Vikipedi

1946 Türkiye genel seçimleri

TBMM 8. dönem milletvekillerini belirleyen seçim

1946 Türkiye genel seçimleri, 21 Temmuz 1946[1] tarihinde 8. dönem milletvekillerini belirlemek için yapılan genel seçimlerdir. 5 Haziran'da Milletvekili Seçim Yasası değiştirilmiş ve Cumhuriyet tarihinde ilk defa tek dereceli seçim esasında gerçekleştirilmiştir.[2]

1946 Türkiye genel seçimleri
Türkiye
← 1943 21 Temmuz 1946 (78 yıl önce) (1946-07-21) 1950 →
Türkiye Büyük Millet Meclisinin 465 sandalyesi için
Çoğunluk için gereken 233 sandalye
Kayıtlı8.551.549
Katılım%74,5
  Birinci parti İkinci parti
 
Inonu Ismet.jpg
Mahmut Celâl Bayar.jpg
Lider İsmet İnönü Celâl Bayar
Parti CHP DP
Liderin bölgesi Ankara İzmir
Son seçim 488 sandalye, %100 Yeni parti
Sandalye 397 61
Değişim azalış 91 artış 62
Aldığı oy 4.150.000~ 1.800.000~
Oran %85,4 %13,1
Değişim azalış %14,6 Yeni Parti
Her seçim bölgesinden birinci çıkan partiye göre seçim sonuçlarını gösteren harita
Seçimden sonra Türkiye Büyük Millet Meclisinin sandalye dağılımı
Önceki Başbakan

Şükrü Saracoğlu
CHP

Seçilen Başbakan

Recep Peker
CHP

Cumhuriyet Halk Partisi 397, Demokrat Parti 61 ve bağımsızlar 7 milletvekilliği kazandı.

Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk çok partili genel seçimi olan bu seçim adli denetim dışında, açık oy, gizli sayım ve liste usulü çoğunluk sistemi esasına göre yapıldı.[3] (açık oy - gizli tasnif)[4] Bu usulsüzlüklerinden dolayı "şaibeli seçim" şeklinde de anılmıştır.[5] Bu genel seçim ile TBMM 8. dönem milletvekilleri seçilmiştir.

Seçimlerde ilk kez aday esaslı blok oy sistemi uygulanmıştır. Bu sistemle beraber her vilayetin bir de seçim çevresi olmaktadır. Her 40 bin yurttaş için bir milletvekili seçilirken, herhangi bir ilin nüfusunun 40 binin altında olması halinde o ile bir milletvekilliği tahsis edilmekteydi. Nüfusu 40 binin üzerindeki iller için milletvekili sayıları ise şöyle belirtilmişti:

  • Nüfusu 55.000'e kadar olan iller: 1 milletvekili
  • Nüfusu 55.001-95.000 arası: 2 milletvekili
  • Nüfusu 95.001-135.000 arası: 3 milletvekili
  • Nüfusu 135.001-175.000 arası: 4 milletvekili[6]

Arka plan

değiştir

Milli Kalkınma Partisinin kuruluşu

değiştir

Demokrat Partinin kuruluşu

değiştir

Yerel seçimlerin erkene alınması kararı

değiştir

Genel seçimlerin erkene alınması kararı

değiştir

5 Haziran 1946 tarihinde Milletvekili Seçim Kanunu değiştirilmiş, 10 Haziran'da da 2'ye karşı 383 oyla seçim kararı alınmıştır. 3 Temmuz'da, seçimlerin 21 Temmuz'da yapılacağı duyuruldu. Ülke genelinde 20.112 seçim bürosu oluşturuldu.

Kampanya dönemi

değiştir

Cumhuriyet Halk Partisinin kampanyası

değiştir

Bakanlar 27 Haziran'da seçim bölgelerine doğru yola çıktılar. 6 Temmuz'da İzmir'de Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel için verilen bir eğlencede iki karşıt partili öğrenci birbiriyle kavga etti. 8 Temmuz'da Başbakan Şükrü Saraçoğlu ilk seçim konuşmasını radyodan yaptı. 15 Temmuz'da Hasan Saka Trabzon'da seçim çalışmalarını yürüttü. 17 Temmuz'da İsmet İnönün radyodan halka seslendi. 19 Temmuz'da İsmet İnönü 63 ilde adaylarını ilan etti.[7]

Demokrat Partinin kampanyası

değiştir

16 Haziran 1946 tarihinde Demokrat Parti seçime katılma kararı aldı.[8] 27 Haziran'da Mareşal Fevzi Çakmak'ın bağımsız aday olarak Demokrat Parti listesinde yer alacağı açıklandı. Teşkilatlanmasını tam olarak tamamlayamayan parti seçim döneminde teşkilatlanmasını da hızlandırdı. 29 Haziran'da Celal Bayar Adana'dan seçim çalışmalarına başladı[9] Osmaniye, Ceyhan, Tarsus ve Mersin'de büyük ilgiyle karşılanan Bayar buradan Ankara'ya döndü. 13 Temmuz'da İzmir'de 8bin kişilik bir miting düzenlendi; aynı gün İstanbul'da Fevzi Çakmak'ı 20bin kişi karşıladı 15 Temmuz'da Celal Bayar İzmir'de 30bin kişinin katıldığı bir miting düzenlerken, Refik Koraltan da Hatay'da seçim çalışmalarını yürüttü. Aynı gün Bayar Ödemiş'e gitti. 17 Temmuz'da İstanbul, Ankara, Aydın, Manisa, Erzurum, Erzincan, Denizli, Ordu, Kocaeli, Çankırı, Bilecik, Bursa, İzmir ve Konya adaylarını ilan etti. Aynı gün Bayar ve Menderes Aydın'da seçim çalışmaları gerçekleştirdi. Bayar aynı gün Bergama'ya, 19 Temmuz'da da Balıkesir'e ve Bursa'ya geçti; 20 Temmuz'da İstanbul'a geldi

Balıkesir, Bursa ve İstanbul'u kapsayan seçim gezileri yapmıştır. Fevzi Çakmak İstanbul'da bir takım geziler yapmıştır. Seçimlerden bir gün önce hükûmetin baskıları nedeniyle Urfa'da seçimlere katılmayacağını bildirmiştir.[10]

Milli Kalkınma Partisinin kampanyası

değiştir

17 Haziran 1946 tarihinde Milli Kaklkınma Partisi seçimlere katılma kararı aldı[11] 17 Temmuz'da İstanbul adaylarını ilan etti. 18 Temmuz'da İzmir, Kırklareli, Tekirdağ, Niğde, Amasya, Urfa, Adana, Zonguldak, Kocaeli adaylarını açıkladı.

Diğer partiler

değiştir

13 Temmuz'da Türkiye İşçi ve Çiftçi Partisi İstanbul ve İzmir'de Liberal Demokrat Parti ve Yalnız Vatan İçin Partisi İstanbul'da adaylarını açıklamıştır. Sosyal Demokrat Parti seçimlerden 1 gün önce seçime katılmayacağını ve bağımsız adayları destekleyeceğini açıkladı.

Nevzat Tandoğan'ın intiharı

değiştir

Ankara Cinayeti olaylarıyla ismi anılan Nevzat Tandoğan 9 Temmuz'da intihar etti.

Oy verme

değiştir

Seçmenler 21 Temmuz 1946 günü saat 8.00 ila 19.00 arasında oy kullanma işlemlerini gerçekleştirdiler[12] 22 yaşını geçmiş her Türk vatandaş oy kullanma hakkına sahiptir.

Sonuçlar

değiştir

Seçim sonuçlarına ait verilere ulaşılamamaktadır. Aşağıdaki verilerde milletvekillerinin seçim mazbatalarından alınan veriler TÜİK'in 1950, 1954 ve 1957 yıllarındaki seçimleri hesaplarken kullandığı yöntemle hesaplanarak düzenlenmiştir. Kayıtlı seçmenler ve seçime katılan seçmenlere ait veriler yine mazbatalardan alınmış ve dönemin içişleri bakanının açıklamalarıyla düzenlenmiştir. Eskişehir, Kütahya ve Afyon sonuçları CHP bölge müfettişlerinin inceleme sonuçlarından alınmıştır.

1946 genel seçimlerinin sonuçları:[13]

Toplam
Kayıtlı seçmen sayısı 8.551.549
Kullanılan oy 6.373.543
Geçerli oy 6.373.543
Katılım oranı (%) 74,53
Seçim Bürosu 20.112
 
Parti Genel Başkan Oy % +/– Sandalye +/–
Cumhuriyet Halk Partisi İsmet İnönü 4.150.000~ 85,4   14,6 397   91
Demokrat Parti Celâl Bayar 1.800.000~ 13,1 Yeni 641 Yeni
Milli Kalkınma Partisi Nuri Demirağ 40.000~ 0.6 +/- Yeni 0 —
Liberal Demokrat Parti Kazım Demiraslan 2.858 0,04 Yeni 0 —
Türkiye İşçi ve Çiftçi Partisi Ethem Ruhi Balkan 134 0,00 Yeni 0 —
Yalnız Vatan İçin Partisi Yaşar Çimen 77 0,00 Yeni 0 —
Bağımsızlar 350.000~ 5.5~ — 4  3
Toplam 6.373.543 100 465

1 4 milletvekili Demokrat Parti listesinden bağımsız olarak seçildi.

CHP'nin aldığı oy

değiştir

Mazbatalardan alınan verileri incelediğimizde oyların sadece CHP'ye ait olduğunu bilmemizin kesin olduğu 55 ildeki verilerde CHP 3.891.654 oy almıştır. Buna Burdur, Denizli, Kayseri, Maraş, Muğla ve Sinop'ta seçilen CHP'li vekillerin oyları (214.209) da eklendiğinde. CHP'nin 61 ilde en fazla 4.105.663 oy aldığı anlaşılmaktadır. Bu da oy kullanan seçmen sayısının yaklaşık %65'ine denk gelmektedir. Bu verilere göre CHP'nin en az %65 oy aldığını söyleyebiliriz

DP'nin aldığı oy

değiştir

Mazbatalardan alınan verileri incelediğimizde oyların sadece DP'ye ait olduğunu bilmemizin kesin olduğu Çanakkale ve İçel verilerinde DP 96.127 oy almıştır. Buna CHP müfettişlerinin Afyon, Eskişehir ve Kütahya raporlarındaki veriler (166.112), Cumhurbaşkanlığı arşivinde bulunan Aydın, İstanbul, Niğde ve Çankırı'daki seçimlere dair notlar (228.108) ve gazetelerden alınan 15 ilin sonuçları eklendiğinde 24 ilde yaklaşık 1.051.086 oy aldığı tesit edilmiştir. Bu da oy kullanan seçmen sayısının yaklaşık %17'sine denk gelmektedir. Bu verilere göre DP'nin en az %17 oy aldığını söyleyebiliriz.

Demokrat Partinin kurucularından Adnan Menderes bu seçimlerde seçim sisteminin izin vermesi sayesinde Aydın iliyle birlikte Kütahya ilinden de milletvekili adayı oldu. Aydın'daki seçimlerle milletvekili seçilemeyen Menderes, Kütahya'dan seçilerek milletvekili olabildi.[14]

İllere göre sonuçlar

değiştir
İl MV

Sayısı[15]

