Akdeniz diyeti
Akdeniz diyeti, Güney İspanya, Güney İtalya ve Girit'e özgü beslenme alışkanlıklarından ve geleneksel yemeklerden esinlenerek 1960'ların başında formüle edilen bir diyettir.[1] Akdeniz ülkelerinin mutfaklarını kapsayan Akdeniz mutfağından ve kuzeybatı İspanya ve Portekiz'in Atlantik diyetinden farklıdır. Belirli bir zaman ve yerden esinlenmiş olsa da, “Akdeniz diyeti” daha sonra çok sayıda bilimsel çalışmanın sonuçlarına dayanarak rafine edilmiştir.[2]
Bu yaklaşım, işlenmemiş tahıllar, baklagiller, sebzeler ve meyvelere odaklanan bitki bazlı bir beslenmeyi vurgulamaktadır. Ayrıca orta düzeyde balık, süt ürünleri (çoğunlukla peynir ve yoğurt) ve düşük miktarda kırmızı et tüketimini de içermektedir. Diyetin önemli bir parçası olan zeytinyağı, tüm nedenlere bağlı ölüm oranını ve kronik hastalık riskini azaltan potansiyel bir sağlık faktörü olarak incelenmiştir.[3]
Akdeniz diyeti, gözlemsel çalışmalarda tüm nedenlere bağlı ölüm oranlarında azalma ile ilişkilidir.[4] 2017 yılında yapılan bir inceleme, Akdeniz diyetinin kalp hastalığı ve erken ölüm riskini azalttığına dair kanıtlar sunmuştur. Akdeniz diyeti obez kişilerde kilo kaybına yardımcı olabilmektedir. Akdeniz diyeti, DASH diyeti ve vejetaryen diyet ile birlikte 2015-2020 Amerikalılar için Guidelines for Americans beslenme kılavuzunda önerilen üç sağlıklı diyetten biridir.
Sağlığa etkileri
değiştir2017 yılında yapılan bir inceleme, Akdeniz diyeti uygulamasının kardiyovasküler hastalıklar, genel kanser vakaları, nörodejeneratif hastalıklar, diyabet ve erken ölüm riskinde azalmaya yol açabileceğine dair kanıtlar bulmuştur.[5] 2018 yılında yapılan bir inceleme, Akdeniz diyeti uygulamasının bulaşıcı olmayan hastalık riskinde azalma, toplam yaşam maliyetlerinde azalma ve ulusal sağlık hizmetleri maliyetlerinde azalma gibi genel sağlık durumunu iyileştirebileceğini göstermiştir.[6] 2016 yılında yapılan bir inceleme, diğer diyetlerle benzer kilo kaybı bulmuştur.[7] 2019 yılında yapılan bir Cochrane incelemesi, Akdeniz tarzı diyet tavsiyesinin hem mevcut kardiyovasküler hastalığı olan hem de olmayan kişilerde kardiyovasküler hastalık oluşumu ve risk faktörleri üzerindeki etkileri konusunda hala belirsizlik olduğunu ortaya koymuştur.[8]
Diyet bileşenleri
değiştirEtnik, kültürel, ekonomik ve dini çeşitlilikler nedeniyle farklı ülkelerde ve Akdeniz havzasındaki bireysel nüfuslar arasında “Akdeniz diyetleri” farklılıklar göstermektedir. Diyetisyenler tarafından tanımlandığı şekliyle “Akdeniz diyeti” genellikle Akdeniz Havzası'ndaki diyetler için tipik olmayan aşağıdaki bileşenleri içerir:[9]
- Yüksek miktarda zeytinyağı (temel yağ kaynağı olarak) ve bitki bazlı diyet: sebzeler (yeşil yapraklı sebzeler, soğan, sarımsak, domates ve biber dahil), taze meyveler (tatlı veya atıştırmalık olarak tüketilir), tahıllar (çoğunlukla tam tahıllar), kuruyemişler ve baklagiller.
- Orta düzeyde balık ve diğer deniz ürünleri, kümes hayvanları, yumurta, süt ürünleri (özellikle peynir ve yoğurt) alımı.
- Düşük miktarda kırmızı et, işlenmiş et, rafine karbonhidratlar ve tatlıların alımı.
Çevreye etkisi
değiştirAkdeniz diyeti veya bitki temelli bir diyet yapmak, muhtemelen süt ürünleri, geviş getiren hayvan eti ve ultra işlenmiş gıdaların daha az kullanılması nedeniyle çevresel ve tarımsal sürdürülebilirliğin iyileştirilmesine katkıda bulunabilir. 2014 yılında sera gazı emisyonlarının yaşam döngüsü analizinde araştırmacılar, Akdeniz benzeri bir diyetin, 2050 yılı için gıda üretimi emisyonlarını hepçil diyetin kişi başına %30 altına düşürebileceğini bulmuşlardır.[10]
Tarihçe ve araştırmalar
değiştirAkdeniz diyeti kavramı ilk olarak 1975 yılında Amerikalı biyolog Ancel Keys ve kimyager Margaret Keys (karı koca bir ekip) tarafından kamuoyuna duyurulmuş, ancak 1990'lara kadar yaygın bir kabul görmemiştir.[11]
Akdeniz diyetinin sağlıklı olduğunu gösteren nesnel veriler Calabria, Napoli ve Madrid'de yapılan epidemiyolojik çalışmaların sonuçlarından elde edilmiş, daha sonra ilk olarak 1970 yılında yayınlanan Seven Countries Study ve 1980 yılında kitap uzunluğunda bir raporla doğrulanmıştır.[12][13]
Akdeniz diyetinin en yaygın olarak benimsenen versiyonu, 1990'ların ortalarından beri Harvard Üniversitesi halk sağlığı okulundan Walter Willett ve meslektaşları tarafından sunulmuştur. Akdeniz diyeti bir paradoksa dayanmaktadır: Akdeniz ülkelerinde yaşayan insanlar nispeten yüksek miktarda yağ tüketme eğiliminde olmalarına rağmen, benzer yağ tüketim seviyelerinin bulunduğu Amerika Birleşik Devletleri gibi ülkelere göre çok daha düşük kardiyovasküler hastalık oranlarına sahiptirler.[14]
Yaklaşık 2016 yılından bu yana, Amerikan Kalp Derneği ve Amerikan Diyabet Derneği, Akdeniz diyetini sırasıyla kardiyovasküler hastalıklar ve tip 2 diyabet riskini azaltabilecek sağlıklı bir beslenme düzeni olarak önermektedir. Birleşik Krallık Ulusal Sağlık Servisi de kardiyovasküler hastalık riskini azaltmak için Akdeniz diyetini önermektedir.[15]
2018 yılında European Journal of Public Health dergisi, küresel ekonomide beslenme tercihlerinin ve gıda ürünlerinin homojenleşmesi nedeniyle geleneksel Akdeniz diyetinin değerini sorgulamıştır. Buna rağmen, metabolik sendrom gibi çeşitli hastalıklara dair olumlu sonuçlarla beraber klinik araştırma faaliyeti yoğun şekilde devam etmiştir.[16]
Kaynakça
değiştir- ^ Willett WC (June 1995). "Mediterranean diet pyramid: a cultural model for healthy eating". The American Journal of Clinical Nutrition. 61 (6). ss. 1402S-1406S. doi:10.1093/ajcn/61.6.1402S
. PMID 7754995.
- ^ Davis, Courtney; Bryan, Janet; Hodgson, Jonathan; Murphy, Karen (5 Kasım 2015). "Definition of the Mediterranean Diet: A Literature Review". Nutrients. 7 (11). ss. 9139-53. doi:10.3390/nu7115459 . PMC 4663587 $2. PMID 26556369.
- ^ Larsson, S (2022). "Can Small Amounts of Olive Oil Keep the Death Away?". Journal of the American College of Cardiology. 79 (2). ss. 113-115. doi:10.1016/j.jacc.2021.11.006 . PMID 35027107.
- ^ Guasch-Ferré, M; Willett, WC (2021). "The Mediterranean diet and health: a comprehensive overview". Journal of Internal Medicine. 290 (3). ss. 549-566. doi:10.1111/joim.13333 . PMID 34423871.
- ^ "Mediterranean diet and multiple health outcomes: an umbrella review of meta-analyses of observational studies and randomised trials". Nature. 22 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2024.
- ^ "Mediterranean diet and health outcomes: a systematic meta-review". European Journal of Public Health. 11 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2024.
- ^ "Systematic Review of the Mediterranean Diet for Long-Term Weight Loss". The American Journal of Medicine. 10 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2024.
- ^ Rees, K; Takeda, A; Martin, N; Ellis, L; Wijesekara, D; Vepa, A; Das, A; Hartley, L; Stranges, S (13 Mart 2019). "Mediterranean-style diet for the primary and secondary prevention of cardiovascular disease". The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2019 (3). s. CD009825. doi:10.1002/14651858.CD009825.pub3. ISSN 1469-493X. PMC 6414510 $2. PMID 30864165.
- ^ "Mediterranean diet pyramid: a cultural model for healthy eating". Elsevier. 21 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2024.
- ^ Tilman, David; Clark, Michael (1 Kasım 2014). "Global diets link environmental sustainability and human health". Nature (İngilizce). 515 (7528). ss. 518-522. Bibcode:2014Natur.515..518T. doi:10.1038/nature13959. ISSN 1476-4687. PMID 25383533. 16 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2024.
- ^ Ancel Keys; Margaret Keys (December 1975). How to eat well and stay well the Mediterranean way. Doubleday. ISBN 978-0-385-00906-5.
- ^ Ancel Keys, (Ed.) (April 1970). "Coronary heart disease in seven countries". Circulation. 41 (4 Suppl). ss. I1-211. doi:10.1161/01.CIR.41.4S1.I-1. PMID 5442782.
- ^ Ancel Keys (February 1980). Seven Countries: A Multivariate Analysis of Death and Coronary Heart Disease
. Harvard University Press. ISBN 978-0-674-80237-7.
- ^ Brown JE, Isaacs J, Krinke B, Lechtenberg E, Murtaugh M (2011). Nutrition Through the Life Cycle. 4th. Cengage Learning. s. 410. ISBN 978-1-133-00816-3.
- ^ "Mediterranean diet". uhcw.nhs.uk. Retrieved 22 October 2023.
- ^ Villani A, Sultana J, Doecke J, Mantzioris E (2018). "Differences in the interpretation of a modernized Mediterranean diet prescribed in intervention studies for the management of type 2 diabetes: how closely does this align with a traditional Mediterranean diet?". European Journal of Nutrition. 58 (4). ss. 1369-1380. doi:10.1007/s00394-018-1757-3. PMID 29943276. 6 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2024.
