Dişbudak yapraklı akçaağaç

Dişbudak yapraklı akçaağaç (Acer negundo), akçaağaçgiller (Aceraceae) familyasından anavatanı Kuzey Amerika olan iki evcikli bir akçaağaç türü.

Dişbudak yapraklı akçaağaç
Korunma durumu
Asgari endişe altında (IUCN 3.1)
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Plantae Şube: Tracheophyta Sınıf: Magnoliopsida Takım: Sapindales Familya: Sapindaceae Cins: Acer Tür: A. negundo
İkili adlandırma
Acer negundo L., Sp. Pl. 2: 1056 (1753). Vikitür'de Acer negundo ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur. Wikimedia Commons'ta Acer negundo ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
Dağılımı

Acer negundo

Özellikleri

20–25 m'ye kadar boylanır. Gövde çapı 30–50 cm nadiren 1 m'ye kadar çıkar. Kısa gövdeli, geniş ve yuvarlak taçlıdır. Sığ ve saçak bir kök sistemi geliştirir. Derin topraklarda kuvvetli kısa bir ana kök oluşturabilir. Kabuk, ince soluk gri veya açık kahverengidir. Sürgünler sert, yeşil veya morumsu yeşil renkli, üzeri beyaz-mavi toz ile örtülüdür. Lentiseller soluk ve dağınık bir yapıya sahiptir. Tomurcuklar mavi-beyaz yumurta şeklindedir. Yanal tomurcuklar terminal tomurcuklardan daha küçüktür ve çok kısa saplıdır. Karşılıklı dizilmiş olan 15–20 cm uzunluğundaki tüysü (bileşik) yapraklar çoğunlukla 3-5 sivri uçlu yaprakçıktan oluşur. Yaprak kenarları kaba dişli veya bazen lopludur. Yaprak sapı uzun ve kırmızıdır. Yaprakların üstü açık yeşil alt yüzeyi ise soluk renklidir.

İki evcikli çiçekler, her biri ince bir sapta olan 5-loplu bir çanak yaprağa sahiptir, küçük sarımsı yeşildir göze çarpmaz. Çiçeklerinde taç yaprak yoktur. Uzun sarkan salkımlardaki erkek çiçekler çoğunlukla kümeler oluşturur. Stamenler eflatun renklidir. Nisan ve Mart aylarında yapraklanmadan hemen önce açar. Meyve samaradır. V şeklinde çift kanatlı olup olgunlaşınca düşer.

Ekolojik istekleri

Dişbudak yapraklı akçaağaç nehirlerin, göllerin genellikle yakınında ve de bataklıklarda bulunur. Bu ağaç, çoğunlukla erozyon kontrolü ve vahşi hayata yiyecek sağlamak için dikilir. Evlerin etrafında ve çitlerde kullanılır. Kuzey Amerika'ya özgü olmasına rağmen, yaygın bir şekilde dünya'nın başka bölgelerinde park ve bahçelerde yetiştirilmektedir. Tohumlar, ötücü kuşlar tarafından yenir. Hızlı büyüme yapar ama kısa ömürlüdür ve kolayca fırtınalardan zarar görür. İlk 15-20 yıl çok hızlı büyür sonraki yıllarda 75-100 yaşlarında büyüme yavaşlar. Işık ağacıdır.

Toprak isteği bakımdan değişkenlik gösterir. Genellikle drenajı iyi nemli ortamları tercih eder. Organik maddece zengin, killi, kumlu veya kayalık topraklara iyi adapte olabilir. Akarsuların yakınında derin alüvyonlu topraklarda, yüksek arazi yerlerinde ara sıra yoksul kuru yerlerde de görülür. Nemli topraklarda bulunmasına rağmen kuraklığa dayanıklıdır.

Odunu ve kullanım alanı

Odunu değerli değildir. Yumuşak ve beyaz olan odunun özü açık kahverengidir. Odunu, tahta eşya, kutu, kasa, hamur odunu ve kimyasal damıtma için kullanılır. Beyaz şekerinden elde edilen akçaağaç şurubu küçük miktarlarda sınırlı bir alanda kullanılır.

