Akyaka, Ardahan
Ağzıpek, Ardahan ilinin Merkez ilçesine bağlı bir köydür.
| Akyaka | |
|---|---|
 | |
 Ardahan'ın konumu | |
  Akyaka Akyaka'nın Ardahan'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Ardahan |
| İlçe | Merkez |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| İdare | |
| • Yönetici | Muhtar[3] İhtiyar heyeti[3] |
| Rakım | 1795 m |
| Nüfus (2022) | |
| • Toplam | 219 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0478 |
| İl plaka kodu | 75 |
| Posta kodu | 75110 |
Tarihçe
değiştirAkyaka köyünün eski adı Koditzkaro'dur. Gürcüce bir yer adı olan Koditzkaro (კოდიწყარო) veya Kodistzkaro (კოდისწყარო) Gürcüce bir yer adı olup "tekne pınar" anlamına gelir.[4][5] Nitekim köyü gezmiş olan Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli, 1917 yılında Kodistzkaro köyündeki vadinin gerçekten de tekneye (“kodi”) benzediğini yazmıştır.[6] Bu yerleşim 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde "Kotishara" (كوتسخارە) şeklinde kaydedilmiştir.[7] Bu yer adı Türkçe kaynaklarda sonradan Kodishara (قودیسخارە) ve Kodushara'ya dönüşmüştür.[8]
Koditzkaro köyü, tarihsel Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Artani'de yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. yüzyılın ikinci yarısında Gürcülerden ele geçirmiştir. Bir Gürcü kilisesi olan Koditzkaro Kilisesi de buranın eskiden bir Gürcü yerleşimi olduğunu göstermektedir.[9]
Koditzkaro, 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterine göre, Osmanlı idaresinin başında Gürcistan Vilayeti içinde, Ardahan-i Büzürg livasının Kuzay nahiyesinin köylerinden biriydi. "Kotishara" (كوتسخارە) şeklinde kaydedilmiş olan köyde 86 Hristiyan hane yaşıyordu. Köyün nüfusunun çoğunluğu Gürcülerden oluşuyordu. Ayrıca köyde yaşayan daha az sayıda Ermeni nüfus bulunuyordu. Köyde buğday, arpa ve yonca tarımı ile arıcılık yapılıyor, domuz ve koyun besleniyordu. İki adet su değirmeni bulunuyordu.[10][11][12]
Koditzkaro köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresi tarafından adı Mihaylovka (Михайловка) olarak değiştirilmiş olan yerleşim, Ardahan sancağının Ardahan kazasına bağlı köylerden biriydi. Mihaylovka aynı zamanda bir nahiyenin adıydı ve Mihaylovka köyü bu nahiyenin tek köyü ve idari merkeziydi. Boşalmış olan köye Rus idaresince Malakanlar yerleştirilmişti. Nitekim köyde yaşayan 436 kişiden 427'si 1886 nüfusu sayımında Rus olarak kaydedilmiştir.[13][14]
Birinci Dünya Savaşı yıllarında Ardahan bölgesini gezmiş olan Gürcü gazeteci ve araştırmacı Konstantine Martvileli, "bir gözyaşı gibi temiz, deli deli akan suyun geldiği" derenin gerçekten de tekneye ("kodi") benzediğini, içinde küçük-küçük alabalıklar yaşadığı yazmıştır.[6]
Koditzkaro köyü, Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından bağımsız Gürcistan sınırları içinde yer aldı. 7 Mayıs 1920 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması'yla Sovyet Rusya Ardahan sancağının bir bölümünü ve köyü Gürcistan’ın bir parçası olarak tanıdı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında köy Ankara Hükümeti tarafından fiilen yeniden Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Ankara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla Koditzaro köyünün de içinde yer aldığı Ardahan bölgesi Türkiye’ye bırakıldı.[15][16]
Koditzkaro köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Kodishara (قودیسخارە) adıyla Kars vilayetinin Ardahan kazasının Yalnızçam nahiyesine bağlıydı.[17] 1940 genel nüfus sayımında "Kodishara" biçiminde yazılmış olan köy aynı idari konuma sahipti ve nüfusu 805 kişiden oluşuyordu. Ancak bu tarihte Hoçovan nahiyesi Ardahan kazasına bağlanmıştı.[18] Koditzkato veya Kodishara Türkçe olmadığı için köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Akyaka olarak değiştirilmiştir.[19] 1965 genel nüfus sayımında Akyaka köyünün nüfusu 1.247 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde 366 kişi okuma yazma biliyordu.[20]
Akyaka köyünün bugünkü sınırları içinde üç kilise ve üç kalenin kalıntısı günümüze ulaşmıştır. Köyün merkezinde kalıntıları bulunan Koditzkaro Kilisesi, Orta Çağ'dan kalma bir Gürcü kilisesidir. Yapı temel seviyesinde yıkılmış, geriye apsis duvarından bazı kısımlar kalmıştır.[14][21] Ayrıca köyün güneybatısında ve köyün camisinin olduğu yerde birer kilisenin olduğu köylülerce teyit edilmektedir. Köyün dışındaki kilise insan eliyle yıkılıp taşları köyde bir yapının inşasında kullanılmıştır. Diğer kilisenin yerinde ise cami inşa edilmiştir. Ancak bu kiliselerin varlığını onaylayacak kalıntılar bugüne ulaşmamıştır.[22]
Köyün merkezinin 2,2 km kuzeybatısında yer alan birinci kale (144 × 82 m), yığma taştan inşa edilmiştir. Kale doğudan batıya uzanan bir duvarla ikiye bölünmüştür. Kalenin içinde artık var olmayan yapıların izlerine rastlanır. Etrafa hakim bir tepede yer alan kale, başka tepelerdeki kalelere yukarından bakmaktadır. Kalenin büyüklüğü burada eskiden bir kentin var olduğunun bir göstergesi sayılabilir. Kale, diğer kalelerle birlikte eski çağlarda Ardahan bölgesinde önemli bir merkez olmalıdır. Bu yöre aynı zamanda tarihsel Klarceti ve Kola bölgelerinden gelen yolları da kontrol etmektedir. Köyün merkezinin 1 km güneybatısında yer alan ikinci kale (118 × 72 m) de yığma tarzda inşa edilmiştir. Bu kale de büyüklüğüyle dikkat çekicidir. Tamamen yıkılmış olan kale, günümüzde toprak ve bitki örtüsü altında kalmıştır. Bu kalenin 60 metre kuzeydoğusunda üçüncü kale yer alır. Üçüncü kale diğer ikisine göre hayli küçük ebatlardadır (40 × 36 m). Bu kale de yığma taştan inşa edilmiştir. Bu kalenin son yerleşme noktası olduğu söylenebilir. Kalenin olduğu yer defineciler tarafından tamamen kazılmıştır. Bu üç kalenin bulunduğu bölge, bugün Tepeler adını taşıyan eski Komki'deki kalelere uzak değildir.[23]
Coğrafya
değiştirKöy, Ardahan il merkezine 15 km uzaklıktadır.[24]
Nüfus
değiştir| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 219[2] |
| 2021 | 219[2] |
| 2020 | 236[25] |
| 2019 | 249[2] |
| 2018 | 282[2] |
| 2017 | 229[2] |
| 2016 | 229[2] |
| 2015 | 231[2] |
| 2014 | 244[2] |
| 2013 | 237[2] |
| 2012 | 244[2] |
| 2011 | 241[2] |
| 2010 | 238[2] |
| 2009 | 241[2] |
| 2008 | 233[2] |
| 2007 | 238[2] |
| 2000 | 325[24] |
| 1990 | 689[24] |
| 1985 | 964[24] |
Kaynakça
değiştir- ^ "Akyaka, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 11 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p "Ardahan Merkez Akyaka Köy Nüfusu". Nufusune.com. 20 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ a b "5393 sayılı Belediye Kanunu" (PDF). mevzuat.gov.tr. 3 Temmuz 2005. s. 3. 1 Haziran 2024 tarihinde kaynağından (pdf) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2024.
Madde 9- Mahalle, muhtar ve ihtiyar heyeti tarafından yönetilir.
- ^ "კოდი" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 23 Ağustos 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
- ^ "წყარო" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt ISBN 0-9535878-3-5
- ^ a b Martvileli, “Ardahan Bölgesinde” (Gürcüce), Sakartvelo gazetesi, 9 Ekim 1917, sayı. 219.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 525". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2023.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 76o.
- ^ Fahriye Bayram ve Turgay Yazar, “Artvin, Erzurum, Ardahan İli ve İlçelerinde Ortaçağ Gürcü Mimarisi Yüzey Araştırmaları – 2009”, 28. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara, 2011, 1. Cilt, s. 3. 15 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISSN: 10177663
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 535". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2023.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; II. cilt (1941), s. 453". 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2023.
- ^ 1595 tarihi Osmanlı mufassal defteri üzerinden hazırlanmış Gürcistan Vilayeti'nin etnik haritası
- ^ "'Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Kars oblastı" - Sıra no: 293". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2023.
- ^ a b 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 101. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ ""Российско-грузинский договор 07.5.1920 г. (полный текст и карта) - один из многих нарушенных Кремлем" / "07.5.1920 tarihli Rus-Gürcü Anlaşması (tam metin ve harita) Kremlin Tarafından İhlal Edilen Birçok Anlaşmadan Biridir"". 11 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2023.
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2023.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 760.
- ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 349.
- ^ "Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 705". 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2021.
- ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 355.
- ^ Fahriye Bayram ve Turgay Yazar, “Artvin, Erzurum, Ardahan İli ve İlçelerinde Ortaçağ Gürcü Mimarisi Yüzey Araştırmaları – 2009”, 28. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara, 2011, 1. Cilt, s. 3. 15 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISSN: 10177663
- ^ 2019 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2019 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2021, s. 48-49. 8 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9746-3-2
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 344-345, ISBN 9789941478178.
- ^ a b c d "Akyaka Köyü". YerelNet.org.tr. 3 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2020.
- ^ "AKYAKA KÖYÜ NÜFUSU, ARDAHAN MERKEZ". www.nufusune.com. 20 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
