İskenderiye Kuşatması (641)

Bizans'ın Mısır eyaletinin başkenti ve en büyük Akdeniz liman olan İskenderiye'nin, MS 7. yüzyılın ortalarındaki Râşidîn Halifeliğinin kuvvetleri tarafından kalıcı olarak (Doğu Roma veya) Bizans İmparatorluğu'ndan ele geçirildi. Böylece, Doğu Akdeniz üzerindeki Doğu Roma deniz gücü sona erdi. Râşidîn kontrolündeki alanlar daha da büyüdü ve jeopolitik bir kayma meydana getirdi.

Bizans dönemi ve İslami dönemden kalma duvarlara sahip olan İskenderiye Kalesi'nin Batı Kulesi

Tarihi bakış

MS 632'de Muhammed'in ölümü ile Müslüman dünyası hızlı bir genişleme dönemine girdi. İlk halifelerin kontrolündeki, Müslüman orduları, Sasani Pers ve Bizans İmparatorluğu'nun sınırlarına saldırmaya başladı.^[1] Bu iki eski, hem İslam'ı hem de İslam'a olan artan desteği küçümsediğinden, Arapların agresif genişlemesi için hazırlanmadı; bu en iyi Bizanslılar'ın görüş birliğine varamaması ve Sassanidlerin aşırı yavaş tepki vermesi şeklinde açıklanır.^[2] Müslümanların genişlemesi, Bizanslıları hem Yarmuk'taki (636) hem de Kadisiye'de (637) parçaladıktan sonra, güneyde Bizans Afrikası'nın zengin bölgelerine doğru gözlerini dikti.

Müslümanların fethinden sonra, yerel halk ve siyasi altyapı, Müslüman kontrolü altında da olsa, büyük ölçüde bozulmadan kaldı. Bazı gruplara zulmedildi, yani "pagan" ya da "putperest" olarak kabul edilen herkese. Müslüman halk, ele geçirilen bölgelerin Yahudilerine ve Hristiyanlarına karşı hoşgörülü idi. Birçok kişi Bağdat gibi yeni şehirlerde göreceli güç ve refah pozisyonlarına yükseldi.^[3] Bu istikrarlı ve akıcı bir imparatorluğa yol açtı. Müslümanlar ile gayrimüslimler arasındaki muameledeki tek büyük fark vergilendirme sistemiydi. İnanmayanlar yerel hükûmete cizye adı verilen vergileri öderken, Müslümanlar zekat vermek zorundaydı. İnanmayanların cizye ödemesi nedeniyle, bu insanların hayatları ve mallarının korunması Müslüman yöneticilerin sorumluluğu altındadır. Bu cizye, Müslüman hükûmeti tarafından yürütülen savaşa katılmayan inanmayanlar için de geçerlidir. Cizye yaşlı insanlar, kadınlar ve çocuklar için geçerli değildir, ancak isteyerek bunu yapmak istemeyen yetenekli kişiler için geçerli değildir.

Bizans İskenderiye'si

İslâm'ın gelişinden önce İskenderiye hükümdarları Bizanslılardı. Ticareti yoğun bir liman kenti olan İskenderiye, büyük Greko-Mısır nüfusu ve ekonomik önemine bağlı olarak bölge üzerindeki emperyal kontrolü sürdürmek için çok önemliydi. İskenderiye nüfusu Doğu Roma İmparatorluğu yöneticilerinin hem kültürel hem de dini görüşlerinden büyük ölçüde etkilendi; buna rağmen nüfusun çoğunluğu Latin veya Yunanca yerine Kıpti konuşuyordu. Böylece, İslam'ın gelişi sırasındaki kültürel yayılmanın ana temsilcileri İskenderiye'li Cyrus liderliğindeki Kıpti Hristiyanlardı.^[4]

Bizanslılar, buğday ve diğer gıda maddeleri için gıda üretiminin ana merkezi olarak Mısır'a güveniyorlardı. İskenderiye, şehirde normal olarak önemli bir emperyal garnizon olduğu için Bizans'ın birincil ordusu ve deniz üslerinden biri olarak da işlev gördü.^[5] 638 yılında Kudüs'ün kaybedilmesine rağmen, başta Anadolu ve Mısır olmak üzere, sınırda yer alan tutumlarını güçlendirmek için Bizans'ın dikkatinin çoğu buraya çekildi. Küçük Asya'yı başarılı bir şekilde tutabilmelerine ve imparatorluk üssü olarak tutabilmelerine rağmen, zaman geçtikçe Mısır'ı savunmak giderek zorlaştı.