Hastalık ve zararlılar

Yaprak antraknozu, kabuk pamukçuğu ve gövde kalp çürümesi gibi birçok hastalık ve zararlı ile karşı karşıyadır. Yaprak yanığı, sıcak kuru yaz aylarında kısmi yaprak dökümüne neden olur. Başlıca çürüklüğe sebep olan mantarlar, Fomitopsis fraxinus, Perrenniporia fraxinophilus, Fomes geotropus, Fomitopsis scutellata, Inonotus glomeratus ve Ustulina vulgaristir. Verticillium solgunluğu dişbudak yapraklı akçaağaçta dikkate değer ölümle sonuçlanan bir hastalıktır. Fusarium reticulatum var. negundinis mantarı ise odununda kırmızı bir lekeye neden olur. Bu lekeler Cerambycid kanatlı böcekleri ve diğer böcek galerilerine benzetilir. Dişbudak yapraklı akçaağacın böcek zararları göreli olarak önemsizdir, ama birkaç yaprakla beslenen delik açanlar ona saldırır. Leptocoris trivittatus çoğu kez dişbudak yapraklı akçaağaçla ortak bir yaşam içindedir. Larvalar, çoğunlukla yaprak ve yumuşak tohumlarla beslenir. Ağaçlara çokça zarar vermemesine rağmen, soğuk havanın başlangıcıyla büyük sayılarda evleri istila etmesi onu önemli bir zararlı ev hayvanı yapar. Contarinia negundifolia (dişbudak yapraklı akçaağaç yaprak biti), Periphyllus negundinis ile diğer yaprak beslenenleri, Asya bahçe kanatlı böceği, Maladera castanea, Anisota rubicunda, Archips negundana ve Caloptilia negundella bazılarıdır. Mühendis böcekleri, Pulvinaria innumerabilis, Mesolecanium nigrofasciatum; delik açanlar, Proteoteras willingana ve Chrysobothris femorata diğer zarar veren türlerdir.

Bitki sosyolojisi

Güney ve Orta Arizona ile New Mexico'da 2440 m'ye yüksekliğe kadar çıkar. Dişbudak yapraklı akçaağaç genellikle sert odunlu ağaçlarla birlikte bulunur. Bunlardan gümüş akçaağacı, Amerika karaağacı, kara söğüt, kırmızı akçaağaç, kara ceviz ve yeşil dişbudak bazılarıdır.

Üretimi

Tohumlar Ağustos-Eylül aylarında olgunlaşır. İlkbahara kadar ağaç üzerinde kalır. Yere düşen tohumlar, yeterli nem ve sıcaklık sağlandıktan hemen sonra çimlenir. Tohumlarda çimlenme engeli yoktur. Tohumla üretimin yanında çelik ve aşıyla da çoğaltılmaktadır. Ağustos-Eylül aylarında 10–15 cm uzunluğunda alınan yarı odunsu çeliklerin alt kısmındaki yaprak ve tomurcuklar alınır ve bu kısımda küçük yaralar açılır. Hormon kullanımı köklendirme oranını artırır. Aşı yöntemi daha ziyade kültivarların üretiminde yaygın olarak kullanılır. En çok göz aşısı metodu uygulanır.

Taksonomi

Bazı uzmanlar tarafından diğer akçaağaç türlerinden farklılık gösterdiğinden ayrı bir cinste sınıflandırılır. (Negundo aceroides)

İki alt türü vardır:

• Acer negundo ssp. negundo, sürgün ve yapraklar tüysüz, Güney Ontario ve New Hampshire'ye, güneydoğu İngiliz Columbia ve doğu Nevada'nın güneyi, Arizona ile en kuzeydeki Meksika ve güneydoğu Florida'da yayılış gösterir. Bazı uzmanlar daha fazla alt türe ayrılır.
• Acer negundo ssp. californicum, sürgün ve yapraklar tüylü; Kaliforniya'da küçük bir populasyonda görülür.