Arpitanca

Franko-Provensal dilinin en önemli lehçesi

Arpitanca (İtalyanca: francoprovenzale, arpitano, patoa; Fransızca: francoprovençal, arpitan, patois), Franko-Provensal dilinin en önemli lehçesidir. Yaklaşık 115,000 kişi tarafından konuşulmaktadır. Aosta bölgesinde resmi olarak kullanılır. 18 tane lehçeye sahip zengin bir dildir. En önemli lehçeleri Savoyard, Dauphinois, Lyonnais, Neuchâtelois, Genevois, Valdôtain'dır.

Arpitanca
patouès, arpetan
BölgeAosta Vadisi, Piyemonte, Foggia, Franche-Comté, Savoie, Bresse, Bugey, Dombes, Beaujolais, Dauphiné Forez, Suisse romande
Konuşan sayısı60,000  (2007)[1]
Dil ailesi
Yazı sistemiLatin alfabesi
Dil kodları
ISO 639-3frp
Arpitanca'nın konuşulduğu yerler.

Dil hakkında

değiştir

Dil, Fransa'nın İsviçre'nin ve İtalya'nın kesiştiği Alpler yöresinde konuşulmaktadır. Yöredeki yerleşik halk, dili yeni nesillere anadili olarak öğretmediğinden ve konuşan halkın giderek azalmasından dolayı, dil, nesli tükenme eşiğine gelmiştir. Dil bu nedenle 1995'te UNESCO tarafından koruma altına alınmıştır. Günümüzde anadili Arpitanca olan halkın büyük çoğunluğu Kuzey İtalya'da yaşamaktadır. Alpler'in bölgeyi dışa kapatmasının bir sonucu olarak, dil tarihin hiçbir döneminde Fransızca, Oksitanca, İtalyanca gibi komşu diller kadar yayılamamıştır.

Sözcüklerin Karşılaştırılması

değiştir
Latince Arpitanca Fransızca Oksitanca İtalyanca İngilizce Türkçe
clavis clâ clef / clé clau chiave key anahtar
cantare chantar chanter cantar / chantar cantare to sing şarkı söylemek
capra cabra / chèvra chèvre cabra / chabra capra goat keçi
caseus (formaticus) tôma / fromâjo fromage formatge formaggio cheese peynir
dies Martis demârs / demonre mardi dimars martedì Tuesday Salı
ecclesia églésé église glèisa chiesa church kilise
fratrem germanum frâre frère fraire fratello brother erkek kardeş
hospitalis hèpetâl hôpital espital / espitau ospedale hospital hastane
lingua lenga langue lenga / lengua lingua language dil
manum sinistram man gôcho main gauche man esquèrra / man senèstra mano sinistra left hand sol el
nihil ren rien ren / res niente / nulla nothing hiçbir şey
nox, noctis nuet nuit nuèch / nuèit notte night gece
pacare payér payer pagar / paiar pagare to pay ödemek
sudor suar sueur susar / suar sudore sweat terlemek
vita via vie vida vita life hayat

Arpitanca edebiyatı

değiştir
 
Amélie Gex
 
Jean-Baptiste Cerlogne

Arpitanca, dışa her ne kadar kapalı bir dil olsa da, kimi önemli şair ve yazarların yetişmesinde önayak olmuştur. Bernardin Uchard (1575–1624), Bresse'de doğan ünlü bir yazar ve oyun yazarıdır. Aynı şekilde Henri Perrin, Lyon doğumlu ünlü bir mizah yazarıdır. Jean Millet (1600?–1675), tanınmış bir yazar, şair ve komedi yazarıdır. Jacques Brossard de Montaney (1638–1702), Bresse doğumlu bir komedi yazarıdır; Jean Chapelon (1647–1694), Saint-Étienne doğumlu, ilahi ve deneme yazmış bir rahiptir. Aynı şekilde François Blanc dit la Goutte (1690–1742), "Grenoblo maléirou" adlı "1733 Gronoble seli" temalı şiirin şairidir.

19. yüzyılda da kendini belli eden Arpitanca edebiyatında, Guillaume Roquille (1804–1860), Joseph Béard (1805–1872) ve Louis Bornet (1818–1880) gibi şairlerin yanı sıra; Clair Tisseur (1827-1896), gibi ünlü bir yazar da yer almaktadır.

Aşağıda 1603 yılında yazılmış, şairi bilinmeyen bir Arpitanca şiir yer almaktadır:


Cé qu'è lainô, le Maitre dé bataille,
Que se moqué et se ri dé canaille;
A bin fai vi, pè on desande nai,
Qu'il étivé patron dé Genevoi.
I son vegnu le doze de dessanbro
Pè onna nai asse naire que d'ancro;
Y étivé l'an mil si san et dou,
Qu'i veniron parla ou pou troi tou.
Pè onna nai qu'étive la pe naire
I veniron; y n'étai pas pè bairè;
Y étivé pè pilli nou maison,
Et no tüa sans aucuna raison.

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2014.