CHP[16] % DP % MKP % Bağ. % Toplam[16]
Afyon 8 43.548 41,99 55.728 53,73 Katılmadı 2.449 4,28 103.711
Ağrı 3 39.614 86,08 Katılmadı Katılmadı 6.406 13,92 46.020
Amasya 4 38.229 71,72 9.088 +/- 17,05 +/- K K 53.303
Ankara 17 141.850 59,16 87.484[17] 36,49[17] Katılmadı 10.427 +/- 4,35 +/- 239.761
Antalya 7 64.432 79,54 27.211 +/- 33,59 +/- Katılmadı 81.008
Aydın 7 59.180 61,23 30.084 31,57 Katılmadı 5.893 6,18 96.645
Balıkesir 13 105.091 59,09 K K Katılmadı 177.855
Bilecik 3 22.538 49,14 16.467 +/- 35,90 +/- Katılmadı 6.864 14,96 +/- 45.869
Bingöl 2 31.267 95,56 Katılmadı Katılmadı 1.453 4,44 32.720
Bitlis 2 28.265 100,00 Katılmadı Katılmadı Katılmadılar 28.265
Bolu 7 52.145 55,85 K K Katılmadı 93.371
Burdur 3 17.218 +/- - Bağımsız adayla birlikte Katılmadı 16.303 - 41.316
Bursa 12 104.109 54,44 K K Katılmadı 181.242
Çanakkale 6 - - 50.454 54,87 K K 91.947
Çankırı 5 34.025 47,70 23.728 33,26 Katılmadı 13.480 19,04 71.733
Çoruh 5 62.085 90,02 Katılmadı Katılmadı 6.884 9,98 68.969
Çorum 8 61.814 61,91 K K Katılmadı 99.844
Denizli 8 47.387 +/- 48.29 +/- Bağımsız adayla birlikte Katılmadı - - 98.132
Diyarbakır 7 69.000 86,00 10.895 +/- 13.58 +/- — — 80.228
Edirne 5 29.122 33,34 30.255 34,65 27.961 32,01 68.830
Elazığ 5 42.512 75,45 — — 56.352
Erzincan 5 54.739 82,08 K K — — 66.748
Erzurum 10 132.956 82,06 K K Katılmadı 162.018
Eskişehir[18] 6 33.842 41,34 46.280 57,45 Katılmadı 434 0,54 81.869
Gaziantep 7 48.318 61,21 K K Katılmadı 78.942
Giresun 8 66.604 75,45 Ortak liste hazırladılar (DP 4, MKP 3, Bağ. 1) 89.458
Gümüşhane 6 77.504 83,57 Katılmadı Katılmadı 15.240 16,43 92.744
Hakkâri 1 14.427 100,00 Katılmadı Katılmadı Katılmadılar 14.427
Hatay 6 50.608 66,16 25.886 +/- 33.84 +/- Katılmadı 76.494
Isparta 5 49.319 74,48 K K Katılmadı 66.219
İçel 7 - - 45.673 62.03 Katılmadı K K 73.628
İstanbul 23 145.844 42,39 173.710 50,49 5.627 1,64 K K 346.271
İzmir 16 116.354 53,13 100.561 45,92 1.053 0,48 1.047 0,48 222.532
Kars 9 133.359 98,95 Katılmadı Katılmadı 1.418 1.05 134.777
Kastamonu 9 72.399 54,04 31.887 +/- 23,80 +/- Katılmadı 133.981
Kayseri 9 56.076 +/- 48.14 +/- 47.646 +/- 40,90 +/- Katılmadı K K 116.488
Kırklareli 5 43.715 74,14 K K K K 58.960
Kırşehir 4 34.876 64,51 K K Katılmadı 54.062
Kocaeli 10 58.910 46,13 K K K K 127.711
Konya 16 145.599 66,56 K K Katılmadı 218.754
Kütahya[19] 10 63.429 47,88 64.104 48,39 Katılmadı 3.443 2,63 132.462
Malatya 11 98.055 65,58 Katılmadı Katılmadı 51.460 34,42 149.515
Manisa 11 81.948 53,93 K K Katılmadı 151.950
Maraş 6 38.805 +/- - Bağımsız adayla birlikte Katılmadı 31.121 +/- -
Mardin 7 108.394 97,54 Katılmadı Katılmadı 2.735 2,46 111.129
Muğla 5 25.803 +/- 45,58 +/- 29.818 +/- 52,68 +/- Katılmadı 986 +/- 1,74 +/- 56.607
Muş 2 25.738 84,87 Katılmadı Katılmadı 4.589 15,13 30.327
Niğde 7 99.435 95,40 Katılmadı 1427 1,37 3.955 3,79 104.232
Ordu 8 65.919 73,69 K K Katılmadı 89.458
Rize 6 72.333 87,74 Katılmadı Katılmadı 10.110 12,26 82.443
Samsun 10 71.382 54,81 62.120 +/- 41,70 +/- K K 130.230
Seyhan[20] 10 64.616 55,50 30.495 26.19 226 0.19 21.097 18.12 116.434
Siirt 4 62.434 100,00 Katılmadı Katılmadı Katılmadılar 62.434
Sinop 5 28.720 +/- 46,25 +/- 30.025+/- 48,36 +/- Katılmadı 62.091
Sivas 12 139.415 79,51 25.777+/- 14,70 +/- Katılmadı 10.161 5,79 +/- 175.353
Tekirdağ 5 54.149 75,45 K K K K 71.770
Tokat 8 95.025 77,60 16.410 +/- 13,40 +/- Katılmadı 11.026 +/- 9,00 +/- 122.461
Trabzon 12 175.834 96,13 K K Katılmadı 182.918
Tunceli 2 23.265 81,81 Katılmadı 28.438
Urfa 6 99.876 99,81 Katılmadı K K 100.062
Van 3 45.201 99,94 Katılmadı Katılmadı Katılmadılar 45.229
Yozgat 7 53.560 52,18 K K Katılmadı 102.646
Zonguldak 9 83.985 65,53 36.420 +/- 28,42 +/- 5.757 +/- 4,49+/- 2.005 +/- 1,56 +/- 128.167
  • a : Afyon, Eskişehir ve Kütahya sonuçları CHP bölge müfettişinin raporlarından alınmıştır
  • K : Seçime katıldı
  • +/- : Toplanan verilere göre kesin olmamakla birlikte ortalama alabilecekleri oylar hesaplanmıştır. Yani bu sayı ve orana yakın oy almıştır.
  • CHP'nin görülen oylarının hepsi mazbatalardaki veriler kullanılarak oluşturulmuştur.
  • Oy kullanan seçmen sayısına mazbatalardan ulaşılmıştır

