İsmâil Rusûhî Dede

İsmâil Rusûhî Dede ya da Ankaravî İsmâil Rusûhî Efendi (doğum tarihi bilinmiyor, Ankara - 1631, İstanbul), Galata Mevlevîhânesi şeyhlerindendir. Mutasavvıf kimliğinin yanında devrinin önemli ilim adamlarından olan Ankaravî, değişik konularda yirmi dört adet eser yazmıştır. Bazı kaynaklarda eser sayısı 28 olarak belirtilir. Mesnevi hakkındaki çalışmalarıyla da Anadolu tasavvuf hareketinin önde gelen isimleri arasında yer alır.

Ankara doğumlu İsmâil Rusûhî Dede'nin babasının adı Ahmed'di. İlk eğitimini Ankara'da gören İsmâil Rusûhî Dede Farsça ve Arapça öğrendi. Tasavvufa yönelerek Bayrâmiyye tarikatına katıldı ve tasavvuf derecelerinde yükseldi. Gözlerinden rahatsızlanan İsmâil Rusûhî Dede, hekimlere başvurup türlü tedaviler görse de iyileşemedi ve rahatsızlığı daha da artmaya başladı. Son çareyi manevi hekimlerde arayan İsmâil Rusûhî Dede Konya'ya gitti. Burada Muhammed Celâleddin-i Rûmî'nin mevlevî şeyhi torunu Çelebi Bostan Efendi'yi ziyaret etti. Çelebi Bostan Efendi, ondan Mevlana'nın Mesnevî'sini şerh etmesini istedi. İsmâil Rusûhî Dede, Çelebi Bostan Efendi'nin öğrencisi oldu ve Mesnevî'yi şerh etti. Bu sırada gözleri iyileşmeye başlayan İsmâil Rusûhî Dede, Çelebi Bostan Efendi tarafından 1610 yılında Galata Mevlevîhânesi'ne tayin edildi.

1631 yılında vefât eden İsmâil Rusûhî Dede, vasiyeti üzerine Galata Mevlevîhânesi'nin bahçesine defnedildi.

Yapıtları

Mevlevîlik

• Risâle fîHakkı’s-Semâ
• Huccetu’s-Semâ’
• Risâletu’t-Tenzîhiyye fîŞe’ni’l-Mevleviyye
• Risâle-yi Usûl-ı Tarîkat ve Bey’at
• Sülûknâme-yi Şeyh İsmâîl

Tasavvufî ve Felsefî Konular

Tasavvufî Istılâhatlar

• Minhâcu’l-Fukârâ
• Derecâtu’s-Sâlikîn
• Risâle-yi Uyûn-ı İsnâ Aşere

Tasavvufî Şiir Şerhleri

• Makâsıdu’l-Aliyye fîŞerhi’t-Tâiyye
• Şerh-i Kasîde-yi Mimiyye el-Hamriyye
• Hikemu’l-Munderice fîŞerhi’l-Munferice

İbn Arabî ve İşrâkî Felsefesi

• İzâhu’l-Hikem (Şerhu Heyâkili’n-Nûr)
• Zubdetu’l-Fuhûs fîNakşi’l-Fusûs

Dinî İlimler

• Futûhât-ı Ayniyye
• Misbâhu’l-Esrâr
• Şerh-i Ehâdîs-i Erba’în
• Keffu’l-Lisân anŞurbi’d-Duhân

Belâgat

• Miftâhu’l-Belâga ve Misbâhu’l-Fesâha

Çoklu Mesnevî Şerhi

• Simâtu’l-Mûkınîn
• Cenâhu’l-Ervâh
• Câmi’u’l-Âyât
• Fâtihu’l-Ebyât
• Hall-i Müşkilât-ı Mesnevî
• Nisâb-ı Mevlevî
• Tuhfetu’l-Berere
• Mebde ve Me’âd
• Mecmû’atu’l-Letâyif ve Matmûratu’l-Ma’ârif