Raşidinler'in Mısır'ı fethi

634'te Hazreti Ömer halife seçildi ve heterojen ve hızla genişleyen bir İslam imparatorluğunu miras aldı. 640'ların başlarında, ekonomik açıdan arzu edilen Mısır eyaletine ve başkent İskenderiye'ye gözlerini dikti. Mısır'ın Müslüman istilası, dört yıl önce Yarmuk'taki ezici yenilgilerinin bir sonucu olarak, Bizanslıların o sırada oluşturabileceği herhangi bir ordudan daha büyük bir kuvvete komutan olan Amr bin Âs tarafından yönetildi.

Arap güçlerinin asıl girişimleri sadece İskenderiye'ye değil, Nil Deltası'ndaki Bizans Babil Kalesi'nin (Babil Kalesi Kuşatması) kaldırılmasına yönelikti.^[6] 640 yazında Ain Shams olarak da bilinen Heliopolis savaşında Bizans askerî gücünün yıkılması ve Babil'deki Bizans savunucularına karşı alınan zafer Mısır'daki Bizans gücünü etkili bir şekilde kırdı.

İskenderiye'nin düşüşü ve sonrası

Heliopolis'teki Bizans kuvvetlerinin yok edilmesinin ardından, İskenderiye şehri neredeyse savunmasız kaldı ve muhtemelen garnizonda sadece yerel bölgelerdeki parça parça güçler kalmıştı. Bizanslılar etkili bir kuvvet oluşturamasalar da, İskenderiye'nin güçlü surları, özellikle duvara monte edilen toplar, önemli olduklarını kanıtladı ve Müslümanların büyük saldırılarına karşı korunmaları için yeterliydi. Ancak, Eylül 641'de, altı aylık bir kuşatmadan sonra, Medine'den yeni gelen takviye komutanı Ubade bin Samit tarafından başlatılan şiddetli bir saldırı, Bizans'ın son savunmasını ezdi.^[7]

Ubade'nin stratejisi

Ubade, aynı gün İskenderiye'ye saldırı başlatmak için bir müfrezeyi yönetti. Ubade son derece ustaca stratejiler uyguladı. İlk olarak derin siperler kazdı ve birliklerinin büyük bölümlerini içeride sakladı. İskenderiye'deki Bizans savunucuları tarafından fark edilmeden yapıldı bu eylem. Ubade'nin bunu savaş başlamadan yapması muhtemeldir. Siperler o kadar derin ve çok büyüklerdi ki, atlar bile tamamen saklanabildiler. Daha sonra kendisi ve ana gücü İskenderiye'nin eteklerine ulaşır ulaşmaz, Ubade genel saldırıyı başlatmak için siperlerde saklananlar da dahil olmak üzere tüm orduya sinyal verdi. Ubade, İskenderiye garnizon kuvvetlerini ilk denemede başarıyla delip geçtiği söylenen güçlü bir saldırı başlattı.^[8]

İskenderiye'nin teslim oluşu

Fetih tamamlandıktan sonra, Ubade Amr'a Fustat şehrini ve şehrin önemli bir anıtı olan Amr bin As Camii'ni yapmada yardım etmek için Mısır'da kaldı.^[9] 8 Kasım 641'de Bizans garnizonunu şehirden ve Babil Kalesi'nden tahliye etmek için bir anlaşma imzalandı.^[10]

Nikiu piskoposu John tarafından kaydedilen "İskenderiye Antlaşması" şunları içeriyordu:^[10]

Antlaşma kapsamına giren herkesin sabit bir haraç ödemesi.
Kıpti Paophi ayının ilk gününde yani 28 Eylül 642'de bitecek on bir aylık bir mütareke.
Mütareke sırasında Arap kuvvetleri pozisyonlarını koruyacak, ancak İskenderiye'de herhangi bir askerî operasyon gerçekleştirmeyecek, Romalı güçler de tüm düşmanca eylemleri durduracak.
İskenderiye garnizonu ve oradaki tüm askerler, malları ve hazineleriyle birlikte deniz yoluyla ayrılacak fakat Mısır'dan kara yoluyla ayrılacak Romalı askerler için yolculukları boyunca aylık maaş ödenecek.
Hiçbir Roma ordusu Mısır'ı geri almaya veya kurtarmaya teşebbüs etmeyecek.
Müslümanlar kiliselere dokunmayacak ve Hristiyanlara karışmayacak.
Yahudiler İskenderiye'de kalmaya zorlanacak.
150 askeri ve 50 sivil esir Romalılar tarafından, antlaşmanın geçerli olması için verilecek.

