Alfabe


Dünya Alfabe Tarihi
Orta Tunç Devri alfabesi MÖ 19. yüzyıl İlk Keldani alfabesi MÖ 14. yüzyıl Ugarit alfabesi MÖ 13. yüzyıl Fenike alfabesi MÖ 11. yüzyıl Antik-İbranî Alfabesi MÖ 9. yüzyıl Sameyri alfabesi MÖ 6. yüzyıl Arami alfabesi MÖ 9. yüzyıl İbrani alfabesi MÖ 3. yüzyıl Pehlevi alfabesi 224 Avesta alfabesi 3. yüzyıl Brahmi alfabesi MÖ 3. yüzyıl Devanagari alfabesi 12. yüzyıl Tay alfabesi 13. yüzyıl Arap alfabesi 4. yüzyıl Yunan alfabesi MÖ 8. yüzyıl Glagolit 862 Kiril alfabesi 10. yüzyıl Eski İtalik alfabe MÖ 8. yüzyıl Latin alfabesi MÖ 7. yüzyıl Runik yazı 2. yüzyıl Güney Arap alfabesi MÖ 9. yüzyıl Ge'ez Dili alfabesi 3.-4. yüzyıl
Meroitik yazısı MÖ 3. yüzyıl
Ermeni alfabesi 405
Gürcü alfabesi 5. yüzyıl
Orhun alfabesi M.Ö. 5. yüzyıl
Ogham 6. yüzyıl
Hangul 1446
Cree 1840

Alfabe veya abece, her biri dildeki bir sese karşılık gelen harfler dizisidir. "Abece" kelimesi, Türkçedeki ilk üç harfin okunuşundan oluşur. Benzer biçimde Fransızca kökenli “Alphabet”^[1] kelimesinden Türkçeye geçen "alfabe" sözcüğü, eski Yunancadaki ilk iki harf olan "alfa" ile "beta"nın okunuşundan gelir.

Türk alfabesinde 29 harf bulunur:
A, B, C, Ç, D, E, F, G, Ğ, H, I, İ, J, K, L, M, N, O, Ö, P, R, S, Ş, T, U, Ü, V, Y, Z

Diller, yazıya geçirilme şekilleri itibarıyla ikiye ayrılır;

Alfabeye dayalı (sesçil) diller "fonogram kullanan diller"

Alfabeyi oluşturan her bir elemanın genelde bir anlamı olmaz, sadece çıkarılması gerekli sesi belirtir ve ancak diğer harflerle yan yana geldiğinde belli bir anlam kazanır. Dünyadaki dillerin büyük çoğunluğu, fonogram kullanarak yazılır.

Resimvarî karakterler kullanılarak yazılan diller "ideogram kullanan diller"

Böyle dillerde -genelde- her simge, bir nesneyi tanımlar ve görece çok az tanım iki veya fazlası karakterle ifade edilir. Örnek: Çince, Japonca.

Tarih

Alfabenin doğuşu, yazının doğuşuyla eş zamanlıdır ve Sümerlere yani günümüzden 5000 yıl önceye tarihlenir. Bilindiği üzere buna çivi yazısı (cuneiform) adı verilir. Çivi yazısına benzer simgelerle Sümerler'i takip eden (Asur, Babil, Elam, Akad, Hitit vs.) birçok Mezopotamya uygarlığı; dillerini kâğıda, taşa, toprağa dökmüşlerdir.

Çivi yazısının ardından Eski Mısır'da hiyeroglifler ortaya çıkmıştır. İlk çıkışındaki kullanım özellikleriyle ideogramatik yazı mantığı taşımaktadır.

Bu iki abece türü yanında bir de Ege Adaları kökenli, günümüzde hâlâ çözülememiş, linear A ve linear B diye birbirinin devamı iki alfabe ile Maya Uygarlığı kökenli Kolomb öncesi Güney Amerika alfabeleri vardır.

Modern alfabenin kökeni, Fenike alfabesine dayanmaktadır. Bazı araştırmacılara göre Fenikeliler de bu yazı sistemini, Mısır hiyerogliflerinden esinlenerek oluşturmuştur.^[2] Fakat Fenikelilerle birlikte tek bir harfe karşılık tek bir ses kullanma kavramı ortaya çıkmıştır. Fenike alfabesi, Fenikelilerin tüccar olmasının da yardımıyla bütün Akdeniz çevresine yayılmıştır. Arapların, Yunanların, İbranilerin ve Latinlerin alfabeleri hep Fenike alfabesinden türemiştir.

Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabeler

Türkler, ilk olarak ulusal bir alfabe olan 38 harfli Orhun alfabesini kullanmışlardır. Bu alfabe ile yazılan ilk yazı örnekleri MÖ 5. yüzyılda Issıg (Esik) Kurganında bulunmuştur. Daha sonra 9. yüzyıldan sonra kısa bir süre Uygur alfabesi olarak anılacak olan 18 harfli Sogd alfabesini kullandılar. İslamiyetle birlikte Arap alfabesi yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Rusya, Orta Asya Türklerinin alfabesini 1926'da Latin alfabesine, 1930'da ise Kiril Alfabesine çevirmiştir. Türkiye, 1928'de Latin alfabesini kullanmaya başlamıştır. Azerbaycan, Türkmenistan, Özbekistan gibi Türk ülkeleri bağımsızlıklarını ilan ettikten sonra Latin Alfabesine geçmişlerdir. Ancak Kırgızistan gibi Kiril alfabesini sürdüren ülkeler de bulunmaktadır. Bugün Türkler arasında en yaygın alfabe, Latin ve Kiril alfabeleridir.

Karay Türkleri gibi Yahudi Türk toplumları, İbrani alfabesini de kullanmışlardır. Bunun dışında Ermeni alfabesi, Hint alfabesi, Çin alfabesi gibi alfabeleri kullanan küçük Türk toplulukları da olmuştur.

Ülkelerin kullandığı alfabeler

Alfabeler: Latin alfabesi , Kiril alfabesi , Latin ve Kiril alfabeleri , Yunan alfabesi , Gürcü ve Ermeni alfabeleri
Abjads: Arap alfabesi , Arap ve Latin alfabeleri , İbranî ve Arap alfabeleri
Abugidas: North Indic , South Indic , Thaana , Ethiopic , Ethiopic and Arabic
Logographic+syllabic: Pure logographic , Mixed logographic and syllabaries , Featural-alphabetic syllabary + limited logographic Featural-alphabetic syllabary

Ayrıca bakınız

Yazı

Kaynakça

^ Büyük Türkçe Sözlük: Alfabe 22 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Türk Dil Kurumu resmî internet sitesi
^ Michael C. Howard (2012). Transnationalism in Ancient and Medieval Societies. P. 23. 23 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Dış bağlantılar

Tablo ile farklı aflabe 11 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

Wikimedia Commons'ta Alfabe ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

[1] Büyük Türkçe Sözlük: Alfabe 22 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Türk Dil Kurumu resmî internet sitesi

[2] Michael C. Howard (2012). Transnationalism in Ancient and Medieval Societies. P. 23. 23 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1]

[2]