur.

Daha sonra MÖ 1531'de Babil'i yağmalayan Kassitler, İsin'de inşa çalışmalarına yeniden başladılar. Faaliyetler esas olarak Gula tapınağında yoğunlaşmış olup, o dönemde İsin'in yalnızca bir kült merkezi olduğu anlaşılmaktadır. Son önemli faaliyet aşaması, 2. binyılın sonunda İkinci İsin Hanedanlığı döneminde, özellikle de Kral Adad-apla-iddina döneminde gerçekleşti. İsin, o dönemde bölgenin kontrolü altında olan Pers hükümdarı I. Darius'un (MÖ 507 civarı) hükümdarlığının ikinci on yılına kadar işgal altında kaldı.[26]

En az 256 hükümdar yılı isminin yaklaşık %75'i bulunmuştur. Bur-Sin'in yıllarını sayması dışında çoğu standart formattadır. Bu yıl adları yeni tablet bağlantılarıyla birleştirildiğinde, Erra-imittī ile Enlil-bān arasına yerleşen Sumu-abum ve Ikūn-pī-Išta adlı iki ek hükümdarın daha olduğu anlaşılıyor. Sumu-abum'un hükümdarlığı bir yıldan az sürmüştür.[27][28]

Kültür ve edebiyat

değiştir
 
Bur-Suen'in silindir mührü.

Şehir, Mezopotamya şehirlerini birbirine bağlayan bir dizi su yolunun parçası olan İsinnitum Kanalı üzerinde yer alıyordu.[29] İsin'in koruyucu tanrısı şifa tanrıçası Nintinugga (Gula) idi ve ona adanmış bir tapınak burada inşa edilmişti. İsin kralı Enlil-bani, Gula için E-ni-dub-bi adında bir tapınak, Sud için E-dim-gal-an-na adında bir tapınak, Ninisina için E-ur-gi-ra adında bir tapınak ve tanrı Ninbgal için bir tapınak inşa ettiğini bildirdi.[25][30]

İşbi-Erra, III. Ur döneminde gelişen birçok kültürel uygulamayı sürdürdü. Her yıl kutsal evlilik ritüelini canlandırmaya devam etti. Bu ritüel sırasında kral, ölümlü Tammuz rolünü üstlenir ve aşk ve savaş tanrıçası İnanna'yı (aynı zamanda İştar olarak da bilinir) temsil eden bir rahibeyle cinsel ilişkiye girerdi. Bunun kralın tanrılarla olan ilişkisini güçlendireceği ve bunun da tüm ülkeye istikrar ve refah getireceği düşünülüyordu.

İsin kralları ayrıca kızlarını Ur ay tanrısının resmi rahibeleri olarak atama geleneğini de sürdürdmüşlerdir.

İsin Hanedanlığı ilk kurulduğunda dönemin edebiyatı da III. Ur gelenekleri çizgisinde devam ediyordu. Örneğin, önceki bin yılda başlayan bir tür olan kraliyet ilahisi devam ettirildi. İsin hükümdarları için yazılan birçok kraliyet ilahisi, Ur ilahilerinin temalarını, yapısını ve dilini yansıtıyordu. Bazen ilahiler bir kralın birinci tekil şahsı sesinden yazılıyordu; bazen de sıradan vatandaşların bir kralın (bazen de çoktan ölmüş bir kralın) duyması için yazılmış yakarışlarıydı.

Sümer Kral Listesi son şeklini bu dönemde almış olsa da, çok daha eski kaynakları kullanmıştır. Listenin derlenmesinin kendisi, İsin Hanedanlığı'na kadar uzanıyor gibi görünüyor; bu da hanedanlığın daha önceki (bazen efsanevi olsa da) krallarla ilişkilendirileceği için halkın zihninde ona çok fazla meşruiyet kazandırıyor.[31]

