Açkvistavi
Açkvistavi (Gürcüce: აჭყვისთავი), Gürcistan'a bağlı Acara Özerk Cumhuriyeti'nde, Kobuleti Belediyesi sınırları içinde bir köydür.
Tarihçe
değiştirAçkvistavi köyünün bulunduğu yer, antik çağda Kolheti Krallığı'nın sınırları içindeydi. Orta Çağ'da Gürcü krallıkları ve prenslikleri idaresinde yer alıyordu. Osmanlılar bu yerleşimi 18. yüzyılın ikinci yarısında Gürcülerden ele geçirdiler. Osmanlı idaresinden önce başlamak üzere, bu bölge 17. yüzyılın ortalarından 1770'lere değin Tavdgiridze ailesinin mülküydü.
Açkvistavi köyü, 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesinde Açkvistav (اچكوستاو) şeklinde kaydedilmiş olan bu yerleşim, Trabzon vilayetinin Lazistan sancağının Çürüksu kazasına bağlıydı. Bu yer adı salnamenin yeni basımında "Açkvista" şeklinde okunmuştur. Salnameye göre köyün nüfusu 50 hanede yaşayan 137 kişiden oluşuyordu. Ancak bu sayının sadece erkek nüfusu olması ihtimali vardır. Büyük bir yerleşim olan köyde vergiye tabi hayvan varlığı olarak 20 inek, 10 at ve 82 keçi kaydedilmiştir.[1]
Açkvistav köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinin 1886 nüfus sayımında Açkvis-Tavi (Ачквис-тави) şeklinde kaydettiği köy, Batum sancağının Kintrişi kazasına bağlı Açkvistavi nahiyesinin iki köyünde biri ve bu nahiyenin idari merkeziydi. Nahiyenin diğer yerleşimi ise, Zeniti köyüydü. Açkvistavi köyünün nüfusu, 213'ü erkek ve 161'i kadın olmak üzere, 88 hanede yaşayan 374 kişiden oluşuyordu. Köy halkı, Müslüman Gürcü anlamında "Acaralı" olarak kaydedilmiştir.[2]
Açkvistavi köyünün Rusya'ya bırakılmasının ardıdan iki ülke arasında karşılıklı göçü öngören İstanbul Antlaşması imzalandı. Bu antlaşma uyarınca, köyde yaşayan Müslüman Gürcülerin bir kısmı Osmanlı ülkesine göç etmiştir. Ancak bu göçün Osmanlıların eliyle zorla gerçekleştiği de bilinmektedir. Nitekim Batum ve Çürüksu bölgelerinin Osmanlıların Ruslara teslim etmesi sırasında bölgede bulunan Aleksandr Frenkel 1879'da yayımlanan kitabında, Osmanlıların Çürüksu Gürcülerini, özellikle kadın ve çocukları zorla toplayıp Batum limanından Trabzon'a yolladığını yazmıştır.[3][4] Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze de 1891 yılında, köyden 30 hanenin göç ettiğini belirtmiştir. Çiçinadze'nin verdiği bilgiye göre köyde bu tarihte 130 hane yaşıyordu. Köyde bir cami ile bir medrese bulunuyordu. Bir Laz olan hocanın medresede 60 Müslüman Gürcü talebesi vardı. Ali Katamadze (ქათამაძე) ve Ahmed Cinçaradze (ჯინჭაარძე) adlı gençler de hoca olarak yetişiyordu. Hüseyin Habazi (ხუსეინ ხაბაზი) adlı o bölgenin ünlü Gürcü ozanı da bu köydendi.[5][6]
Tarihçi Oktay Özel, asıl olarak Katamadze (Katamize) ailesinin göçünü anlattığı Kiske Kuşunun Peşinde adlı kitabında, Açkvistavi'yi (Açkvistav) bu ailenin yaşadığı ve göç ettiği köyler arasında sayar.[7]
Coğrafya
değiştirAçkvistavi köyü, Mesheti Dağı'nın batı eteğinde, Açkvi Deresi'nin kaynağına yakın bir yerde ve deniz seviyesinden yaklaşık 24 metre yükseklikte yer alır. Kobuleti kasabasına 18 kilometre uzaklıktadır.
Nüfus
değiştirAçkvistavi köyünde 1908 yılında 205 kişi, 1911 yılında 565 kişi, 2002 yılında 1.419 kişi, 2014 yılında 1.057 kişi yaşıyordu.
Kaynakça
değiştir- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; 8. cilt, s. 364-365, ISBN 9789157871117.
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Batum oblastı" 1275". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2024.
- ^ "A. Frenkel, Очерки Чурук-су и Батума, Tiflis, 1879, s. 39, 107". 18 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2024.
- ^ Aleksandr Samoyloviç Frenkel, Çürüksu ve Batum Notları - Osmanlı'nın Kafkaslara Vedası (Türkçesi: Eyüp Karakuş), İstanbul, 2023, s. 72, 163, ISBN 978-625-6385-85-6
- ^ "Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (ქარველ მაჰმადიანთ დიდი გადასახლება ოსმალეთში მუჰაჯირი-ემიგრაცია), Tiflis, 1912, s. 122". 7 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2024.
- ^ "Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (მუსულმან ქართველობა და მათი სოფლები საქართველოში), Tiflis, 1913, s. 14-15". 15 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2024.
- ^ Oktay Özel, Kiske Kuşunun Peşinde, İstanbul, 2024, s. 30 vd, ISBN 978-975-05-3632-8