ʻAisake Eke
ʻAisake Valu Eke, Tongalı siyasetçi. Eke, Büyük Okyanus'ta Polinezya ada öbeği içerisinde yer alan Tonga Krallığı'nda Ocak 2025'ten bu yana Tonga başbakanı olarak görev yapmaktadır. Ayrıca 2014-2017 yılları arasında Maliye ve Ulusal Planlama Bakanı olarak kabinede görev yaptı.
| ʻAisake Valu Eke | |
|---|---|
.jpg)
| |
| Tonga Başbakanı | |
| Görevde | |
| Makama geliş 22 Ocak 2025 | |
| Yerine geldiği | Samiu Vaipulu (geçici) |
| Maliye Bakanı | |
| Görev süresi 13 Ocak 2014 - 6 Mart 2017 | |
| Yerine geldiği | Lisiate ‘Akolo |
| Yerine gelen | Tevita Lavemaau |
| Görevde | |
| Makama geliş 18 Kasım 2021 | |
| Yerine geldiği | Losaline Ma'asi |
| Görev süresi 25 Kasım 2010 - 16 Kasım 2017 | |
| Yerine geldiği | Yeni Anayasa |
| Yerine gelen | Losaline Ma'asi |
| Kişisel bilgiler | |
| Partisi | Bağımsız |
Eğitim
değiştirEke, 1980'lerde Güney Pasifik Üniversitesi'nden ekonomi alanında lisans derecesi aldı. Avustralya'daki Güney Queensland Üniversitesi'nde doktora yaptı ve 2013 yılında tamamladığı "Tonga'daki kamu sektöründe hizmet kalitesine ilişkin keşifsel bir çalışma" adlı teziyle doktora derecesi aldı.[1][2]
Milletvekili
değiştirMaliye Bakanlığı'nda eski Maliye Sekreteri olarak görev yaptı ve ilk kez Kasım 2010 genel seçimlerinde Tongatapu 5 bölgesi milletvekili olarak Yasama Meclisi'ne seçildi. Dost Adaları Demokratik Partisi'ne yakın olmasına ve parti üyesi olarak aday olmayı düşünmesine rağmen, bağımsız olarak aday oldu ve oyların %24,1'ini ve 63 oy farkını alarak koltuğu kazandı; böylece Tongatapu 5, partinin kazanamadığı Tongatapu'daki (Tonga'nın ana adası) tek seçim bölgesi oldu.
Seçildikten sonra basına ekonomiyi iyileştirmek için yapılacak çok şey olduğunu söyledi ve hükûmetin özel sektör faaliyetlerini kolaylaştırması gerektiğini söyledi.
Ekim 2011'de, parlamentonun yurt dışında hastalık izninde olan üyelerine yüksek miktarda ödenek verilmesine karşı protesto düzenleyen milletvekillerinden biriydi. Ekonomi zayıfken milletvekillerinin kendilerine daha fazla kamu parası harcamaması gerektiğini belirten, artan ödeneklere karşı oy kullanan sekiz milletvekilinden (Demokrat Parti üyeleri olan ʻAkilisi Pohiva, Semisi Sika, Sitiveni Halapua, Sangster Saulala, Sione Taione, Falisi Tupou ve Moʻale Finau ile birlikte) biri oldu. Öneri on iki oya karşı sekiz oyla kabul edildi.
Maliye Bakanı
değiştirOcak 2014'te başbakan Lord Tuʻivakano, bütçeyle ilgili bir anlaşmazlık nedeniyle Lisiate 'Akolo'nun görevden alınmasının ardından kendisini Maliye Bakanı olarak atadı. Eke bu görevini başbakan ʻAkilisi Pohiva hükûmetinde de sürdürdü. Ancak Mart 2017'de, parçası olduğu hükûmete karşı bir güvensizlik önergesi üzerinde yapılan parlamento oylamasında çekimser kaldı ve istifa etmek zorunda kaldı.[3] Daha sonra 2017 seçimlerinde parlamentodaki koltuğunu kaybetti.
2021 seçimlerinde Tongatapu 5 bölgesinden yeniden parlamentoya seçildi.[4] Seçim sonrasında başbakanlık için üç adaydan biriydi [5][6] ancak sonunda 16 oyla başbakanlığı kazanan Siaosi Sovaleni'ye kaybetti.[7][8] Mayıs 2022'de Yargıtay tarafından yargılandığı rüşvet suçundan aklandı.
Başbakan
değiştirEke, 24 Aralık 2024'te Tonga Yasama Meclisi tarafından Viliami Latu'yu 16'ya karşı sekiz oyla yenerek başbakan seçildi.[9][10] Kral VI. Tupou, 22 Ocak 2025'te Eke'yi resmen başbakan olarak atadı.[11]
Kaynakça
değiştir- ^ Eke, Aisake Valu (27 Temmuz 2013). "An exploratory study on the quality of service in the public sector in Tonga". eprints.usq.edu.au. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2019.
- ^ Senituli, Lopeti (17 Ocak 2025). "Who is Tonga's new prime minister?". Radio New Zealand. Erişim tarihi: 17 Ocak 2025.
- ^ "Tonga Finance Minister resigns". Radio New Zealand. 6 Mart 2017. Erişim tarihi: 7 Mart 2017.
- ^ "Tonga elects all-male parliament with nine new People's Reps". Matangi Tonga. 18 Kasım 2021. 18 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2021.
- ^ "Tonga: Three contenders for prime minister's job". RNZ. 7 Aralık 2021. Erişim tarihi: 7 Aralık 2021.
- ^ "ANALYSIS: Tonga in search for viable, credible PM; the best of best has yet to come". Kaniva Tonga. 6 Aralık 2021. Erişim tarihi: 7 Aralık 2021.
- ^ "Emotional, Siaosi Sovaleni elected PM Designate". Matangi Tonga. 15 Aralık 2021. Erişim tarihi: 15 Aralık 2021.
- ^ "MPs choose Siaosi Sovaleni as new prime minister". Kaniva Tonga. 15 Aralık 2021. Erişim tarihi: 15 Aralık 2021.
- ^ "'Aisake Eke is Tonga's new prime minister". Radio New Zealand. Erişim tarihi: 24 Aralık 2024.
- ^ "Dr 'Aisake Eke, Tonga's new Prime Minister Designate". Matangi Tonga. 24 Aralık 2024. Erişim tarihi: 27 Aralık 2024.
- ^ "Tonga PM officially appointed". Radio New Zealand. 22 Ocak 2025. Erişim tarihi: 22 Ocak 2025.