Aust-Agder
Aust-Agder (Norveççe:Aust-Agder fylke), Norveç'in güneyinde Kuzey Denizi'nin kolu olan Skagerrak kıyısında yer alan, on beş belediyelik eski eyalettir.1 Ocak 2020'de Vest-Agder ile birleşerek Agder halini almıştır. 1918 yılına kadar Nedenes amt. (valiliği) olarak adlandırılan bölgenin sınır komşuları doğuda Telemark, batıda Rogaland ve Vest-Agder'dir. 9,158.15 km²'lik alan üzerindeki eyalet, 2011 verilerine göre 111.495 nüfusa sahiptir. Nikel ve demir cevheri madenleri bulunan eyaletin merkezi Arendal'dır. Bahçıvanlık ve ormancılık başlıca gelir kaynaklarıdır.
| Aust-Agder | |
|---|---|
Aust-Agder fylke | |
 | |
 Bayrak  Arma | |
 Aust-Agder'in Norveç'teki konumu | |
| Ülke |  Norveç |
| Bölge |  Sørlandet |
| İdari merkezi | Arendal |
| Eyalet | 1918 |
| Alt idari birimler | |
| İdare | |
| • Vali | Øystein Djupedal (2009-günümüz) (Sosyalist Parti) |
| • Belediye başkanı | Bjørgulv Sverdrup Lund (2011-2015) (Senterpartiet) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 9158.15 km² |
| • Kara | 8.353,31 km² (322.523 mil²) |
| • Su | 804,54 km² (31.063 mil²) |
| Nüfus (2011) | |
| • Toplam | 111 495 |
| • Yoğunluk | 12/km² |
| Zaman dilimi | UTC+01.00 (OAS) |
| • Yaz (YSU) | UTC+02.00 (OAYS) |
Resmî site www.austagderfk.no | |
Tarihçe
değiştirAust-Agder'in yerleşim birimi olması çok eski tarihlere dayanmaktadır. Buzul çağı sırasında yaklaşık on bin yıl önce Norveç'in büyük bir kısmı buzullarla kaplanmıştır. Bu buzulların çekilmesiyle büyük ihtimalle güneyli Avrupalı balıkçılar ve avcılar, buzul kenarında bulunan zengin yaban hayatından yararlanmak için kuzeye yönelmişlerdir. Tarım, balıkçılık ve ticarete dayalı kalıcı yerleşim sonraki tarihlerde ortaya çıkmıştır. Arkeolojik kazaılarda, bulgulara göre M.Ö. 3000-4000 yıl öncesine ait, köy yerleşimi kalıntıları bulunmuştur. Vikingler döneminde aşiret reismleri ve savaşçılar bu bölgeye de yerleşmişlerdir. 16. ve 17. yüzyıllarda Aust-Agder, ahşap ve ahşap malzemelerinin en önemli büyük ihracatçılarından biri olmuştur.[2]
Adı ve arması
değiştirArma kırmızı ve sarı fonlardan oluşmaktadır. Kırmızı zemin üzerindeki iki altın sarısı kiriş kereste ticaretini ve kırmızı renk savaşçı özelliklerini simgelemektedir. Arma 12 Aralık 1958 yılında onaylanmıştır.[3]
1 Ocak 1919 tarihine kadar Aust-Agder'e “Nedenes Amt.” denilmekteydi. Agder (Eski Norveççe Agðir) kelimesinin tam olarak kökeni bilinmemekle birlikte denize doğru uzanmış kara anlamına geldiği rivayet edilmektedir. Bir başka bakış açısına göre ise İskandinav dilinin ǫg kelimesinin çoğulu olan agiden türetilmiştir ve dev dalgaların toprağı anlamına gelmektedir.[4]
Kültür
değiştir
Aust-Agder kültürel geçmişini iç bölgelerde tarım ve kıyı alanlarda denizcilik geleneği ile devam ettirmektedir. Kıyı alanı boyunca geleneksel kereste ve ahşap eşya ihracatı yapılmaktadır. Tvedestrand belediyesine bağlı olan Lyngør adası, 1991 yılında “Avrupa'nın en iyi muhafaza edilen köyü” unvanını kazanmıştır.[5] Ayrıca, kıyı kasaba ve köylerde 18. ve 19. yüzyıla kadar uzanan, geleneksel mimarinin örnekleri günümüze kadar dayanmıştır. Arendal'deki “Aust-Agder Eyalet Müzesi” ve Merdø adasındaki yerel müze (aslen 1736 yılında inşa edilmiş bir deniz yüzbaşı evi) denizcilik faaliyetleri ve bu alandaki dünya çapındaki gelişimi ve değişimi Norveç kültürü etkisiyle göstermektedir. Edebiyat alanında, “Gabriel Scott” ve “Wilhelm Krag” gibi yerel yazarları yerel gelenekler ve kıyı alanlarında bulunabilecek doğal çevreyi resmeden romanları ve şiirleri ile tanınmaktadır.[6]
Coğrafya
değiştirGüney Norveç'te bulunan Aust-Agder, Skagerrak kıyısında, güney-batısında Rogaland, kuzey-batısında Vest-Agder ve doğusunda Telemark eyaleti ile çevrilidir. “Hardanger platosu”, Norveç'in önemli ulusal parklarından biridir ve kıyı alanının kuzeyinde yaklaşık 250 km. boyunca uzanmaktadır. Bazı nehirler kuzeyde dağlardan başlayarak ve güney kıyı alanlarında derin vadilerden geçerek Aust-Agder boyunca ilerlemektedir.[7] Otra ve Nidelv nehirleri Setesdal vadisi üzerinden geçmektedir. Aust-Agder'in kuzeyindeki yüksek dağlardan yükselen Otra nehri (150 mil/241 km uzunluğunda) güney sahilinden Skagerrak'a akar. Nehrin akarken oluşturduğu dar göller yanı sıra akarsular ve şelaleler de oluşturmaktadır.[8]
İklimi
değiştirTuzlu su ile kıyı akımlarının çarpıştığı güneyde yaz sıcaklıkları nispeten yüksektir, fakat kışın soğuktur ve genellikle buzlanma oluşur. Kışın rüzgarlar daha çok kuzeyden, iç kıyıların kuzeydoğusundan gelmektedir. Ocak ve Şubat aylarında sahil şeridinde sıcaklık ortalamaları -1 °C iken, kuzeyde -7;-8 °C'ye düşmektedir. Temmuz'da kıyı sıcaklıkları 16-18 °C, iç bölgeler 16-17 °C'dir. Yağışlar kıyıda yıl boyunca ortalama 900 mm, vadilerde ve iç bölgelerde ise 20–30 km değişimleriyle 1400 mm, yılda en az 1000 mm olabilmektedir.
1970'li yıllarda hava kirliliği tehlikeli noktalara ulaşmıştır. 1980'lerde, özellikle asit yağmuru şeklinde etkisini gösteren bu sorun son yıllarda azalmıştır. Sahili, çok sıcak hava ile soğuk deniz suyunun çakışması sebebiyle bahar aylarında, % 3-4 sıklığında sislidir.[9]
Ulaşım
değiştirAust-Agder, ulusal kara yollarının 906 km'lik kısmına (ülke toplamının %3,2sine) sahiptir. Eyalet boyunca uzanan E18 özellikle sahil kesiminin en önemli kara yoludur. “Southern Railway” demiryolu hattı yaklaşık 110 km.lik mesafe üzerinden eyaletten geçmektedir. Deniz taşımacılığı, özellikle liman kent olan Arendal'da, gelişmiştir. Aust-Agder'in kendi havaalanı vardır ve Kristiansand'dan Kjevik'e havaalanına sabit otobüs seferleri yapılmaktadır.[10]
Ekonomi
değiştir
Sanayi gelişiminde ülkenin dördüncü sırasında yer almaktadır. Mühendislik ürünleri imalatı (metal ürünler, makine, elektrik ekipmanları ve ulaşım malzemeleri) eyaletin sanayisinin önemli bir kısmını tutmaktadır. Ayrıca kimyasal ürünler, kâğıt hamuru ve kâğıt / baskı sanayi, ahşap ürünleri ve gıda üretimi önem taşımaktadır. Aust-Agder'in güneyinde, nikel cevheri ve maden yatakları yoğundur. Özellikle 1700-1800 yıllarında demir madenciliği çok önemli bir yer almıştır. Günümüzde sadece feldispat ve kuvars üretimi yoluyla ekonomik operasyonlar için temel teşkil maden yatakları vardır. Yaz aylarında kıyı bölgelerine yoğun turist akımı olmaktadır. Ayrıca Setesdal (Hovden) başta olmak üzere kuzey kesiminde kış turizmi yapılmaktadır. Hidroelektrik enerji üretiminde Arendal kanalı ve Otra nehir sistemi önemli bir yere sahiptir. Yılda üretilen yaklaşık 4300 GWh. enerji miktarı ülkenin toplam üretiminin % 3.8 'ini temsil etmektedir.[11]
Belediyeler
değiştir| Aust-Agder Eyaletindeki Tüm Belediyeler [12] | ||||
|---|---|---|---|---|
| Sıra | İsim![13] Nüfus | Alan km² | Harita | |
| 1 |  Arendal
|
42.801 | 256 | |
| 2 |  Grimstad
|
21.301 | 273 | |
| 3 |  Lillesand
|
9.878 | 180 | |
| 4 |  Risør
|
6.899 | 179 | |
| 5 |  Tvedestrand
|
6.019 | 204 | |
| 6 |  Froland
|
5.257 | 605 | |
| 7 |  Birkenes
|
4.828 | 633 | |
| 8 |  Evje og Hornnes
|
3.496 | 521 | |
| 9 |  Gjerstad
|
2.478 | 308 | |
| 10 |  Vegårshei
|
1.933 | 322 | |
| 11 |  Åmli
|
1.825 | 1.068 | |
| 12 |  Valle
|
1.289 | 1.135 | |
| 13 |  Iveland
|
1.298 | 250 | |
| 14 |  Bygland
|
1.219 | 1.156 | |
| 15 |  Bykle
|
970 | 1.256 | |
| Toplam | Aust-Agder
|
111.495 | 9.158 | |
Nüfus
değiştirEyaletin nüfusunun en yoğun olduğu kıyı bölgelerinde yaşayan insanlar nüfusun %77'sini oluşturmaktadır. Başta %8lik oranla Setesdal olmak üzere kalan % 15 iç bölgelerde ormanlık alanlarda yaşamaktadır.[14] Nüfusun yoğunlaştığı kıyı yerleşimlerinden bazıları Grimstad, Lillesand, Fevik ve Risør'dur.[15]
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kaynakça
değiştir- ^ [1] 16 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.Fylke Aust-Agder: Die Kommunen / kommuner ( alphabetisch )-erişim 03 Nisan 2012(Almanca)
- ^ [2] 26 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.Aust-Agder history -erişim 03 Nisan 2012(İngilizce)
- ^ [3] 14 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.Norske KommunevåpenNorwegian Civic Heraldry-erişim 03 Nisan 2012(Norveççe)
- ^ [4] 15 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Büyük Norveç Ansiklopedisi, Aust-Agder-erişim 03 Nisan 2012(Norveççe)
- ^ [5] 22 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.History of Lyngør-erişim 03 Nisan 2012(İngilizce)
- ^ [6] 8 Eylül 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.Kültürel miras ve kültürel yaşam-erişim 03 Nisan 2012(İngilizce)
- ^ [7] 26 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.Küçük bir ilçe - büyük doğal varyasyonlar-erişim 03 Nisan 2012(İngilizce)
- ^ [8] 24 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. encyclopedia.farlex.com Aust-Agder Fylke-erişim 03 Nisan 2012(İngilizce)
- ^ [9] 13 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Büyük Norveç Ansiklopedisi, Aust-Agder – klima-erişim 03 Nisan 2012(İngilizce)
- ^ [10] 15 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Büyük Norveç ANsiklopedisi, Aust-Agder:Samferdsel-erişim 03 Nisan 2012(Norveççe)
- ^ [11] 15 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Büyük Norveç ANsiklopedisi, Aust-Agder:Bergverk,Industri,Energi-erişim 03 Nisan 2012(Norveççe)
- ^ [12] 6 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Norwegen Aust-Agder Fylke-Karte -erişim 03 Nisan 2012(Norveççe)
- ^ [13] 22 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.Aust-Agder fylke, kommuner-erişim 03 Nisan 2012(Almanca)
- ^ [14] 13 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Norwayadvice.no-Aust-Agder fylke-erişim 03 Nisan 2012(Norveççe)
- ^ [15] Büyük Norveç Ansiklopedisi, Aust-Agder – befolkning-erişim 03 Nisan 2012(Norveççe)
- ^ "Projected population-Norveç İstatistikleri". 23 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2022.
Dış bağlantılar
değiştir- Resmi sitesi2 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Aust-Agder Haberleri13 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Fotoğraflarla Aust-Agder
- Köyleri
- Aust Agder Dijital müzesi3 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- [16]9 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Aust-Agder koordinatları