Astroloji
Astroloji, gök cisimlerinin ve astronomik fenomenlerin, insan karakteri ve kaderi üzerine etkilerinin olduğu önermesini konu alan, bilimsel gerçekliğe sahip olmayan sözdebilimdir.[1]
Astroloji Kavramı ve Etimolojisi
değiştirAstroloji kelimesi, Yunanca yıldız anlamına gelen 'astro' ve bilgi anlamına gelen 'logos' kelimelerinden türemiştir. Bu köken, astrolojinin gök cisimlerinin ve astronomik fenomenlerin incelenmesi ile ilgili bir disiplin olduğunu vurgulamaktadır.[2]
Astrolojinin kökeni, MÖ 2. binyıla kadar uzanmaktadır. İlk olarak Mezopotamya'da ortaya çıkmış ve ardından Mısır, Babil, Hindistan ve Çin gibi diğer uygarlıklarda da yayılmıştır.
Astroloji, başlangıçta astronomi ile yakından ilişkiliydi. Gök cisimlerinin hareketlerini gözlemlemek ve yorumlamak için kullanılıyordu. Ancak zamanla, astroloji daha çok bir kehanet aracı olarak kullanılmaya başlandı.
Astroloji, günümüzde de popülerliğini korumaktadır. Dünya çapında milyonlarca insan, astrolojinin insan karakteri ve kaderi hakkında bilgi sağlayabileceğine inanmaktadır.[3]
Nihai iddiası
değiştirAstroloji insanlara gelecekte yaşanacak olaylardan haberdar edebileceğini iddia eder fakat bu iddialar bilim camiasında kesin olarak yalanlanmıştır ve bu sebepten ötürü Astroloji bir sözdebilimdir.[1][4][5][6]
Eskiden astrologlar gök günlüğü adı verilen ve gökyüzü konumunun gün, ay ve yıl olarak gösteren bir kitap ve ev tabloları kullanarak Yıldız Haritası grafiğini çıkartırlardı. Bunların doğruluğu tıpkı Astrolojinin diğer iddiaları ile birlikte bilimsel literatürde geçerli değildir. Tüm bu yalanlamalara rağmen, astroloji halâ popülerliğini sürdürmektedir. Hiçbir bilimsel kanıta dayanmamaktadır.[6]
Tarihçe
değiştirGök olaylarına bakarak kehanetlerde bulunmak, özellikle de felaketleri kestirmek, tarihte pek çok toplumda gözlenmiştir. Bunun ilk yazılı örneği Mezopotamya'daki Asur ve Babil uygarlıklarındadır.[7]
Tarihinin çoğu boyunca astroloji, bilimsel bir gelenek olarak siyasi ve akademik bağlamlarda kabul edildi ve astronomi, simya, meteoroloji ve tıp gibi diğer çalışmalarla bağdaştırıldı.[8]
17. yüzyılın sonunda, astronomi ve fizikteki (günmerkezlilik ve Newton mekaniği gibi) yeni bilimsel kavramlar astrolojiyi sorguladı. Astroloji böylece akademik ve teorik duruşunu kaybetti ve astrolojiye olan yaygın inanç büyük ölçüde azaldı. Günümüzde astrolojinin bilimsel bir geçerliliği yoktur.[9]
Günümüzde Batı'da var olan astroloji sisteminin kökeni Eski Yunan'dan gelmektedir. Büyük İskender dönemine kadar, Eski Yunan medeniyetinde gökyüzü incelemeleri yeryüzünde olan olayların açıklamasını ve kehanetleri içermezdi. Gelecekle ilgili tahminler, gökyüzü cisimlerinin hava durumunu etkiliyor olduğu görüşünden ibaretti. Bu dönemden sonra Mezopotamya uygarlıklarının etkisi ile Eski Yunan'da astronominin yanı sıra astroloji de görünmeye başlamıştır.[7]
Bundan çok uzun zaman önce, insanlar geceleyin gökyüzündeki yıldızlara bakmış ve bu yıldızların ne olduğunu, yaşamları üstünde ne etkiler yaptığını merak etmişlerdir. Başlangıçtaki bu sorulardan astroloji doğdu. Hiç kimse, astrolojinin yazı öncesi geleneğinin ne kadar eski olduğunu tam olarak bilmemektedir. Astrolojinin yazılı tarihte ilk ortaya çıkışı ise MÖ 2500 yılında, gezegenlerin insanın kaderini etkileyen güçlü tanrılar olduğuna inanılan Mezopotamya'da olmuştur. Bu astrologlar gökyüzünü dikkatle izlemeye ve onun geceleri parıltılı, muhteşem sessizliğinde gördüklerinde düzenli kayıtlarını tutmaya başlamışlardır. Astroloji danışmanları Kraliyet ailesine devlet yönetimi konusunda akıl verirlerdi ve Mezopotamya tarihinin erken dönemlerinde astroloji "kraliyet sanatı" olarak düşünülmüştür.[10]
Mezopotamya gökbilimcileri göklerin işleyişini açıklamak için yeni geometri bilimini kullanmaya başladıkları sıralarda, Eski Yunanlar, zaten tanrılarının geniş panteonuyla övünmekteydiler. Yunanlar, Mezopotamya'nın astrolojik kehanet biçimini kendi mitolojileri ve yeni geometri bilimiyle birleştirip zodyaka dayanan kişisel bir astroloji geliştirdiler. Yunanca "zodiakos kyklos" ya da "hayvanlar dairesi" anlamına gelen bu kuşak, Güneş'in bir yıl boyunca gökyüzünde izlediği eliptik yörüngesinin her iki yanında dokuz derece uzanır. Zodyak Koç, Boğa, Yengeç gibi her biri bir hayvan tarafından simgelenen ve yılın belirleyen on iki parçaya bölünmüştür. Böylece Yunanlar astrolojiyi göklerinin yaşamlarındaki etkilerini merak eden bireylere danışmanlıkta kullanarak yıldız falını ortaya çıkarmışlardır.[11]
Batı Astrolojisi
değiştirYıldız Haritası
değiştirYıldız Haritası günümüzde yaygın olarak kabul edilen Batı astrolojisinde İlkbahar Ekinoksu (Nevruz) esas alınarak çıkartılmıştır. Çıkartılan bu haritanın takımyıldızlarıyla bir alakası bulunmamaktadır. 0 Derece Koç burcu ilkbahar ekinoksunun başladığı noktadır. İlkbahar ve sonbahar ekinokslarında günler eşitlenir (12 saat gündüz, 12 saat gece). Bu nokta esas alındıktan sonra 360 Derece 12 eşit parçaya bölünerek burçlar kuşağı ortaya çıkartılır.[4]
Batı Astrolojisi'nde burçlar
değiştir
Batı astrolojisinin takımyıldızlarıyla bir alakası yoktur. Fakat, Hint Astrolojisi'nin vardır. Hint Astrolojisi takımyıldızlarını esas alır. Lakin Karakter Analizi yapılırken görülen tutarsızlık nedeniyle Batı'da (Hristiyan dünyasında) bu astroloji kabul görmemiştir. Hint astrolojisiyle Batı Astrolojisi arasında yaklaşık 23,5 derecelik bir kayma vardır. Mesela 31 Mart'ta doğan birisinin Güneşi (kişinin burcu olarak bildiği şey aslında Güneş burcudur) yaklaşık 10 derece Koç burcunda çıkarken, Hint astrolojisinde bu yaklaşık 23,5 derece geri kaydırıldığında Koç burcu olan kişi Balık burcu olmuş olur ki, bu Batı astrologları tarafından tutarlı görülmemiştir.
