1917 Fransız Ordusu Ayaklanmaları

1917 Fransız Ordusu Ayaklanmaları, I. Dünya Savaşı sürerken Batı Cephesinde savaşan Fransız Ordusunda askerlerin gerçekleştirdikleri ayaklanmaları kapsar. Özellikle General Robert Nivelle komutasındaki başarısız İkinci Aisne Muharebesi sırasında yaşanan olağanüstü kayıpların ardından kitlesel olarak yaşanmıştır. İsyanlar o dönemde çok gizli tutulmuş, ancak günümüzde aydınlatılmaya başlanmıştır.

Öncesi

1917 yılına gelindiğinde toplam 20 milyon Fransız erkek nüfusunun 1 milyonu savaşta ölmüş durumdaydı.^[1] Yaşanan bu yoğun kayıplar Fransız askerlerinde anlamsız ve ölümcül taarruzlara karşı direnç oluşturmuştur.

1917 Nisan ayına gelindiğinde Batı Cephesinde Alman hatlarını yarmak için çareler arayan Fransız Başkomutan Robert Nivelle Aisne Nehri bölgesindeki Chemin des Dames'e saldırmaya karar verir. Önceki saldırıların aksine bu saldırıda yeni bir taktik deneyen Fransız kurmay heyeti taarruza kalkan piyadelerin az önünde ilerleyecek şekilde topçu ateşi öngörür. Ne var ki planlanan bu topçu ateşi düşmandan çok Fransız askerlerine zarar verecek ve taarruz başarısızlık ve büyük kayıplarla sona erecektir. İkinci Aisne Muharebesi olarak da bilinen bu taarruzun ardından Nivelle 15 Mayıs 1917 tarihinde görevden alınacak, yerine General Philippe Pétain geçecektir.

Ayaklanmalar

Büyük kayıplar yaşanan başarısız saldırının ardından Fransız askerleri arasında yoğun firar olayları yaşanmaya başlar. 27 Mayıs günü firarlar isyana dönüşür. Cephede görev yapan 30 bin asker ayaklanarak cephe gerisine gider. Olaylar cephe gerisini de etkileyecek şekilde büyür. Ne var ki subaylara karşı bir isyan halini almayan ayaklanma temel olarak savaş karşıtı değil, savaşın yapılma biçimine karşı yapılır. Askerler yaptıkları taarruzların anlamsız ve faydasız olduğunu düşünmekteydiler. Cephe gerisindeki Soissons, Villers-Cotterêts, Fère-en-Tardenois ve Cœuvres-et-Valsery kasabalarında bulunan askerler, subaylarının cepheye gitme yönündeki emirlerini dinlemezler. Hatta 1 Haziran günü Fransız askerleri Missy-aux-Bois kasabasında yönetimi ele geçirirler. Tarihçi Tony Ashworth'a göre isyanlar yaygın, güçlü ve ısrarlıdır, Fransız Ordusu kıpırdayamaz hale gelir.^[2] 7 Haziran günü İngiliz komutan Douglas Haig ile bir araya gelen Pétain cephedeki birliklerin isyancılar nedeniyle cephe gerisindeki birliklerle değiştirilemediğinden yakınır. Tarihçi John Keegan ayaklanmaya yaklaşık 50 tümenin (500 ila 750 bin) katıldığını yazar.^[3]

1983 yılında Fransız askeri tarihçi Guy Pedroncini tarafından askeri arşivlerde yapılan araştırmaya göre 49 piyade tümeninde komuta sisteminin çökerek ayaklanma yaşandığı belirtilmiştir.^[4] 1917 yılında Fransız Ordusunun toplam 113 tümenden oluştuğu göz önüne alınırsa ordunun yaklaşık yarısının isyandan doğrudan etkilendiği sonucu çıkmaktadır.

