Barut ağacı

Barut ağacı (Frangula alnus), cehrigiller (Rhamnaceae) familyasından 4–5 m'ye kadar boylanan yaprak döken yavaş gelişen bir bitki türü.

Barut ağacı
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Plantae Bölüm: Magnoliophyta (Kapalı tohumlular) Sınıf: Magnoliopsida (İki çenekliler) Takım: Rosales Familya: Rhamnaceae (Cehrigiller) Cins: Frangula Tür: F. alnus
İkili adlandırma
Frangula alnus Mill.
Sinonimler
Rhamnus frangula

Çiçek kurulu

Meyve

Morfolojik özellikleri

Nadiren 7 m'ye kadar boylanan çalı veya ağaççıklardır. Sürgünler gençken yeşilimsi seyrek ince tüylü, yaşlı sürgünler kahverengimsi olur. Lentiseller belirgin olarak çaprazvari yönelmiştir.

Yaprak sapı 1-1,9 cm uzunlukta ince tüylü veya tüysüzdür. Yaprak alt yüzü soluk yeşil üst yanı yeşildir. Yaprak ayası geniş eliptik veya dikdörgen biçiminde, nadiren ters yumurta, 4-11-2,5–6 cm'dir. Yaprak alt yüzeyindeki orta damar seyrek ince tüylü, üstü tüysüz, yan damarlar 6-10 çiftli her iki tarafıda çıkıntılıdır. Yaprak tabanı geniş kama biçiminde veya hemen hemen yuvarlaktır. Yaprak kenarı tam, ucu kısa ince sivri uçlu veya yuvarlaktır nadiren sivri uçludur. Yaprak sapı 5–10 mm'dir.

Çiçekler tekli veya yaprak koltuğunda 2-4'ü demetler halinde bulunur. Çanak yapraklar omurgalı ve üstü hafif gagalıdır. Taç yapraklar dairemsi ucu hafif girintilidir. Disk ince çanak boru biçimindedir. Yumurtalık küre biçiminde 2 veya 3 gözlüdür.

Eriksi meyve (drupa) kırmızı olgunlaşınca mor-siyah renge döner, çapı 6–8 mm mercimek biçimindeki çekirdek 2 veya 3 adet bulunur. Meyve sapı 7–10 mm'dir.

Dağılımı

İskandinavya'dan Kuzey Afrika'nın güney ve doğusuna, Urallar ve Sibirya ile Avrupa'yı içine alan yerlerde dağılım yapar.

Türkiye'de Kuzey Anadolu'da dağlık bölgelerdeki nemli ormanlık sahalarda sakallı kızılağaç, doğu kayını ve adi gürgen türleriyle birlikte yer alır.

Fiziksel özellikleri

Çiçekler Mayıs ile Haziran aylarında gelişir. Tohumlar Ekim-Kasım aylarında olgunlaşır. Çiçekler erdişidir, tozlaşma böcekler vasıtasıyla sağlanır. Yarı gölge ya da yarı ışık ortamlarda nemli veya ıslak toprakları tercih eder. Yaşam alanını bataklıklar genellikle nemli fundalıklar, nemli açık ormanlık ve turbalık alanlar oluşturur.

Ekolojik istekleri

Bitki -15 C° 'deki sıcaklığa dayanabilir. Kuraklıktan ve kuvvetli rüzgardan zarar görür. Yavaş büyüyen bir bitki olmasına karşın kolaylıkla yetişir. Orman yangınları sonrası yanan alanın yeniden oluşmasında ve otlanmasında büyük rol oynar. İyi bir arı bitkisidir ve birçok kelebek larvasının besinini oluşturur.

Kullanımı

Kabuğu mide ağrısı giderici ilaç yapımında kullanılır. Kabuk ve taze meyvesi bir boya maddesi içerir. Ayrıca kerestesi barut ve mangal kömürü yapımında kullanılır.

Üretim

Tohumlar sonbaharda içi toprakla dolu bir kabın içerisine ekilir. Tohumlar burada 1-2 ay kadar 5 C°'de soğuk katlamaya bırakılır. Çimlenmede % 80 oranında başarı sağlanır. Fideler elle alınabilecek büyüklüğe ulaşınca ayrı kaplara alınır. Sera veya limonluklarda kışa kadar bekletilir.

Çelikle üretimde yarı odunsu çelikler Temmuz-Ağustos aylarında, odunsu çeliklerde bu yılki olgunlaşmış sürgünlerden sonbaharda alınır. Erken ilkbaharda da daldırma ile üretim yapılır.

Alt türler

• Frangula alnus subsp. alnus
• Fangula alnus subsp. pontica