Bahçecik, Başiskele
Bahçecik, Kocaeli ili Başiskele ilçesine bağlı semt. İzmit Körfezi'nin güneyinde, Samanlı Dağları'nın eteğinde yer alır. Nüfusu 20. yüzyıldaki Ermeni Kırımı'na kadar ağırlıkla Ermenilerden oluşmaktaydı
| Bahçecik | |
|---|---|
 | |
 Kocaeli | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Kocaeli |
| İlçe | Başiskele |
| Coğrafi bölge | Marmara Bölgesi |
| İdare | |
| • Yönetici | Muhtar[1] İhtiyar heyeti[1] |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
Resmî site http://www.bahcecik.org.tr/ | |
Tarihçe
değiştirBahçecik'in nüfusu 20. yüzyılın ilk yıllarına kadar ağırlıkla Ermenilerden oluşmaktaydı. Buradaki Ermeniler 16. yüzyıl sonlarında Sivas yakınlarındaki Bahçecik, Hafik köyünden yola çıkarak buraya yerleşmişti. Bu halkın 1570-1580'lerde çıkan Celâlî isyanlarından kaçarak Bitinya bölgesine yerleştikleri düşünülmektedir. Ermeni göçmenler tarafından Bardizag adıyla kurulan yerleşim, IV. Murad tarafından 1625 yılında yayımlanan bir fermanla resmen tanınmıştır. Bardizag (bâzen Partizak), Ermenicede "küçük bahçe" anlamına gelmektedir. Bugün Ermenistan'da Aragatsotn vilayetinde Partizak adlı bir kasaba bulunmaktadır.
Bahçecik'e gelen Ermeni halkın eski köylerine gönderme yaparak Bardizag olarak andığı yerleşim, İstanbullu Ermenilerin gözde yazlık mekanları arasında yer almaktaydı. Bahçecik'de konuşulan Ermenice, Sivas'ta konuşulan aksana yakındı. Bu nedenle Bitinya bölgesinin yani İzmit Sancağının en düzgün Ermenicesinin burada konuşulduğu söylenir. Bardizag Ermenicesi, Adapazarı, Arslanbey ve diğer civar köylerdeki ağır aksanlı dilden açıkça farklıydı.[2]
Bahçecik'te 1830'da taştan inşa edilen bir Ermeni Apostolik kilisesi bulunmaktaydı. Kilise, Nusaybinli Aziz Yakup'un (Mdspina Surp Hagop) ismini taşımaktaydı. 31 Mart 1831'de açılan kilise, 1922'den sonra Sakallı Nureddin Paşa tarafından yıktırılmıştır. Bahçecik yakınlarındaki bir tepenin üstünde de Aziz Minas adına bir de şapel bulunmaktaydı. Bu şapele, adaklar ve dilekler için gidilirdi.
Bahçecik'te Amerikalı misyonerler tarafından kurulan bir okul da yer almaktaydı. Bu okulun adı Bitinya Lisesi'dir. Okul Ermeniler tarafından Amerigian Partsrakouin Varjaran olarak bilinmektedir. Bunun dışında Mehitaryan Okulu (Venedik Katolik okulu) ile bir veya iki anaokulu da bulunmaktaydı. 1860 yılında Bahçecik'te 670 kız ve erkek öğrenci öğrenim görmekteydi.[3] Bitinya Lisesi'nin kız bölümü önce Adapazarı'na, sonra İstanbul'a taşınmıştır. Bu okul bugün hala Üsküdar Amerikan Kız Lisesi adıyla eğitime devam etmektedir.[4]
Okulun başında Kanadalı bir misyoner olan papaz Robert Chambers ile karısı Elizabeth Lawson vardı. İkisi de Ermeniceyi çok iyi biliyorlardı. Daha önce de Erzurum'daki bir okulu yönetmişlerdi.[5] Bitinya Lisesi'nin mezunlarının çoğu Robert Koleji'nde yükseköğrenim görerek din adamlığı, gazetecilik, yatırımcılık ve doktorluk gibi mesleklere yöneliyordu. Birinci Dünya Savaşı öncesinde okulun mezunlar derneğinin katkılarıyla yapılan bazı binalar hala ayaktadır.