Ordu komuta heyetinin tepkisi

Askeri komuta kademesi ayaklanmalara derhal ve şiddetle cevap verir. 8 Haziran ve izleyen günlerde yoğun tutuklamalar ve mahkemeler yaşanır. Toplamda subayların ve astsubayların işbirliğiyle toplanan isimlerden yola çıkarak binlerce kişi tutuklanır. 23.385 kişinin isyancı davranışlarından dolayı yargılandığı 3.427 divan-i harp mahkemesi sonucu 5554 asker idam cezasına mahkûm edilirken 49 tanesi kurşuna dizilir, diğerleri hapis cezasına çarptırılır. Pedroncini belgelerinde ise 629 kişinin idama mahkûm edilip 43 tanesinin kurşuna dizildiği yazar. İsyancı birliklerin toplandıkları görece sakin bölgelerde kendi topçuları tarafından saldırıya uğrayarak toplu şekilde öldürüldükleri iddia edilir. Fransız Ordusunda buna dair bir kayıt bulunmasa da benzer bir olay Fransa'da meydana gelmiştir. Fransa'da görev yapan Rus İmparatorluğuna bağlı Sefer Kuvveti bünyesindeki askerler Şubat Devriminin ardından Bolşeviklerin de etkisiyle savaşa karşı çıkarak ayaklanmıştır. 1917 yılı Eylül ayında La Courtine Kampında yaşanan olay sırasında Fransız Ordusu Rus askerlerin üzerine topçu ateşiyle saldırmıştır. 19 kişinin öldüğü saldırı sonucu askerler hapis ve kürek cezalarına çarptırılmıştır.^[5]

Sonu

Tüm çabalara rağmen sürmekte olan savaşın askerler üzerindeki etkisi giderilememiştir. Pétain tutuklamaların ardından taarruzlara son verdiği ve izinleri uzattığı için zaman kazansa da ayaklanmalar daha küçük ölçekte devam etmiştir. Özellikle 1918 yılının ardından askerler, sivil nüfus ve ülke ekonomilerinin içinde bulunduğu durum galip ülkelerin bile yeni sosyal sorunların içine düşmelerine engel olamamıştır.

Sonrasında yapılan akademik çalışma ve araştırmalar

Konuyla ilgili ağırlıklı bilgiler 1967 ve 1983 yılında yoğun arşiv çalışmalarını yayınlayan Guy Pedroncini sayesinde ortaya çıkmıştır. Bu durum askeri arşivlerin olayların üzerinden 50 yıl geçmesinden dolayı kamuya açılmasından dolayı olmuştur. Ancak özellikle konuyla ilgili siyasi nedenlerin irdelendiği düşünülen belgelerin gizlilik süresi dolmamıştır. Ayaklanmalardan 100 yıl sonra açılması şartı konan arşivlerin 2017 yılında kamuyla paylaşılması beklenmektedir.^{[güncellenmeli]}

Kaynakça

^ Fransa Ordusu 1914 yılında 306 bin, 1915 yılında 334 bin, 1916 yılında 217 bin, 1917 yılının ilk aylarında ise 121 bin kayıp vermiştir
^ Ashworth, Tony; Trench Warfare, 1914-18: The Live and Let Live System, Pan (Grand Strategy series), London 2000. ISBN 978-0330480680 s.224-225
^ Keegan, John, The First World War, Pimlico, London, 1999. ISBN 978-0712666459 s.382
^ Anısına yazılan makale 1 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Fransızca) 15 Mayıs 2011 tarihinde erişilmiştir
^ Poitevin, Pierre, La mutinerie de La Courtine, Editions Payot, Paris. 1938

Ayrıca bakınız

[1] Fransa Ordusu 1914 yılında 306 bin, 1915 yılında 334 bin, 1916 yılında 217 bin, 1917 yılının ilk aylarında ise 121 bin kayıp vermiştir

[2] Ashworth, Tony; Trench Warfare, 1914-18: The Live and Let Live System, Pan (Grand Strategy series), London 2000. ISBN 978-0330480680 s.224-225

[3] Keegan, John, The First World War, Pimlico, London, 1999. ISBN 978-0712666459 s.382

[4] Anısına yazılan makale 1 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Fransızca) 15 Mayıs 2011 tarihinde erişilmiştir

[5] Poitevin, Pierre, La mutinerie de La Courtine, Editions Payot, Paris. 1938

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]