Kayıtlı seçmen sayısı ve seçimlere katılım oranı

değiştir

Kayıtlı Seçmen ve oy kullanan seçmen sayılarına ait veriler milletvekillerinin seçim mazbatalarından alınmıştır[21]

İl Seçmen Sayısı Oy Kullanan

Seçmen Sayısı

Katılım Oranı

(%)

Afyon 151.793 103.711 68,32
Ağrı 56.188 46.020 81,90
Amasya 63.143 53.303 84,42
Ankara 295.742 239.761 87,07
Antalya 121.931 81.008 66,44
Aydın 134..691 96.645 71,75
Balıkesir 237.532 177.855 74,88
Bilecik 64.886 45.869 70,69
Bingöl 40.389 32.720 81,01
Bitlis 35.424 28.265 79,79
Bolu 140.857 93.371 66,29
Burdur 55.883 41.316 73,93
Bursa 236.512 181.242 76,63
Çanakkale 119.824 91.947 76,73
Çankırı 88.209 71.733 80,75
Çoruh 83.274 68.969 82,82
Çorum 154.631 99.844 64,57
Denizli 148.561 98.132 66,05
Diyarbakır 104.477 80.228 76,79
Edirne 97.250 68.830 70,78
Elazığ 92.385 56.352 61,00
Erzincan 76.174 66.748 87,63
Erzurum 178.179 162.018 90,93
Eskişehir 109.632 81.869 74,68
Gaziantep 120.274 78.942 65,64
Giresun 123.313 89.458 72,55
Gümüşhane 107.524 92.744 86,25
Hakkâri 15.664 14.427 92,10
Hatay 102.757 76.494 74,73
Isparta 89.726 66.219 73,80
İçel 128.528 73.628 57,29
İstanbul 528.520 346.271 65,52
İzmir 318.957 222.532 69,77
Kars 142.388 134.777 94,65
Kastamonu 179.689 133.981 74,56
Kayseri 156.841 116.488 74,27
Kırklareli 83.097 58.960 70,95
Kırşehir 71.642 54.062 75,46
Kocaeli 183.226 127.711 69,70
Konya 286.513 218.754 76,35
Kütahya 186.550 132.462 71,01
Malatya 195.857 149.515 76,34
Manisa 222.320 151.950 68,35
Maraş Veri yok Veri yok Veri yok
Mardin 151.449 111.129 73,38
Muğla 99.232 56.607 57,05
Muş 35.289 30.327 85,94
Niğde 129.249 104.232 80,88
Ordu 142.549 92.569 64,94
Rize 103.751 82.443 79,46
Samsun 162.737 130.230 80,02
Seyhan 162.224 116.434 71,77
Siirt 63.450 62.434 98,40
Sinop 96.340 62.091 64,45
Sivas 213.770 175.352 80,03
Tekirdağ 86.605 71.770 82,87
Tokat 146.410 122.461 83,64
Trabzon 208.631 182.918 87,68
Tunceli 35.288 28.438 80,59
Urfa 113.782 100.062 87,94
Van 49.442 45.229 91,48
Yozgat 122.850 102.646 85,55
Zonguldak 172.375 128.162 74,35
Toplam 8.335.167 6.312.670 75,74