Bu dönemde Bahçecik'te üretilen üzüm, kuru incir, şarap, zeytinyağı, zeytin, sabun ve seramik ürünleri, Seymen limanından İstanbul'a gönderilmekteydi. Sepet üretimi de yaygındı. Vahram Muradyan'a göre 1905 yılında Bahçecik'te 120 sepet imalatçısı vardı. Bölgenin daha ağaçlık olduğu 19. yüzyıl ortalarına kadar odun kömürü ticareti de yaygındı, nalbantlık da bölgenin ticari faaliyetleri arasındaydı. Tarım ürünleri arasına tütünün de önemli bir yeri vardı. İpek böcekçiliği de ekonomik faaliyetler arasındaydı. Köyde dut da yetişir ve pazarlanırdı.
I. Dünya Savaşı öncesinde Ağustos 1914'te Bahçecik'ten 18-45 yaş arası 1,000 ile 1,500 arası Ermeni erkek Osmanlı Ordusu tarafından askere alınmıştır. Osmanlı hükûmetinin aldığı tehcir kararı Temmuz 1915 sonlarında Bahçecik'e ulaşmıştır. Beş gün içinde Bahçeciklilerin çoğu mallarının tümünü Müslüman halka satmıştır. 4 Ağustos 1915'te Bahçecik'ten ilk grup İzmit istasyonundan trenlere bindirilmiş bir hafta içinde kasabanın tamamına yakını toplam 9000 kişi Bahçecik'ten tehcir edilmiştir. Buradaki halk, Eskişehir, Konya, Pozantı, Osmaniye ve Katma (Suriye) üzerinden Deyrizor'a (Suriye) gönderilmiştir. Tehcir sırasında hayatta kalanlar, Halep, Şam, Humus, Beyrut ve Musul ile Irak, Suriye ve Lübnan'daki diğer şehirlere dağılmışlardır.
Tehcirden kaçarak dağlarda saklanan 250 civarında Bahçecikli Ermeni'den çok azı hayatta kalmıştır. Birinci Dünya Savaşı'nın ardından imzalanan Mondros Mütarekesi sonrasında 2000 civarında Bahçecikli, İtilaf Devletleri'nin himayesinde[6] memleketlerine geri dönmeyi başarmıştır. Bu kişiler Bahçecik'teki eski hayatlarını canlandırabilmeleri için, Amerikan, İngiliz ve Ermeni cemiyetlerinden yardımlar almışlardır. 1922 yılında Yunan işgalinin sona ermesinin ardından Bahçecik'teki son Ermeniler de buradan ayrılmışlardır.
Servetiye cephesi siperleri bu mahallede bulunmaktadır.
Cumhuriyet öncesi idari yapı
değiştirBahçecik'in idari sınırları içinde 5 Ermeni, 1 Rum, 2 Müslüman (Gürcü) köyü bulunmaktaydı. Bunlar sırasıyla şunlardır:[2]
- Döngel Ermenilerden oluşan 75 haneli bir köydü.
- Dongeli Sourpe (Döngel'in Azizi), Döngel'den bir miktar dışarıda yer alan, Ermenilerden oluşan 28 haneli bir köydü. Köyün adı, burada bulunan Aziz Sarkis'in (Sergius) adını taşıyan bir şapelden kaynaklanmaktadır.
- Ovacık Ermenilerden oluşan 500 haneli bir köydür. Burası çevrede çok zengin bir köy olarak bilinmekteydi.
- Jamavay (Kilise Düzü) Ermenilerden oluşan 40 haneli bir köydü. Günümüzde Camii Düzü köyü.