Kaynakça

değiştir
  1. ^ ETCSL. Sumerian King List . Accessed 19 Aralık 2010.
  2. ^ Tsouparopoulou, Christina, "The Healing Goddess, Her Dogs and Physicians in Late Third Millennium BC Mesopotamia", Zeitschrift für Assyriologie und vorderasiatische Archäologie, vol. 110, no. 1, pp. 14-24, 2020
  3. ^ "Excavations in Iraq 1975", Iraq, vol. 38, no. 1, pp. 69-70, 1976
  4. ^ Langdon, S., "The Location of Isin", The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, no. 3, pp. 430–31, 1922
  5. ^ Stephen Langdon, "Excavations at Kish I (1923–1924)", 1924
  6. ^ [1] Dougherty, Raymond P., "An Archæological Survey in Southern Babylonia I", Bulletin of the American Schools of Oriental Research, no. 23, pp. 15–28, 1926
  7. ^ Dougherty, Raymond P., "An Archæological Survey in Southern Babylonia (Continued)", Bulletin of the American Schools of Oriental Research, no. 25, pp. 5–13, 1927
  8. ^ Dougherty, Raymond P., "Searching for Ancient Remains in Lower ’Irâq: Report of an Archaeological Survey Made in Southern Babylonia during the First Quarter of 1926", The Annual of the American Schools of Oriental Research, vol. 7, pp. 1–93, 1925
  9. ^ "Excavations in Iraq 1973-74", Iraq, vol. 37, no. 1, pp. 57-58, 1975
  10. ^ "Excavations in Iraq 1985-86", Iraq, vol. 49, pp. 239-240, 1987
  11. ^ "Excavations in Iraq 1987-88", Iraq, vol. 51, pp. 256, 1989
  12. ^ "Excavations in Iraq 1989–1990", Iraq, vol. 53, pp. 175-176, 1991
  13. ^ Otto, A./B. Einwag, A. Al-Hussainy/J. Jawdat, Ch. Fink/H. Maaß, "Destruction and looting of archaeological sites between Fāra/Šuruppak and Išān Bahrīyāt/Isin. Damage assessment during the Fara regional survey project FARSUP", Sumer 64, pp. 35-48, 2018
  14. ^ [2] Douglas R. Frayne, "Akkad", The Sargonic and Gutian Periods (2334–2113), University of Toronto Press, pp. 5-218, 1993 0-8020-0593-4
  15. ^ "Excavations in Iraq 1983-84", Iraq, vol. 47, pp. 221, 1985
  16. ^ "Excavations in Iraq 1977-78", Iraq, vol. 41, no. 2, pp. 150, 1979
  17. ^ "Excavations in Iraq 1972-73", Iraq, vol. 35, no. 2, pp. 192, 1973
  18. ^ Dunham, Sally, Review of "Isin-Išān-Baḥrīyāt, IV: Die Ergebnisse der Ausgrabungen 1986-1989 by B. Hrouda", Journal of the American Oriental Society, vol. 116, no. 1, pp. 131–33, 1996
  19. ^ Foster., Benjamin R., "Archives and Record-keeping in Sargonic Mesopotamia", Zeitschrift für Assyriologie und Vorderasiatische Archäologie, vol. 72, no. 1, pp. 1-27, 1982
  20. ^ Kaniuth, Kai, "Isin in the Kassite Period", Volume 2 Karduniaš. Babylonia under the Kassites 2, edited by Alexa Bartelmus and Katja Sternitzke, Berlin, Boston: De Gruyter, pp. 492-507, 2017
  21. ^ Michalowski, Piotr, "The Royal Letters in Their Historical Setting 3: Ur, Isin, Kazallu, and the Final Decades of the Ur III State (Letters 21–24)", The Correspondence of the Kings of Ur: An Epistolary History of an Ancient Mesopotamian Kingdom, University Park, USA: Penn State University Press, pp. 170-215, 2011
  22. ^ Vaughn E. Crawford, "An Ishbi-Irra Date Formula", Journal of Cuneiform Studies, vol. 2, no. 1, pp. 13-19, 1948
  23. ^ Douglas Frayne, "ISIN", Old Babylonian Period (2003-1595 B.C.): Early Periods, Volume 4, Toronto: University of Toronto Press, pp. 5-106, 1990
  24. ^ Frayne, D. R, "New light on the reign of Išme-Dagan", ZA 88, pp. 6-44, 1998
  25. ^ a b William W. Hallo, "The Last Years of the Kings of ISIN", Journal of Near Eastern Studies, vol. 18, no. 1, pp. 54-72, 1959
  26. ^ Bloch, Yigal, "An Edomite in Isin", Individuals and Institutions in the Ancient Near East: A Tribute to Ran Zadok, edited by Uri Gabbay and Shai Gordin, Berlin, Boston: De Gruyter, pp. 229-241, 2021
  27. ^ de Boer, Rients, "Studies on the Old Babylonian Kings of Isin and Their Dynasties with an Updated List of Isin Year Names", Zeitschrift für Assyriologie und Vorderasiatische Archäologie, vol. 111, no. 1, pp. 5-27, 2021
  28. ^ [3] Sigrist, Marcel, "Isin year names", Andrews University Press, 1988
  29. ^ Jacobsen, Thorkild., "The Waters of Ur", Iraq, vol. 22, pp. 174–85, 1960
  30. ^ A. Livingstone, "The Isin "Dog House" Revisited", Journal of Cuneiform Studies, vol. 40, no. 1, pp. 54-60, 1988
  31. ^ M. B. Rowton, "The Date of the Sumerian King List", Journal of Near Eastern Studies, vol. 19, no. 2, pp. 156-162, 1960