Esasında Batı (Hristiyan) Astrolojisi temelini Arap Astrolojisi'nden alır. Göksel konumun matematiğini ilk geliştirenler Müslüman Araplar olmuştur. Trigonometri batı dünyasına Arap alimlerinden geçmiştir. Günümüzde kullanılan Uzay matematiğinin en önemli temel taşları Müslüman alimler tarafından keşfedilmiş, daha sonra bu bilgileri Hristiyanlar alıp geliştirmişlerdir.[3]
Kehanet sanatı ve astroloji
değiştir
Günümüzde astrologlar, Güneş'in Ay'ın ve gezegenlerin insanın yaşamı üzerinde etkileri olduğunu ve buradan hareketle bir kişinin geleceğinin kestirilebileceğini öne sürerler. Bazı dergi ve gazetelerde, aynı burçta doğan herkes için ortak kehanetlerde bulunan yıldız falları yayımlanır.
Babilliler İÖ 6. yüzyılda gezegenlerin gökyüzündeki hareketini gösteren haritalar yaptılar. Böylece Güneş ve Ay tutulmasının ne zaman olacağını önceden kestirebiliyorlardı. Astroloji Babil'den Eski Yunan'a, oradan da Mısır'a ve Hindistan'a geçti. Daha sonra bütün Asya ve Avrupa'ya yayıldı. İS 1066'da gökyüzünde parlak bir kuyruklu yıldız görünmüş ve bu alışılmadık olay insanları çok korkutmuştu. Bunu yorumlayan astrologlar yakın gelecekte bir kralın öleceğini ve çok önemli olayların yaşanacağını söylediler. Gerçekten de birkaç ay sonra, Hastings Savaşı'nda İngiltere Kralı Harold öldürülünce pek çok kişi bu kehanetin doğru olduğuna inandı. Oysa bugün Halley olarak adlandırılan bu kuyruklu yıldızın her 76 yılda bir Dünya çevresindeki yörüngesinden geçtiğini biliyoruz. Halley, her 75-76 yılda bir dünyaya yaklaşıyor ve çıplak gözle izlenebilir hale geliyor. Fakat, bu anlamlı rastlantıya Carl Gustav Jung "Senkronizasyon Teorisi"ne göre "anlamlı rastlantılar" adını vermektedir.[12]
Osmanlı Dönemi'nde astroloji
değiştirOsmanlı Dönemi klasik eserlerinden 1427'de yazılmış Murad-name, 51 maddede dönemin kültürel ve sosyal yapısını aktarırken astrolojiye ayrı bir madde ayrılmıştır. Maddede müneccim olmanın niteliklerinden, takvim hesaplamaya, yıldız ve gezegenlerin adlarına ve niteliklerine kadar genel olarak astroloji anlatılmaktadır.
Müneccimbaşılık kurumuna erken Osmanlı döneminde rastlanmazken Fatih ve II. Bayezid bu dönemi açan kişiler olarak anılabilir. 17. asrın ikinci yarısından sonra hekimbaşılık kurumuna bağlanır. Saraydaki nüfuzları, Evliya Çelebi'nin IV. Murad devrindeki bir geçit töreninde müneccimbaşının Anadolu ve Rumeli kazaskerleriyle yan yana gitmesiyle örneklendirilebilir.[13]
Astrolojinin tüketici davranışları üzerindeki etkileri
değiştirHer ne kadar astrolojinin somut olarak bilim olduğu bilim dünyası tarafından kabul edilmemiş olsa da bazı burçların belli başlı satın alma alışkanlıklarına sahip oldukları gözlemlenmektedir fakat bu alışkanlıkların belirginliği plasebo düzeyindedir ve hiçbir çift kör çalışma astrolojinin plasebodan öteye geçtiğini tespit edememiştir. Bazı çalışmalar aksini gösterse bile bunların ciddi ölçüde taraflı olduğu tespit edilmiştir.[4][12][14][15]
Ayrıca bir burca ait olmanın kişide yarattığı psikolojik etkiyi (plasebo veya nosebo şeklinde) kullanarak çeşitli pazarlama faaliyetleri yürütülmektedir.[16]
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ a b Beyerstein, Barry L. (21 Eylül 2002). "From Dr. Beyerstein". Academic Medicine. 77 (9): 869-870. doi:10.1097/00001888-200209000-00007. ISSN 1040-2446.
- ^ Dudoignon, Stéphane A. (15 Mayıs 2001). "Türk Dil Kurumu. 1926 Bakû türkoloji kongresinin 70. yıl dönümü toplantısı (29-30 kasım 1996). Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 1999, 119 p. (Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayınları, 726). [L". Abstracta Iranica (Volume 22). doi:10.4000/abstractairanica.36156. ISSN 0240-8910.
- ^ a b Serdahely, William J. (1990). "A brief history of time: From the big bang to black holes". Journal of Near-Death Studies. 9 (2): 123-131. doi:10.1007/bf01074212. ISSN 0891-4494.
- ^ a b c Zarka, P. (2009). Astronomy and astrology. Proceedings of the International Astronomical Union, 5(S260), 420-425. doi:10.1017/S1743921311002602
- ^ Carroll, Robert Todd (2003). The skeptic's dictionary : a collection of strange beliefs, amusing deceptions, and dangerous delusions. Hoboken, NJ: Wiley. ISBN 978-0-471-27242-7.
- ^ a b Allum, Nick (13 December 2010). "What Makes Some People Think Astrology Is Scientific?". Science Communication. 33 (3): 341–366. CiteSeerX 10.1.1.598.6954. doi:10.1177/1075547010389819. S2CID 53334767. This underlies the "Barnum effect". Named after the 19th-century showman Phineas T. Barnum, whose circus act provided "a little something for everyone", it refers to the idea that people believe a statement about their personality that is vague or trivial if they think that it derives from some systematic procedure tailored especially for them (Dickson & Kelly, 1985; Furnham & Schofield, 1987; Rogers & Soule, 2009; Wyman & Vyse, 2008). For example, the more birth detail is used in an astrological prediction or horoscope, the more credulous people tend to be (Furnham, 1991). However, confirmation bias means that people do not tend to pay attention to other information that might disconfirm the credibility of the predictions.
- ^ a b Pannekoek, Anton (1989) [1961]. A History of Astronomy [Gökbilim Tarihi] (İngilizce). New York: Dover Publications. ISBN 0-486-65994-1.
- ^ Kassell, Lauren (5 May 2010). "Stars, spirits, signs: towards a history of astrology 1100–1800". Studies in History and Philosophy of Science Part C: Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences. 41 (2): 67–69. doi:10.1016/j.shpsc.2010.04.001. PMID 20513617.
- ^ Pingree, David E. and Gilbert, Robert Andrew. "astrology". Encyclopedia Britannica, 9 Aug. 2021, https://www.britannica.com/topic/astrology 8 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Accessed 19 January 2022.
- ^ Alexander, Michael V. C. (10 Ocak 2001). "A History of Harrow School, 1324–1991". History: Reviews of New Books. 29 (3): 116-116. doi:10.1080/03612759.2001.10525857. ISSN 0361-2759.
- ^ Quint, David (19 Ekim 2017). "Introduction". Princeton University Press. doi:10.23943/princeton/9780691161914.003.0001.
- ^ a b Carlson S. Astrology. Experientia. 1988 Apr 15;44(4):290-7. doi: 10.1007/BF01961265. PMID 3282904.
- ^ UÇMAN ALTINIŞIK, I. (2012). OSMANLI'DA ZAMAN-MEKÂN KAVRAYIŞININ DEĞİŞİMİ; EDEBİ METİNLER ÜZERİNDEN BİR İRDELEME. Electronic Turkish Studies, 7(4). Tam metin PDF:[ölü/kırık bağlantı]
- ^ Wyman AJ, Vyse S. Science versus the stars: a double-blind test of the validity of the NEO Five-Factor Inventory and computer-generated astrological natal charts. J Gen Psychol. 2008 Jul;135(3):287-300. doi: 10.3200/GENP.135.3.287-300. PMID 18649494.
- ^ [archiveorg astronomymediawo04lopr width=560 height=384 frameborder=0 webkitallowfullscreen=true mozallowfullscreen=true]
- ^ "ASTROLOJİNİN TÜKETİCİ DAVRANIŞLARI ÜZERİNDEKİ ETKİSİNİN BELİRLENMESİ". Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. dergipark.org.tr. 14 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.