İtalyan İç Savaşı
İtalyan İç Savaşı (İtalyanca: Guerra civile italiana) İkinci Dünya Savaşı'nın son döneminde 9 Eylül 1943 (İtalya ve Müttefikler arasında ateşkes) ile 2 Mayıs 1945 (Caserta Mütarekesi) tarihleri arasında İtalya'da yaşanan iç savaştır. İtalyan direniş hareketi ve Müttefik saflarındaki İtalyan Ordusu, İtalyan faşistlerine ve Naziler tarafından İtalya'nın kuzeyinde kurulmuş olan İtalyan Sosyal Cumhuriyeti kukla devletine bağlı birlikler arasında yaşanmıştır. İtalyan direnişçiler, Mussolini rejiminin çökmesinin ardından bölgeyi işgal eden Nazilerle de savaşmıştır. Faşizm karşıtı güçlerin mücadelesiyle zafer kazanılmış, Naziler ülkeden kovulmuş, Mussolini infaz edilmiştir. Ayrıca ülkenin 1946 yılında monarşiden cumhuriyete geçişinde de iç savaş süresince kral III. Vittorio Emanuele başta olmak üzere krallık yanlılarının ülkeye karşı sorumluluklarını gereğince yerine getirmemelerinin de payı büyüktür.
| İtalyan İç Savaşı | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| İtalya Cephesi (II. Dünya Savaşı) | |||||||
 İtalyan İç Savaşında cepheler | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 İtalyan direniş hareketi Müttefik İtalyan Ordusu ABD Ordusu İngiliz Ordusu |
 İtalyan Sosyal Cumhuriyeti Nazi Almanyası | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
|
Ivanoe Bonomi Alcide De Gasperi Luigi Longo Palmiro Togliatti Ferruccio Parri |
Benito Mussolini  Rodolfo Graziani (Esir) | ||||||
| Güçler | |||||||
| 545.000 | 520.000 | ||||||
| Kayıplar | |||||||
| 62.000 yaklaşık | 35.000 yaklaşık | ||||||
| Yaklaşık sivil kayıplar 80.000 | |||||||
Taraflar
değiştirDirenişçiler
değiştirİlk partizan grupları Boves, Piedmont, Bosco Martese, Abruzzo bölgesinde oluşurken, Yugoslavya sınırındaki Gorizia ve Trieste civarında ilk direniş örgütleri bir araya geldi. Partizan birlikleri genel olarak Slavlara ve komünistlere dayanıyordu. Diğer direniş grupları da İtalya'da Mussolini rejiminin çöktüğü Eylül 1943 ile başlayan süreçte serbest kalan veya kaçan Müttefik savaş esirlerinden oluşmaktaydı. Mussolini rejiminin çökmesiyle beraber kısa süreliğine bir iktidar boşluğu yaşansa da Naziler hızlı hareket ederek idareyi ele almış ve Müttefiklerin ilerleyişini durdurmuştur. Partizanların içerisinde çok çeşitli siyasal eğilimler olsa da önde gelen örgütlü yapı tartışmasız şekilde İtalyan Komünist Partisiydi. Komünistler, İtalyan faşizminin bizzat İtalyanlar tarafından yenilmemesi durumunda ülkenin bağımsızlığını İngilizlere ve Amerikalılara borçlu duruma düşeceğini belirtiyorlardı. Dolayısıyla hızla mücadeleye başlanması ve Müttefik Ordularının beklenmemesi gerektiğini savunuyorlardı. Müttefik komutanlar ise hem komünistlere güvenmiyor hem de gerilla birliklerinin verimine inanmadıklarını savunuyorlardı.
Özellikle kadınların da aktif yer aldıkları direnişçiler iddia edilenin aksine etkili olmuş, Nazilerin özellikle kuzey bölgelerinde denetimi bütünüyle ele geçirmesine engel olmuştur. Nazilerin yakalanan direnişçilere yönelik takındığı vahşice tutum, karşıtını doğurmuş ve faşistler ve onlara yardım edenler partizanlar tarafından öldürülmüştür. Özellikle coğrafyanın geleneksel harekâta izin vermediği kuzey bölgelerinde güçlenen partizanların toplam sayısının 200 bin civarında olduğu düşünülmektedir.
Faşistler
değiştirKrallık Ordusunun kılıç artıkları, Kara Gömlekliler örgütünden geriye kalanların yanı sıra faşistler genel olarak suç çevrelerinden örgütledikleri gruplarla partizanlara karşı hareket geçmiştir. Nazilerin destekleriyle yürüttükleri gerilla karşıtı harekâtta takındıkları vahşice tutumlarla çok sayıda katliam düzenlemişlerdir.
İç savaş
değiştirArka plan
değiştirMüttefiklerin Husky Harekâtı ile Sicilya'ya çıkartma yapmaları ve özellikle kuzey İtalya'da Mussolini rejimine karşı düzenlenen başarılı 1943 Grevi süreci sonrasında kral III. Vittorio Emanuele Mussolini'yi görevden alıp tutuklanmasını sağlar. Yeni Başbakan olarak Pietro Badoglio'yu atar. Yeni hükûmet Mihver Devletlerini desteklemeye devam eder, bu sırada Mussolini karşıtlarının sevinç gösterileri şiddetli şekilde bastırılmıştır. Sonraki süreçte İtalya hükûmeti ilerlemekte olan Müttefiklere teslim olma kararı alır ve 8 Eylül 1943 günü anlaşma imzalanır. Kral, hükûmetle beraber Roma'dan ayrılır ve ordu başsız bırakılır. Oluşan iktidar boşluğunu hızla doldurmaya çalışan Naziler, tutuklu bulunan Mussolini'yi Gran Sasso baskınıyla 12 Eylül günü kurtarmış ve onun liderliğinde 23 Eylül'de İtalyan Sosyal Cumhuriyeti adlı kukla devlet kurmuştur. Dağılan İtalyan Ordusu mensubu yaklaşık 600 bin asker, Mussolini liderliğindeki yeni faşist cumhuriyet adına savaşmayı reddettiği için Naziler tarafından esir alınır. Naziler Erwin Rommel komutasında yürütlen Achse Harekâtıyla yarımadada denetimi ele geçirir.
Öne çıkan olaylar
değiştirİç savaş boyunca faşist birlikler genelde Nazilerin himayesinde olacak şekilde partizanlarla savaş halinde oldu ve komünistlerin denetiminde olan bölgelerde hakimiyeti ele geçirmeye çalıştılar. Faşist birlikler ağır silahlarla desteklenebildikleri kent merkezleri ve ovalık bölgelerde duruma hakim olurken, dağlık bölgelerde partizanların egemenliği söz konusuydu. İç savaş boyunca tüm toplumsal kesimler savaşan taraflar ekseninde sürece dahil olmuş ve yıllardır biriktirilen sorunlar patlak vermiştir. Kırsal bölgelerde feodal yapının ve kilise egemenliğinin kırılmasıyla faşizmle işbirliği yapan önde gelen isimler emekçiler tarafından tasfiye edilmiş, faşistler de komünistlerle işbirliği yaptıkları gerekçesiyle sivilleri katletmiştir. Bu dönemde Naziler, Mussolini'nin kukla devletini ayakta tutabilmek için olağaüstü çaba ve kaynak harcamıştır. Generalfeldmarschall Albert Kesselring partizan faaliyetleri nedeniyle yaklaşık 30-35 bin kayıp verdiklerini ifade etmektedir.
Savaşın sonu
değiştirİngiliz ve Amerikan birliklerinin İtalya'da ilerleyişinin devam etmesiyle beraber bölgedeki Nazilerin durumu sıkıntıya girmiştir. 1945 yılı Nisan ayıyla beraber Alman cephe gerisi çöküşe geçer. Partizanlar bu dönemde saldırılarını sıklaştırarak Almanları geri çekilmeye zorlar. 26 Nisan günü 14 bin partizan Cenova'yı ele geçirir ve 6 bin Alman askerini esir alır. Ayın gün Milano özgürleştirilir, 28 Nisan günü Torino düşman işgalinden kurtarılır. Mussolini 27 Nisan günü dağlık bölgelere kaçmaya çalışırken yakalanır ve öldürülür. Faşistler 30 Nisan günü Müttefiklerle yaptıkları anlaşma uyarınca 2 Mayıs günü, Berlin'in teslim olmasından önce kayıtsız şartsız teslim olur.
Sonraki dönem
değiştirÜlkenin kurtarılmasının ardından çoğunlukla faşist dönemde iktidarda bulunanlara yönelik şiddet olayları yaşansa da bu olaylarda hayatını kaybedenlerin sayısına yönelik tarihçiler arasında oluşmuş bir birlik yoktur. Şiddet olayları 1946 yılında ilan edilen Togliatti affıyla beraber son bulmuştur. İç savaş sırasından kralın sorumsuz davranması ülkede monarşiye karşı tepki doğurmuştur. Ayrıca partizanlar arasında en güçlü örgüt olan İtalyan Komünist Partisi ülkeyi Nazi işgalinden kurtaran en öne çıkan güç olarak iç siyasette belirleyici olmaktadır. Bu koşullarda yapılan 1946 İtalya anayasa referandumunda halkın çoğunluğu monarşinin kaldırılıp yerine cumhuriyetin ilan edilmesini ister. Bu dönemde siyasal arenadaki ana siyasi hareketlerin dışında komünistlerin yükselişi 1946 İtalya Genel Seçimleriyle tescil edilmiştir. 1947 yılıyla beraber Soğuk Savaş ortamının da etkisiyle ülkede komünistlerin siyasal faaliyetleri engellenmeye başlar,[1] Truman Doktrini kapsamında başlatılan Marshall Planından İtalya'nın yararlanabilmesi için komünistlerin koalisyon hükûmetlerinden tasfiyesi ön koşul olarak sunulmuştur.
Kaynakça
değiştir- ^ Komünistler koalisyon ortağı da olsa patronların örgütlü yapısı yeni rejimde geriletilememiştir. 1947 yılına gelindiğinde işçi sendikaları güç kaybetmiş, işçi örgütlenmeleri kan kaybetmiştir. Bakınız Jonathan Dunnage, 20th Century Italy: A social History, Longman Pearson, 2002, s.140