Bütirik asit
Bütirik asit (Yunanca βουτυρος, tereyağı), sistematik adıyla butanoik asit, 4 karbonlu, renksiz, karakteristik kokulu düz zincirli bir alkil karboksilik asittir. Kimyasal formülü CH3CH2CH2CO2H olan bu asit doymuş yağ asididir. Suda çözünebilir ve odada hafif uçucudur. Butirik asitin tuzları ve esterlerine butiratlar ya da butanoatlar denir. Endüstriyel kimyada yaygın olarak kullanılır. Memelilerin kolonları için önemli bir bileşendir.[7]Bütirik asidin gliserit hâli tereyağında %3-4 oranında bulunur.
| |||
| |||
| Adlandırmalar | |||
|---|---|---|---|
Tercih edilen IUPAC adı Butanoic acid[1] | |||
Diğer adlar | |||
| Tanımlayıcılar | |||
3D model (JSmol)
|
| ||
| ChEBI |
| ||
| ChEMBL |
| ||
| ChemSpider | |||
| DrugBank |
| ||
| ECHA InfoCard | 100.003.212 | ||
| EC Numarası |
| ||
| |||
| KEGG |
| ||
| MeSH | Butyric+acid | ||
PubChem CID
|
|||
| RTECS numarası |
| ||
| UNII |
| ||
| UN numarası | 2820 | ||
CompTox Bilgi Panosu (EPA)
|
| ||
| |||
| |||
| Özellikler | |||
| Kimyasal formül | C4H8O2 | ||
| Molekül kütlesi | 88,11 g mol−1 | ||
| Görünüm | renksiz sıvı | ||
| Koku | Kötü, kusmuk benzeri | ||
| Yoğunluk | 1.135 g/cm3 (−43 °C)[2] 0.9528 g/cm3 (25 °C)[3] | ||
| Erime noktası | [dönüştürme: geçersiz sayı][3] | ||
| Kaynama noktası | 16.375 °C (29.507 °F; 16.648 K)[3] | ||
| Çözünürlük (su içinde) | karışır | ||
| Çözünürlük | etanol ve eterle karışır. CCl4de az çözünür. | ||
| log P | 0.79 | ||
| Buhar basıncı | 0.112 kPa (20 °C) 0.74 kPa (50 °C) 9.62 kPa (100 °C)[4] | ||
Henry yasası
sabiti (kH) |
5.35·10−4 L·atm/mol | ||
| Asitlik (pKa) | 4.82 | ||
| −55.10·10−6 cm3/mol | |||
| Isı iletkenliği | 1.46·105 W/m·K | ||
| Kırınım dizimi (nD) | 1.398 (20 °C)[3] | ||
| Akmazlık | 1.814 cP (15 °C)[5] 1.426 cP (25 °C) | ||
| Yapı | |||
| Monoclinic (−43 °C)[2] | |||
| C2/m[2] | |||
a = 8.01 Å, b = 6.82 Å, c = 10.14 Å[2] α = 90°, β = 111.45°, γ = 90°
| |||
| Dipol momenti | 0.93 D (20 °C)[5] | ||
| Termokimya | |||
Isı sığası (C)
|
178.6 J/mol·K[4] | ||
Standart molar entropi (S⦵298)
|
222.2 J/mol·K[5] | ||
Standart formasyon entalpisi (ΔfH⦵298)
|
−533.9 kJ/mol[4] | ||
Standart yanma entalpisi (ΔcH⦵298)
|
2183.5 kJ/mol[4] | ||
| Tehlikeler | |||
| GHS etiketleme sistemi: | |||
| Piktogramlar |  [6]
| ||
| İşaret sözcüğü | Danger | ||
| Tehlike ifadeleri | H314[6] | ||
| Önlem ifadeleri | P280, P305+P351+P338, P310[6] | ||
| NFPA 704 (yangın karosu) |
|||
| Parlama noktası | 71 ila 72 °C (160 ila 162 °F; 344 ila 345 K)[6] | ||
| 440 °C (824 °F; 713 K)[6] | |||
| Patlama sınırları | 2.2–13.4% | ||
| Öldürücü doz veya konsantrasyon (LD, LC): | |||
LD50 (medyan doz)
|
2000 mg/kg (oral, sıçan) | ||
| Güvenlik bilgi formu (SDS) | External MSDS | ||
| Benzeyen bileşikler | |||
Benzeyen karboksilik asitler
|
Propiyonik asit, Pentanoik asit | ||
Benzeyen bileşikler
|
1-Bütanol Bütiraldehit Metil bütirat | ||
| Aksi belirtilmediği sürece madde verileri, Standart sıcaklık ve basınç koşullarında belirtilir (25 °C [77 °F], 100 kPa).
