Şemsettin Günaltay

Mehmet Şemsettin Günaltay (1883, Kemaliye, Erzincan - 19 Ekim 1961, İstanbul), Türkiye Cumhuriyeti'nin 8. başbakanı, tarihçi ve eski Türk Tarih Kurumu başkanı.

Şemsettin Günaltay
8. Türkiye başbakanı
Görev süresi 16 Ocak 1949 - 22 Mayıs 1950
Cumhurbaşkanı	İsmet İnönü
Yerine geldiği	Hasan Saka
Yerine gelen	Adnan Menderes
Türkiye Büyük Millet Meclisi 2., 3., 4., 5., 6., 7., 9. Dönem Milletvekili
Görev süresi 22 Mayıs 1950 - 12 Mart 1954
Seçim bölgesi	1950 - Erzincan
Görev süresi 11 Ağustos 1923 - 14 Haziran 1946
Seçim bölgesi	1923 - Sivas 1927 - Sivas 1931 - Sivas 1935 - Sivas 1939 - Sivas 1943 - Sivas
Meclis-i Mebûsan 5. Dönem Mebusu
Görev süresi 14 Mayıs 1914 - 21 Aralık 1918
Seçim bölgesi	1914 – Bilecik
Kişisel bilgiler
Doğum	Mehmed Şemseddin 1883 Kemaliye, Erzincan, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm	19 Ekim 1961 (78 yaşında) İstanbul, Türkiye
Defin yeri	Cebeci Asri Mezarlığı, Ankara
Partisi	İttihat ve Terakki Fırkası (1915-1918) Teceddüt Fırkası (1918-1919) Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti (1919-1923) Cumhuriyet Halk Partisi (1923-1961)
Hükûmeti	18. Türkiye Hükûmeti

Çocukluk ve gençlik

Bugünkü adı Kemaliye olan Eğin'de 1883 yılında doğdu. Babası, müderris İbrahim Edhem Efendi, annesi ise Sâliha Hanım idi. Küçük yaşta İstanbul'a gelerek önce Üsküdar'da Ravza-i Terakki Mektebi'nde, sonra Vefa İdâdîsi'nde okuyarak Cumhuriyet devrinde adı Yüksek Öğretmen Okulu olarak değiştirilecek Dârülmuallimîn-i Âliye'ye devam etti. 1905 yılında bu okulun Fen Şubesi'nden birincilikle mezun oldu. Bu arada, özel olarak Arapça ve Farsça derslerine devam ederek dini ilimlerde kendisini yetiştirdi. Ayrıca Fransızca öğrendi.

Kariyeri

Akademik

Meslek hayatına İstanbul Dârüşşafaka'da Hendese Muallimliği (geometri öğretmenliği) ile başlayan Mehmet Şemsettin, daha sonra Kıbrıs İdâdîsi'nde müdür muavinliği ve müdürlük yaptı.

Başarılı bir öğretmen ve iyi bir idareci olan Şemsettin, tabii ilimler okumak üzere Maarif Nezâreti tarafından 1909 yılında İsviçre'nin Lozan Üniversitesi'ne gönderildi.

Bir yıl sonra yurda döndükten sonra, bu defa Midilli İdâdisi'nde ve İstanbul Gelenbevi İdâdîsi'nde müdürlük yaptı. İstanbul Dârülfünunu'nda yapılan 1915 reformu sırasında Edebiyat Fakültesi'nde Türk Tarih ve Medeniyet Tarihi müderrisi olan Mehmet Şemsettin aynı zamanda dönemin en yüksek medresesi sayılan Süleymaniye Medresesi'nde de Dinler Tarihi müderrisi idi.

1919 yılında ise Edebiyat Fakültesi İslâm Kavimleri Tarihi ve Süleymaniye Medresesi İslâm Felsefesi müderrisliklerine tayin olundu.

1924 yılında Dârülfünun İlahiyat Fakültesi'nde İslâm Tarihi ve Fıkıh Tarihi müderrisi ve aynı zamanda Fakülte Sekreteri olmuştu. Ertesi yıl bu fakültede Dekanlık görevine getirildi.

1933 Üniversite Reformu'ndan önce İstanbul Dârülfünunu Edebiyat Fakültesi ile İlâhiyat Fakültesi'nde Türk Tarihi, İslâm Tarihi ve Medeniyet Tarihi dersleri vermekteydi. Milletvekilliği devam etmek suretiyle Dârülfünun'un İstanbul Üniversitesi'ne dönüşmesinden sonra da Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü'nde Orta Çağ Tarihi dersleri vermek üzere Ordinaryüs Profesör olarak atandı. Bu sırada Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi kuruldu ve orada da dersler verdi. Ancak Mustafa Kemal Atatürk'ün ölümünden sonra, Hasan Âli Yücel'in Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı döneminde (1938-1941) ya milletvekilliği ya da hocalığı tercih etmesi istenmiş; bunun üzerine Ord. Prof. Dr. Mehmed Fuad Köprülü (1890-1966) ve Ord. Prof. İsmail Hakkı Uzunçarşılı (1888-1977) ile birlikte hocalıktan ayrıldı ve yalnız siyasetle meşgul oldu.

Bununla birlikte tarihî konulardaki araştırmalarına aralıksız devam ettirdi. Mustafa Kemal'in isteği ile, 1931 yılında Türk Tarih Kurumu adını alan kurumun kuruluşundan itibaren kurucu üyesi oldu ve 1941 yılında bu kurumun başkanlığına seçilerek bu görevini vefat ettiği 1961 yılına kadar 20 yıl sürdürdü.

Siyasî

1915 yılında İttihat ve Terakki Fırkası'ndan Ertuğrul (Bilecik) mebusu seçilerek Meclise girdi. Bu görevi Meclis-i Mebûsan'ın kapatıldığı 1920 yılına kadar sürdü.

Bu sırada Dârülfünun'un ıslahat çalışmalarında da görev aldı. Mütareke günlerinde, İstanbul Dârülfünunu'nda millî davayı kuvvetle savunan ve gençlere yol gösteren beşlıca hocalardan biridir. 1918 yılında Meclis-i Mebusan'da idare memuru oldu.

1920 yılında Teceddüd Fırkası'nın kurucuları arasında bulundu. Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin İstanbul teşkilâtında da görevliydi. Bu sırada Mustafa Kemal Paşa'nın emriyle İstanbul'da Cumhuriyet Halk Partisi teşkilâtını kurmaya memur edildi. Daha sonra Kuvâyı Milliye içinde bulunan ve İstanbul Belediye Meclisi Üyeliği ve Reis Vekilliği'ne seçildi. Siyasi hayatının ikinci devresi ise, 1923 yılında Cumhuriyet Halk Fırkası Sivas Milletvekili olarak Türkiye Büyük Millet Meclisindeki görevi ile başladı.

II. Dönem (Ara Seçim), III., IV., V., VI., VII. ve VIII. Dönem Sivas, IX . Dönem Erzincan Milletvekilliği, V. Dönem Teşkîlât-ı Esâsiye Encümeni Reisliği, VI. ve VIII. Dönem TBMM Başkanvekilliği yaptı. 1949 yılında Hasan Saka'nın istifası üzerine başbakanlığa getirildi ve Demokrat Parti iktidarına kadar bu görevini sürdürdü. CHP İstanbul il başkanlığı ve 27 Mayıs 1960 darbesinden sonra Kurucu Meclis Cumhuriyet Halk Partisi Temsilciliği (6 Ocak 1961 - 25 Ekim 1961) de yaptı. 1961 yılında İstanbul senatörü seçildi, ancak göreve başlayamadan öldü.

Eserleri

Fen ve tabii ilimler öğrenimi gördüğü halde, tarihçi olmayı tercih etmiş ve çalışmalarını bu alana yöneltmişti. Tarihçi olması ve İslâmcı görüşte yer almasında Ziya Gökalp'in de etkisi vardı.

Daha çok Yakın Doğu tarihi ile ilgilendi ve Anadolu, Suriye, Filistin, İran ve diğer Ortadoğu ülkelerinin tarihi hakkında pek çok araştırma yaptı.

Yaklaşık otuz kadar olan basılmış eserlerinin yanı sıra Türk Ansiklopedisi'nde müşavir ve yazar olarak çalıştı, Sırât-ı Müstakîm ve Şebilürreşâd'dan başka Darülfünun İlâhiyat Fakültesi Mecmuası, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Türk Tarih Kurumu Belleten, Düşünce ve İslâm dergilerinde de pek çok makale yazdı.

• Zulmetten Nura, İstanbul, 1331/1915, 2. basım 1915, 3. basım 1925
• Hurâfattan Hakîkata, İstanbul, 1332/1916
• Fennin En Son Keşfiyâtından, İstanbul, 1912
• Mâzîden Âtiye, İstanbul, 1339/1920-1921
• Tarih-i Edyân, İstanbul, 1922
• Muntehab-ı Kıraat, İstanbul, 1923
• İslâm'da Tarih ve Müverrihler, İstanbul, 1339-1342/1920-1923
• Felsefe-i Ulâ. İsbat-ı Vacib ve Ruh Nazariyeleri, İstanbul, 1923
• İslâm Dini Tarihi, İstanbul, 1924
• Mufassal Türk Tarihi, 5 cilt, İstanbul, 1922-24
• İran Tarihi. I. Cilt En eski Çağlardan İskender'in Asya Seferine Kadar, Türk Tarih Kurumu Yayınları; Ankara, 1987.
• İslam Tarihinin Kaynakları/Tarih ve Müverrihler adıyla yayımlanmıştır, İstanbul, 1991
• Felsefe-i Ula İsbat-ı Vacip ve Ruh Nazariyeleri, İnsan Yayınları; İstanbul, 1994.
• Hurâfeler ve İslâm Gerçeği, Hurâfattan Hakîkata adlı eserin Ahmet Gökbel tarafından sadeleştirilmişi, İstanbul, 1997
• Antik Felsefenin İslam Dünyasına Girişi, Kaknüs Yayınları; İstanbul, 2001.
• İslam Öncesi Arap Tarihi, Ankara Okulu Yayınları; Ankara, 2006.

Kişisel hayatı

Evli ve 2 çocuk babası olan Şemsettin Günaltay, 19 Ekim 1961 tarihinde Ortaköy Şifa Yurdu’nda prostat kanserinden öldü. Cenazesi İstanbul Üniversitesi’nde yapılan bir törenden sonra vasiyeti üzerine Ankara'da Cebeci Asri Mezarlığı’nda kızının yanında toprağa verildi.

Dış bağlantılar

• Popüler Tarih dergisi Şubat 2006 sayısı21 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Portreler - Cumhuriyet dönemi tarihçileri/2 - Ord. Prof. Şemsettin Günaltay - Tarihçi başbakan, Fahameddin Başar, sayfa 40-45
• Türk Tarih Kurumu21 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Ord. Prof. Şemseddin GÜNALTAY

Siyasi görevi
Önce gelen: Hasan Saka	8. Türkiye başbakanı 16 Ocak 1949 - 22 Mayıs 1950	Sonra gelen: Adnan Menderes
Akademik görevi
Önce gelen: Hasan Cemil Çambel	Türk Tarih Kurumu Başkanı 17 Aralık 1941 - 19 Ekim 1961	Sonra gelen: Şevket Aziz Kansu