Konuyla ilgili yayınlar

değiştir
  • Vaughn Emerson Crawford, "Sumerian economic texts from the first dynasty of Isin", Yale University Press, 1954
  • Crisostomo, Jay, "Old Babylonian legal documents from Isin in the Hearst Museum of Anthropology, Berkeley", Revue d’assyriologie et d’archéologie orientale 112.1, pp. 103–121, 2018
  • Goetze, A., "Date formula of Iddin-Dagān of Isin", JCS 19, pp. 56, 1965
  • Hrouda, B. "Die Ausgrabungen in Isin 1973 Und 1974", Orientalia, vol. 45, pp. 116–19, 1976
  • Barthel Hrouda, "Isan Bahriyat I. D. Ergebnisse d. Ausgrabungen 1973–1974 (Veroffentlichungen der Kommission zur Erschliessung von Keilschrifttexten)", In Kommission bei der C.H. Beck, 1977 3-7696-0074-6
  • Barthel Hrouda, "Isin, Isan Bahriyat II: Die Ergebnisse der Ausgrabungen 1975–1978 (Veroffentlichungen der Kommission zur Erschliessung von Keilschrifttexten)", In Kommission bei der C.H. Beck, 1981 3-7696-0082-7
  • Barthel Hrouda, Isin, "Isan Bahriyat III: Die Ergebnisse der Ausgrabungen 1983–1984 (Veroffentlichungen der Kommission zur Erschliessung von Keilschrifttexten)", In Kommission bei C.H. Beck, 1987 3-7696-0089-4
  • Barthel Hrouda, "Isin, Isan Bahriyat IV: Die Ergebnisse der Ausgrabungen, 1986–1989 (Veroffentlichungen der Kommission zur Erschliessung von Keilschrifttexten)", In Kommission bei C.H. Beck, 1992 3-7696-0100-9
  • Kaniuth, Kai. "Isin in the Kassite Period", Volume 2 Karduniaš. Babylonia under the Kassites 2, edited by Alexa Bartelmus and Katja Sternitzke, Berlin, Boston: De Gruyter, pp. 492–507, 2017
  • Lieberman, Stephen J., "The years of Damiqilishu, king of Isin", Revue d'Assyriologie et d'archéologie orientale 76.2, pp. 97–117, 1982
  • M. van de Mieroop, "Crafts in the Early Isin Period: A Study of the Isin Craft Archive from the Reigns of Isbi-Erra and Su-Illisu", Peeters Publishers, 1987 90-6831-092-5
  • [4] Arno Poebel, "The Second Dynasty of Isin According to A New King-List Tablet ", Assyriological Studies 15, Chicago: University of Chicago Press, 1955
  • Sternitzke, Katja, "Babylon in the Second Millennium BCE: New Insights on the Transitions from Old Babylonian to Kassite and Isin II Periods", Babylonia under the Sealand and Kassite Dynasties, edited by Susanne Paulus and Tim Clayden, Berlin, Boston: De Gruyter, pp. 125–145, 2020
  • Wilcke, C., Edzard, D. O., Walker, C., Odzuck, S., & Sommerfeld, W., "Keilschrifttexte aus Isin-Išān Baḥrīyāt: Ergebnisse der Ausgrabungen der Deutschen Forschungsgemeinschaft unter der Schirmherrschaft der Bayerischen Akademie der Wissenschaften", Bayerische Akademie d. Wissenschaften, 2018

Dış bağlantılar

değiştir
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=İsin&oldid=33931166" sayfasından alınmıştır