Tartışmalar

değiştir

Demokrat Partinin itirazları

değiştir

Kaynakça

değiştir
  1. ^ Nohlen, D, Grotz, F & Hartmann, C (2001) Elections in Asia: A data handbook, Volume I, p248 ISBN 0-19-924958-X
  2. ^ Emre Kongar (1998), 21. Yüzyılda Türkiye, 38. Baskı, Remzi Kitabevi, İstanbul, ISBN 975-14-0624-2, s. 145.
  3. ^ Cumhuriyetin 75. Yılı, C. 1, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 1998, ISBN 975-363-969-8, s. 291.
  4. ^ Sina Akşin, Ana Çizgileriyle Türkiye'nin Yakın Tarihi, İkinci Baskı, İmaj Yayıncılık, Ankara, 1996, ISBN 975-7852-18-X, s. 216.
  5. ^ A.g.e., s. 291.
  6. ^ Seçim Sistemi ve Siyasi Partiler Araştırması Ana Rapor Cilt II, TÜSİAD Yayınları, İstanbul, 2001, ISBN 975-8458-28-0 s. 209.
  7. ^ Vakit Gazetesi, 19 Temmuz 1946
  8. ^ Cumhuriyet Gazetesi, 17 Haziran 1946
  9. ^ Cumhuriyet Gazetesi, 29 Haziran 1946
  10. ^ Akşam Gazetesi, 22 Temmuz 1946
  11. ^ Cumhuriyet Gazetesi, 18 Haziran 1946
  12. ^ Vakit Gazetesi, 21 Temmuz 1946
  13. ^ "1946 Türkiye genel seçim sonuçları" (PDF). 18 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2022. 
  14. ^ "ÇOK PARTİLİ YAŞAMA GEÇİŞ SÜRECİNDE ADNAN MENDERES'İN AYDIN İLİNDEKİ SİYASİ FAALİYETLERİ (1946-1950)". Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XIII/27, 2013 Güz. 2013. ss. 206-207. Erişim tarihi: 12 Ekim 2024. 
  15. ^ "1923-2011 Milletvekili Sonuçları" (PDF). TÜİK. 17 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 29 Kasım 2023. 
  16. ^ a b "Yasama Organı Üyelerinin Tercüme-i Halleri ve Seçim Mazbataları Arama Formu". TBMM. 15 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2023. 
  17. ^ a b Vakit Gazetesi, 24 Temmuz 1946
  18. ^ Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Fon Kodu: 490-1-0-0, Yer Kodu: 652.171.1
  19. ^ Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Fon Kodu: 490-1-0-0, Yer Kodu: 681.308.1
  20. ^ Özer, Sevilay (1 Ocak 2023). "1946 Genel Seçimleri: Adana (Seyhan) Örneği". Selçuk Türkiyat, ( Cumhuriyet'in 100. Yılı Özel Sayısı ). 8 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Aralık 2023. 
  21. ^ "TBMM Kütüphane". 10 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2023. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=1946_Türkiye_genel_seçimleri&oldid=34159444" sayfasından alınmıştır