| |||
| Bilgi kutusu kaynakları | |||
Tarihçe
değiştirBütirik asit, ilk kez 1814 yılında Fransız kimyager Michel Eugène Chevreul tarafından saf olmayan bir biçimde keşfedilmiştir. 1818 yılında ise Chevreul, bu maddeyi yeterince saflaştırarak özelliklerini belirlemiştir. Ancak, Chevreul bu erken bulgularını yayımlamak yerine araştırmalarını Paris'teki Bilimler Akademisi'nin sekreterine yazılı olarak sunmuştur. Ayrıca Fransız kimyager Henri Braconnot da tereyağının bileşimi üzerine araştırmalar yapıyor ve yayımlıyordu. Bu da keşiflerin önceliği konusunda tartışmalara yol açmıştır. 1815 yılına kadar Chevreul, tereyağının kokusuna neden olan maddeyi bulduğunu iddia ediyordu.[8] 1817’de, bütirik asit ile ilgili bazı bulgularını yayımlayarak bu maddeyi adlandırmıştır.[9] Ancak, bütirik asidin özelliklerine dair detaylı çalışmasını ancak 1823’te yayımlayabilmiştir.[10] Bütirik asidin ismi, ilk kez bulunduğu madde olan "tereyağı" anlamına gelen βούτῡρον (butyron) kelimesinden alınmıştır. Latince’deki butyrum (veya buturum) kelimesi de benzer bir anlam taşır.
Kaynakça
değiştir- ^ "Applications to Specific Classes of Compounds". Nomenclature of Organic Chemistry : IUPAC Recommendations and Preferred Names 2013 (Blue Book). Cambridge: The Royal Society of Chemistry. 2014. s. 746. doi:10.1039/9781849733069-00648. ISBN 978-0-85404-182-4.
- ^ a b c d Strieter, F. J.; Templeton, D. H. (1962). "Crystal structure of butyric acid" (PDF). Acta Crystallographica. 15 (12). ss. 1240-1244. Bibcode:1962AcCry..15.1240S. doi:10.1107/S0365110X6200328X. 3 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Ağustos 2024.
- ^ a b c d Lide, David R., (Ed.) (2009). CRC Handbook of Chemistry and Physics (90th bas.). Boca Raton, Florida: CRC Press. ISBN 978-1-4200-9084-0.
- ^ a b c d e Butanoic acid in Linstrom, Peter J.; Mallard, William G. (eds.); NIST Chemistry WebBook, NIST Standard Reference Database Number 69, National Institute of Standards and Technology, Gaithersburg (MD) (27 Ekim 2020 tarihinde erişilmiştir)
- ^ a b c "Butanoic acid". Chemister.ru. 19 Mart 2007. 4 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2020.
- ^ a b c d e Sigma-Aldrich Co., Butyric acid. Retrieved on 27 Ekim 2020.
- ^ "Bütirik Asit: Yapısı, Özellikleri ve Sağlık Üzerine Etkileri". Dergipark. s. 13. 22 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Annales de chimie ou recueil de mémoires concernant la chimie et les arts qui en dépendent et spécialement la pharmacie (Fransızca). 1815.
- ^ Journal de pharmacie et des sciences accessoires (Fransızca). Chez L. Colas Fils. 1817.
- ^ Chevreul, Michel Eugène (1823). Recherches chimiques sur les corps gras d'origine animale. Harvard University. Paris : Levrault.
.svg){kind=small} | Biyokimya ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |