İyme (köy)

İyme köyü (Tıva Türkçesi: Ийме) – Tıva Cumhuriyetinin Çöönhemçik kojununun (Чөөн-Хемчик кожууннуң) köylerinden biridir. Öteki adları – Ulaanbıraa (Улаан-Быраа), Kızılçıraa (Кызыл-Чыраа). «Ulaan-Bıraa» diye Moğolca kökenli sözün Tuva Türkçesinde karşılığı Kızılçıraa diye çevrilebilir. «İyme» de akarsuyun sol tarafında büyük ala dağı ifade etmektedir.

İyme köyü Ийме (İyme)
Konum
İyme köyü Tuva'da İyme köyünün içinde olduğu Çöön Hemçik ili
Yönetim
Ülke:	Rusya
Federâl Bölge:	Tuva Cumhuriyeti
Genel bilgiler
Nüfus:
Diğer bilgiler
Dili:	Tuva Türkçesi

Coğrafya

İyme köyü Karadağ diye büyük dağın eteğinde, akarsuyyun sağ ağzına yakın, orman yanında bir köydür. İymeciler bir de Şeymek kuğu (шөймек-куу) diye de adını vermişlerdir..

İyme köyünde şimdi 1000 kişi yaşamaktadır. Sovyetler devrinde köyde 2000 kişinin yaşadığı bilinmektedir. Çoğu Tuva'nın başka yerleşimlerine göçmüşlerdir. Kungurtug'da bile İymeden gidenlerin olduğunu yöre halkının hepsi bilir.

Tarihi

İyme köyünün tarihi yerleri ve kalıntıları pek çoktur. Eski taş devrinden beri çok sayıda kalıntılara ev sahipliği yapmıştır. Köjee-şölünde (balbal bozkırında) eski Uygur Türklerinin yerleşim kalıntıları var. İymede yaşayanlar buraya «Balçık ev» (Малгаш-Бажың) diye söylerler. Bunun batı yönünde de, 100 metre yakınında da balbal (көжээ-кижи) da durmaktadır. Buradaki tarihi kalıntıları inceleyenler burada eski Tuvaların da öz alfabesi olan Eski Türk yazısı diye bildiğimiz Turan alfabesi ile yazıları görebilirler. Kayabaşı (Хая-Бажы) denilen yerde de var. Batılı araştırmacılar buraya İyme I runik yazısı diye adlandırmışlardır. Bu köyün çok yerinde bu türden tarihi kalıntılar çıkmaktadır. Buradaki Eski Türk yazısındaki sözleri günümüz Tuva Türkçesine aktarsak şöyledir: «Indıktıg çurtumga maadır bolganım ujun Uygur Haandan beer keldim» (Ыдыктыг чуртумга маадыр болганым ужун уйгур хаандан бээр келдим).

Edebiyatta İyme köyü

İyme köyünden Pedagoji biliminin doktoru, Tıva'nın sosyal araştırmalar enstitüsünün bibliyotekarı Zoya Monguş (Моңгуш Зоя Мытпыылаевна)'nın annesi Alajık Süsügbeyevna'nın köyle ilgili halk türküsünden bazı dörtlükleri şöyledir:

 
                                  Ulug şıktıg Uaan-Buraa (Улуг шыктыг Улаан-Бураа),
                                  Urug şagdan çurtum çüve (Уруг шагдан чуртум чүве).
                                  Uzak-kezek çoruk çoruur (Узак-кезек чорук чоруур),
                                  Uşta çeler adım çüve (Ушта челер аъдым чүве).

Yazar Arakçaa Ondar (Ондар Аракчаа Чүлдүмович) «Çadaana» (Чадаана) adlı şarkısından:

                                  Sarıg dıttıg Çadaana (Сарыг дыттыг Чадаана)
                                  Salbastadıñ Çadaana (Салбастадың Чадаана),
                                  Sarıım seni Dolaana (Сарыым сени Долаана)
                                  Saktı berdim doraanna (Сакты бердим дораан-на).

!

Edebiyat

1. Ондар А. С., Ондар С. Б. Төрээн черим, төрел чонум. Сактыышкыннар. Шүлүктер, чечен чугаалар. Kızıl: Тыва Республиканың башкылар билии бедидер институттуң редакциязы, 2007. 50 s.
2. Ондар А. С., Ондар С. Б. Улуун утпас, угун часпас. (Сактыышкыннар). Kızıl: Tıva Cumhuriyetinin öğretmen enstitüsü redaktiyası (Тыва Республиканың башкылар билии бедидер институттуң редакциязы), 2007. 66 s.