İskenderiye'nin Müslümanlara kaybedilmesi gibi büyük bir olayın etkisi tüm Akdeniz dünyasında hissedildi. Mısır'dan yıllık tahıl sevkiyatındaki düşüş, Bizans ekonomisine kesin bir darbe vurdu; İmparatorluk, daha az kaynağın yanı sıra, şimdi güneyde Şam ve İskenderiye'ye giden tahıl tüccarlarından alacağı binlerce liralık vergiyi de kaybetti. Böylesine zayıf bir duruma düştükten sonra İmparatorluk ekonomik açıdan zar zor bir şekilde hayatta kaldı. Hatta bazen tüccar gemilerine saldırıp, mallarına el koyup Bizans ve müttefiklerinin limanlarına dağıtarak korsanlık da yaptı.^[11]

Tarihsel olarak, İskenderiye Bizans'a hem para hem de lüks eşyalardan istikrarlı bir gelir sağlamıştı, ancak bazı bilim adamları, Bizans yönetiminin son on yıllarında özellikle yüksek vergilerin uygulanmasının kent nüfusunun önemli bir miktarının Bizans yönetiminden Müslüman yönetimine kaçtığını söylüyor.^[12]

Kaynakça

^ James Lindsay. Daily Life in The Medieval Islamic World. (Westport, CT: Greenwood Press,1957) Pg 3
^ Khalil I. Semaan. Islam and the Medieval West. (Albany, NY: State University of New York Press, 1980) Pg 4
^ Bat Ye’or. The Dhimmi. (Cranberry NJ: Associated University Press, 1985) Pg 43
^ Khalil I. Semaan. Islam and the Medieval West.
^ Phillip K. Hitti. Capital Cities of Arab Islam. (Minneapolis: Jones Press, 1973) Pg 110
^ James Lindsay. Daily Life in The Medieval Islamic World.
^ "Seerah Sahaba". Youtube. Khalid Basalamah official. 26 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2020.
^ The Commanders of Muslim Army. Darussalam Publishers. 2001. s. 392. 3 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2020.
^ The War of the Three Gods: Romans, Persians and the Rise of Islam. Pen and Sword. 2013. ss. 179-180. ISBN 9781848846128. 2 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2020.
^ ^a ^b The Arab Conquest of Egypt And the Last Thirty Years of the Roman Dominion (PDF). Oxford University Press. 1978. ss. 311-330. ISBN 0-19-821678-5. 6 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2020.
^ Khalil I. Semaan. Islam and the Medieval West.
^ “The Chronicle of John, Bishop of Nikiu.” (The Chronicle of John, Bishop of Nikiu. English Translation, 2002 accessed 8 February 2008) from http://www.tertullian.org/fathers/nikiu2_chronicle.htm 9 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Dış bağlantılar

The Chronicle of John, Bishop of Nikiu: Translated from Zotenberg's Ethiopic Text. Merchantville, NJ: Evolution Publishing. 2007 [1916]. 25 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2020.
Imperial unity and Christian divisions: The Church 450-680 A.D. The Church in history. 2. Crestwood, NY: St. Vladimir's Seminary Press. 1989. 14 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2020.
History of the Byzantine State. Oxford: Basil Blackwell. 1956. 25 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2020.

[1] James Lindsay. Daily Life in The Medieval Islamic World. (Westport, CT: Greenwood Press,1957) Pg 3

[2] Khalil I. Semaan. Islam and the Medieval West. (Albany, NY: State University of New York Press, 1980) Pg 4

[3] Bat Ye’or. The Dhimmi. (Cranberry NJ: Associated University Press, 1985) Pg 43

[4] Khalil I. Semaan. Islam and the Medieval West.

[5] Phillip K. Hitti. Capital Cities of Arab Islam. (Minneapolis: Jones Press, 1973) Pg 110

[ReferenceA-6] James Lindsay. Daily Life in The Medieval Islamic World.

[Biografi_Sirah_Shahaba_Nabi_-_Mahmud_Al-_Misri;_Mukhtasar_Seerat_Ar-Rasul_Ibn_Hisham-7] "Seerah Sahaba". Youtube. Khalid Basalamah official. 26 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2020.

[8] The Commanders of Muslim Army. Darussalam Publishers. 2001. s. 392. 3 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2020.

[9] The War of the Three Gods: Romans, Persians and the Rise of Islam. Pen and Sword. 2013. ss. 179-180. ISBN 9781848846128. 2 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2020.

[Butler-10] The Arab Conquest of Egypt And the Last Thirty Years of the Roman Dominion (PDF). Oxford University Press. 1978. ss. 311-330. ISBN 0-19-821678-5. 6 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2020.

[11] Khalil I. Semaan. Islam and the Medieval West.

[12] “The Chronicle of John, Bishop of Nikiu.” (The Chronicle of John, Bishop of Nikiu. English Translation, 2002 accessed 8 February 2008) from http://www.tertullian.org/fathers/nikiu2_chronicle.htm 9 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]