Ada yayı
Bu madde hiçbir kaynak içermemektedir. (Şubat 2018) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
Adalar dizisi (yayı); çoğunlukla birbirine yaklaşan iki tektonik plaka arasında bulunan sınıra, paralel ve yakın olarak konumlanan, yay şeklinde hizalanmış, volkan zincirlerinden oluşan takımada, yani içinde çok ada olan bir deniz türüdür.
Bu ada dizilerinin çoğu iki türlü şekillenir. Biri; okyanusal tektonik katmanın subdüksiyonlanarak oluşturduğu şekil diğeri ise; genellikle en dipteki ve en çok yük taşıyan katmanın magma üreterek oluşturduğu şekildir. Ancak bu durum sadece volkanik diziler olarak adlandırılan dağ bentleri grubunun parçası olduğu ada dizileri için geçerlidir. Fakat bu ada dizilerinin de dağ bentlerinin bütün elementlerinin yanardağlar tarafından oluşturulduğu zamanda gerçekleşen bir dönem olması gerekir. Örneğin; And Dağları, Merkez Amerikan- Kanada Dağ Zincirleri volkanik dizi/yay olarak bilinebilir ama bu dağlar ada değildir ve bir adalar dizisi olarak da sınıflandırılmazlar. Diğer bir yandan da, Girit Adası gibi çok sayıda adayı oluşturan Akdeniz'de bulunan Ege ya da Eski Yunan yayı, bir adalar dizisidir/yayıdır fakat volkanik değildir. Bu duruma paralel olarak, Güney Ege Volkanik Yayı benzer tektonik sistemin volkanik ada yayı şeklidir.
Sınıflandırma
değiştirVolkanik yay ve ada yayları arasındaki farkın gerekli olup olmadığı hakkında bazı görüş ayrılıkları vardır. Volkanik ada yayı terimi, "ada yayının" sadece alt sınıfıdır. Kısmen deniz seviyesinin altında olan ada yayları, tektonik olarak yay şeklindeki dağ kuşağını oluşturur. Aslında ada yayları, okyanusun altında kısmi olarak kalan bir dağ bendinde bulunan özel bir coğrafik-topoğrafik durumu simgeler. Bunların çoğu volkanlardan oluşur ve volkanik ada yayları olarak da sınıflandırılır.
Tektonik oluşumu
değiştirBu bölümdeki konu, dalma-batma bölgesinin ve bununla ilgili olan volkanik faaliyetlerin kısa bir tanımı olacaktır. Volkanik ada yaylarının oluşumunun en yaygın sebeplerinden biri, dalma-batma bölgesinde, ağırlığı taşıyan çekirdek kabuğunun dalan tabakanın kısmi erimesine sebep olan değişkenlerin azalmasıdır. Bir dilim diğerinin altına kayar; kayan bölge, ada yayına paralel bir derin deniz kırığı biçiminde belirir; alta kayan dilim, eriyip, magmayı oluşturur; magma da, yayın yanardağları arasından yeniden yukarı fışkırır. Yay ile kırık arasında kalan bölgede, kayan dilimin parçacıkları ve yayda oluşan aşınma, denizde tortulların birikmesine yol açar. Birçok yay, kayan dilimin bulunduğu bölgeye doğru kabararak kıvrılır. Böylece ada oluşur.
| Ada yayı | Ülke | Çukur | Havza veya Kenar Deniz | Ağır Basan Plaka | Dalan Plaka |
|---|---|---|---|---|---|
| Aleut Adaları: | ABD: | Aleutian Trench: | Bering Denizi: | Kuzey Amerika levhası: | Pasifik levhası: |
| Kuril Adaları: | Rusya: | Kuril-Kamchatka Trench: | Ohotsk Denizi: | Kuzey Amerika levhası: | Pasifik levhası: |
| Japon Takımadaları: | Japonya: | Ryukyu Trench: | Doğu Çin Denizi: | Avrasya Plakası: | Filipin Denizi Plakası: |
| Filipin Adaları: | Filipinler: | Philippine Trench: | Güney Çin Denizi: | Avrasya Plakası: | Filipin Denizi Plakası: |
| Sunda Adalar | Endonezya | Java Trench | Java Denizi | Avrasya Plakası | Avustralya Plakası |
| Andaman ve Nicobar Adaları | Hindistan | North Java Trench | Andaman Denizi | Avrasya Plakası | İndo-Avustralya Plakası |
| Mariana Takımadaları | ABD | Mariana Trench | Filipin Denizi Plakası | Pasifik Plakası |
Ayrıca bakınız
değiştir | Coğrafî terim ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |