Ahmet Rüstem Bilinski
Ahmet Rüstem Bey (18 Nisan 1862, Midilli - 24 Eylül 1934, İstanbul[1][2][not 1]) veya doğumundaki adı ile Alfred Bilinsky, Polonyalı ve İngiliz kökenli Türk diplomat, siyasetçi, gazeteci ve yazardır.
Ahmet Rüstem Bilinski | |
|---|---|
.jpg) | |
| Doğum | Alfred Bilinsky 18 Nisan 1862 Midilli |
| Ölüm | 24 Eylül 1934 (72 yaşında) İstanbul |
| Eğitim | Avusturya’nın Lumberg kentinde Siyasal Bilgiler eğitimi |
| Meslek | Diplomat, siyasetçi, gazeteci, yazar |
1914 yılında Osmanlı Devleti'nin ilk Washington Büyükelçisi olarak görev yapmıştır; Ermeni Kırımı konusundaki yayınlara karşı verdiği şiddetli tepki nedeniyle kısa süre sonra istenmeyen kişi ilan edilmesi ve diplomatik kariyerinden vazgeçerek ABD'yi terk etmesi ile tanınır.
Sivas Kongresi'nde Mustafa Kemal Paşa’nın dış politika danışmanlığını yapmış; IV. dönem Meclis-i Mebûsan'da ve TBMM 1. Dönem'de Ankara Mebusu olarak yer almıştır.
Yaşamı
değiştir1862'de babasının görev yapmakta olduğu Midilli'de dünyaya geldi. Babası, 1848 Devrimlerine katıldıktan sonra hareketin başarısızlığa uğraması üzerine 1854 yılında Osmanlı İmparatorluğu'na iltica etmiş ve Müslümanlığı kabul ederek "Nihat" adını almış Polonyalı Seweryn Bielinski idi; Osmanlı hariciyesinde hizmete girmişti. Annesi, Bursa’nın İngiliz Konsolosu olarak görev yapan İskoç kökenli Musevi bir baba ile İran kökenli bir annenin kızı olan Mary Sandison idi. Doğumunda kendisine "Alfred Rüstem Bilinski" adı verildi. Rüstem adını, annesinin İran kökenli oluşu nedeni ile almıştır.[4] "Ahmed Rüstem" adını Washington Büyükelçiliğine atandığın günlerde Müslümanlığı seçince aldı.[3]
İlköğrenimini İzmir'deki İngiliz Mektebi'nde; lise öğrenimini İstanbul Kadıköy'de Frer Mektebi'nde tamamladıktan sonra Avusturya'nın Lumberg kentinde Siyasal Bilgiler eğitimi gördü.[5] İstanbul'a döndükten sonra bir süreliğine Galatasaray Lisesi'nde derslere girdi.[3]
Hariciye kariyeri
değiştir
1881'de Hariciye Nezâreti'ndeki kariyerine başladı ve Osmanlı Devletinin Bulgaristan Komiserliği'ne Fransızca mütercimi olarak atandı. 1881'de Washington'da düzenlenen, Amerikan Başkanı Chester Arthur'un başkanlığını üstlendiği Uluslararası Sağlık Konferansı'na Osmanlı Devleti'nin Amerika orta elçisi Ligoraki Aristarki Bey’in yanında sekreter olarak katıldı.[4] İngilizce'yi çok iyi bilmesi nedeniyle 1884 yılında Washington’daki Uluslararası Meridyen Konferansı’nda Osmanlı İmparatorluğu’nu temsil etti.[6]
Atina (1886), Londra (1890) ve Bükreş (1890) sefaretlerinde çeşitli görevler aldıktan sonra 1897 Osmanlı-Yunan Savaşı'na fahri yüzbaşı rütbesi katıldı ve savaş sonrasında Osmanlı Devleti tarafından Yunan Muhârebe Madalyası ile ödüllendirildi.[3]
1898'de ABD'ye elçi müsteşarı olarak atandı. Oradaki meslektaşlarının yolsuzluklarını Bâb-ı Âli'ye şikayet etti.[7] Şikayeti dikkate alınmayınca Osmanlı sefirlerinin şatafat içindeki yaşamları hakkında yazdığı bir makeleyi Londra'da çıkarılan London Daily News gazetesinde yayımladı. Bu olay üzerine devlet sırrını ifşa etmiş muamelesi görerek İstanbul'a dönmesi istendi. Ahmet Rüstem Bey ise geri dönmeyip Londra'ya (1903) ve oradan İskenderiye'ye geçti. 1903-1909 arasında hariciye mesleğinden uzak kalan Ahmet Bey, Mısır'da JönTürk gazetelerinde gazetecilik yaptı.[8]
İkinci Meşrutiyet'in ilanından sonra yurda dönen Rüstem Bey, 1909’da ABD'ye maslahatgüzar olarak gönderildi. Ertesi yıl, dürüstlüğü ile tanınmış bir kişi olduğu için Paris elçiliğindeki bir yolsuzluğu soruşturmakla görevlendirildi. Bu konudaki raporunu Paris büyükelçisi Naum Paşa vasıtasıyla Hariciye Nazırı Mehmed Rifat Paşa'ya iletti.[9]
Paris Başkonsolosu Lütfi Bey'in soruşturması görevinden sonra Rüstem Bey 1911 yılında büyükelçi sıfatıyla (kimi kaynaklarda Çetine'ye 13 Aralık 1911'de orta elçi olarak görevlendirildiği ifade edilmiştir.[10]) Karadağ Krallığı'ın başkenti Çetine'ye tayin oldu. Krallığın kurucusu olan I. Nikola'nın huzuruna 4 Mart 1912'de kabul edildi.[10]
1912'de Birinci Balkan Savaşı çıkınca er olarak Osmanlı ordusuna gönüllü yazıldı. 1914'te babası gibi Müslümanlığı seçti, “Ahmet” adını aldı. 1914'te cepheden döndükten sonra yeniden ABD’de görevlendirildi.
Washington Büyükelçiliği
değiştirAhmet Rüstem Bey’in Hariciye’deki son görevi, Washington Büyükelçiliği idi. Washington'daki daha önceki Osmanlı sefirleri "orta elçi" statüsünde olduklarından Türkiye'nin ilk ABD büyükelçisi Ahmet Rüstem Bey'dir.[9].24 Haziran 1914'te başlayan görevi 9 Ekim'de ABD'den ayrılmasıyla son bulmuştur.
Ahmet Rüstem Bey'in Amerika'daki ilk faaliyeti Yunanistan'a satılmak istenen iki zırhlının satışını engellemeye çalışmak oldu.[9] Türkiye- Yunanistan arasında güç dengesini etkileyecek olan bu zırhlıların Yunanistan'a satışını engellemek maksadı ile ABD Başkanı Woodrow Wilson ile görüştü. Satışı durduramadı ancak Wilson'ın satılan gemilerin savaş amaçlı kullanılmayacağı konusunda Yunanistan Başbakanı Elefterios Venizelos'tan güvence almasını sağladı.
Rüstem Bey büyükelçiliği sırasında Osmanlı İmparatorluğu'nda Ermeni Kırımı yaşandığı yolunda ABD basınında yürütülmekte olan propaganda kampanyasına karşı tepki olarak diplomatik kuralları bir yana bıraktı ve 8 Eylül 1914 tarihli Evening Star Gazetesine protesto amaçlı sert bir demeç verdi. Bu demeçte Büyük Britanya'nın ve Fransa'nın sömürgelerinde yerlilere, Çarlık Rusyası ve Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nda azınlıklara karşı uygulanan baskı ve işkencelerden örnekler verdi. Bizzat ABD'nin siyahilere karşı tutumuna ve Filipinler'de halka yaptığı baskıya dikkat çekti. Özellikle o dönemde Filipinler'de olağan bir ceza yöntemi olarak uygulanan ve ABD gündeminde tartışmalara neden olan "su işkencesi" (water torture) metotları üzerinde durdu. Türkiye'de bunların yaşanmadığı belirtti. Açıklamaları Başkan Wilson'u ve ABD yönetimini kızdırdı. ABD Dışişleri Bakanlığı’nın özür dileme talebini reddeden Ahmet Rüstem Bey, ABD tarafından "istenmeyen kişi" (persona non grata) ilan edildi ve ABD'yi terk etmesi istendi. Ahmet Rüstem Bey, 9 Ekim 1914'te bir İtalyan vapuru ile ABD'den ayrıldı ve İstanbul'a döndü. Bir daha herhangi bir diplomatik görev almadı.
Kurtuluş Savaşı
değiştirI. Dünya Savaşı’nın sona ermesi üzerine başlayan işgaller üzerine Anadolu'da örgütlenen direniş hareketi içinde Ahmet Rüstem Bey de aktif olarak yer aldı. Adana Vilayeti Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti'nde görev aldı. Avrupa gazetelerinde Osmanlı lehine yazılar yayınlattı.
Çağrılmış olmadığı halde Sivas Kongresi'ne katılan Rüstem Bey, Mustafa Kemal Paşa'nın dış siyaset danışmanlığını üstlendi. Heyet-i Temsiliye danışmanı ve çevirmeni olarak Fransa temsilcileri ve Amerikalı General James Harbord ile yapılan görüşmelere katıldı. Sivas'ta kolordu komutanları toplantısından sonra hazırlanan tutanağı o da imzaladı.
Kongreden sonra Mustafa Kemal ile birlikte Ankara'ya geldi. Meclis-i Mebûsan seçimlerinde Ankara milletvekili seçilerek İstanbul'da Meclis-i Mebusan'a katıldı. Meclis-i Mebusan İstanbul'un işgali ile dağıtıldığında İtalyan yetkililerin yardımı ile Antalya’ya kaçtı.[11] Oradan Ankara'ya dönerek Büyük Millet Meclisi'ne girdi.
Nemrut Mustafa Divanı olarak anılan İstanbul'da kurulmuş askeri mahkeme tarafından 11 Mayıs 1920'de idamına karar verilen, aralarında Mustafa Kemal'in de bulunduğu 7 kişiden birisi idi.
Heyecanlı mizacı ile tanınmıştı. Çankaya Köşkü sofrasındaki bir tartışma nedeniyle, Mustafa Kemal Paşa'yı düelloya davet eden Ahmet Rüstem Bey, bu olay nedeniyle "Atatürk'ü düelloya davet etmiş tek kişi" olarak anılır.[12] Alınganlıkları sebebiyle zamanla Mustafa Kemal'in yakın çevresinden koptu.[8]
Son yılları
değiştir9 Eylül 1920'de milletvekilliğinden ayrılarak Avrupa'ya gitti. Mustafa Kemal Paşa'nın önerisiyle kendisine “vatana hizmet” tertibinde milletvekili maaşına denk bir maaş bağlandı.[7] Hayatının geri kalanında bu maaş ile geçinen Ahmet Rüstem Bey, Türkçe dışında altı dil bilmenin avantajını kullanarak Avrupa gazetelerine Kurtuluş Savaşı'nı ve Türkiye Cumhuriyeti'ni savunan yazılar yazmayı sürdürdü. Ayrıca, Türkiye ile ilgili kimi resmi girişimlerde bizzat Mustafa Kemal Paşa tarafından görevlendirildi (Örneğin İçişleri Bakanı Câmi Bey ile birlikte Roma'da önemli temaslarda bulunmak üzere görevlendirilmesi).[3]
1934'te İstanbul'da öldü, cenazesi 24 Eylül günü Şişli'de Etfal Hastanesi'nden kaldırılarak Feriköy Mezarlığı'na defnedilmiştir.[1]
Eserleri
değiştir
- La Guerre Mondiale et la question turco-armenienne (1918)
- English version by Stephen Cambron[13]
- La Crise Proche-Orientale et la question des Détroits de Constantinople (1922)
- La Paix d'Orient et l'accord franco-turc, "L'Orient et Occident" (1922)
- The Great War and the Turkish-Armenian Question - Firsthand Account of a Witness, Manzara Verlag, Offenbach am Main (2018)
Notlar
değiştir- ^ Ölüm tarihi birçok kaynakta 1935 olarak geçer. "Osmanlı İmparatorluğu’nun Amerika Büyük Elçisi A. Rüstem Bey adlı eserde Mine Erol, Ahmed Rüstem Bey'in 1935 yılında 73 yaşında hayata gözlerini yumduğunu Mahmut Goloğlu’nun "Sivas Kongresi" adlı eserinden alıntı yaparak belirtmiştir. Ancak 24 Eylül 1934 tarihli Cumhuriyet gazetesinde vefat ilanı vardır; 24 Eylül 1934 günü öldüğü 25 Eylül 1934 tarihli New York Times gazetesinde de bildirilmiştir; ve Taha Toros'un "Kurtuluş Savaşı’nda Çukurova" adlı eserinde Rüstem Bey'in Eylül 1934'te öldüğü yazar[3]
Kaynakça
değiştir
- ^ a b "Vefat ilanı". Cumhuriyet gazetesi. 24 Eylül 1934. s. 4. 1 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2022.
- ^ "RUSTEM BEY DIES; TURKISH DIPLOMAT; Ambassador Left Washington After His Statements Led to 'Incident' in 1914. HE REFUSED RETRACTION Referred to Lynchings and 'Water Cure' in Criticizing Naval Expedition". The New York Times (İngilizce). 25 Eylül 1934. ISSN 0362-4331. 5 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2022.
- ^ a b c d e "Osmanlı'da Onurlu Bir Diplomat ve Millî Mücadele'nin Önemli Siması: Ahmed Rüstem Bey". Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi. Kasım 2008. 6 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2012.
- ^ a b Oğuz, Ebru Emine (31 Aralık 2020). "Osmanlı'dan Cumhuriyete Bilinmeyen Önemli Bir Kişilik Ahmed Rüstem Bey (1862 - 1935)". Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi. 4 (2): 128-168. 6 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2022.
- ^ TBMM Milletvekilleri Albümü, I. Cilt
- ^ Hanhan, Uluç (29 Mart 2012). "Greenwich Mean Time (GMT) kabulü ve Ahmet Rüstem Efendi (Alfred Bilinski)". Amatordenizcilik.blogspot.com. 3 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2012.
- ^ a b Özgürel, Avni (25 Ocak 2004). "Polonyalı Türk milliyetçisi". Radikal gazetesi. 10 Eylül 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2012.
- ^ a b Ahmet Akyol, Alfred Rüstem, Ahmet Akyol web sitesi, 17.10.2007
- ^ a b c Açıkses, Erdal; Gül, Osman Kubilay (2009). "Osmanlı Toplumunda Aidiyetlik Duygusuna Bir Örnek: Ahmet Rüstem (Alfred Bilinski) Bey". Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 3 Şubat 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 4 Haziran 2010.
- ^ a b Uğur Özcan, Abidin Temizer, Türkiye Cumhuriyeti'ne Karadağ'da Türk Sefirleri ve Şehbenderleri, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2015, s. 165.
- ^ "Alfred (Ahmet) Rüstem Bey". Serdarsabri.com. 13 Mart 2009. 2 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2012.
- ^ Pazarcı, Emin (6 Şubat 2012). "Atatürk'e Düello Teklif Eden Adam". Takvim Gazetesi. 17 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2012.
- ^ Ahmet Rüstem Bey (1918). "The World War and the Turco-Armenian Question" (PDF). 21 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Aralık 2019.