- Neoxori/Karye-î Cedîd, 500 haneli bir Rum köyüdür. Bahçecikliler tarafından Rum Köy olarak anılırdı.
- Zakar Köy (Sakar Beçke) 65 haneli bir Ermeni köyü
- İki Gürcü Müslüman köyü ise Hasarköy ve Tatarköy'dü.
Bahçecik' in merkezinde ise 1914 yılında tümü Ermeni olan 10,000 kişi yaşamaktaydı. Bahçecik' te 1,400 ahşap ev ve 2,000 aile bulunmaktaydı. Bölgenin tamamı bir Türk bey ya da ağanın yönetimindeydi. Ancak Türk yönetici, yerel halkın yaşamına, bazı durumlar hariç müdahale etmezdi.[2]
Ana cadde üstünde, kilisenin yanında ve Ağa Çeşmesi denen çeşmenin karşısında hükûmet konağı bulunmaktaydı. Değirmendere kökenli Türk ağalar tarafından yönetilen konakta vakıf ödemeleri ayni (tahıl gibi) olarak depolanmaktaydı. 1835 öncesindeki bazı ağalar, Hacı Paşa, Çelebi Ağa, Osman Ağa ve Ömer Ağa'dır. Ağanın oturduğu ev ise Yeniköy'de yer almaktaydı. Ağanın vergi toplama, asayişi sağlama, yargılama ve cezalandırma gibi görev ve yetkileri bulunmaktaydı.
Cumhuriyet dönemi
değiştirKurtuluş Savaşı sonrasında Bahçecikli Ermeniler, İstanbul ve diğer şehirlere yerleşti. Bir kısmı da Yunanistan'a gitti. Bunların bir kısmı daha sonra 1947 yılında Ermenistan'a yerleşti. Bir kısmı ise Fransa ve çok sayıda diğer ülkeye yerleşti.[2]
Ermenilerin ayrılmasının ardından, Bahçecik'e önce yerel Müslüman halk, ardından da özellikle İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra Balkanlar'dan gelen Müslüman göçmenler yerleştirilmiştir. Bahçecik Belediyesi de 1956 yılında kurulmuştur.[7]
TBMM'de 2008 yılında kabul edilen yasa ile son belediye başkanı Doğan Erol olan Bahçecik Belediyesi kapatılmıştır. Uzun yıllar boyunca İzmit'e bağlı bir belde olan Bahçecik yeni düzenleme ile yeni kurulan Başiskele ilçesine bağlanmıştır.[8]
Mahalleleri
değiştir- Damlar
- Bahçecik Kılıçaslan
- Körfez
- Seymen
- Bahçecik Şehitekrem
- Havuzlubahçe
- Yeşilkent
Kaynakça
değiştir- ^ a b "5393 sayılı Belediye Kanunu" (PDF). mevzuat.gov.tr. 3 Temmuz 2005. s. 3. 1 Haziran 2024 tarihinde kaynağından (pdf) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2024.
Madde 9- Mahalle, muhtar ve ihtiyar heyeti tarafından yönetilir.
- ^ a b c d "Arşivlenmiş kopya". 7 Ekim 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2010.
- ^ Meghou gazetesi, İstanbul, sayı 97, yıl 1860
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 9 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2010.
- ^ Harry Finnis Blosse Lynch, Armenia, Travels and Studies, Londra, 1901
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2010.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2010.
- ^ http://www.ozgurkocaeli.com.tr/news.php?id=20278 [ölü/kırık bağlantı]
Dış bağlantılar
değiştir- YerelNET11 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Bardizag hakkında İngilizce bir blog5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Rediscovering Armenian Bardizag (Bahchejik) in Western Turkey a lecture delivered by Ara Melkonian* at Armenian House (London) on 27 Jan. 2008 in commemoration of United Kingdom Holocaust Memorial Day 20087 Ekim 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.