Birinci Doğu Halkları Kurultayı
Birinci Doğu Halkları Kurultayı, 1- 7 Eylül 1920 tarihleri arasında Bakü’de gerçekleşen, Komintern tarafından organize edilmiş bir uluslararası toplantıdır.
| Doğu Halkları Kurultayı | |
|---|---|
| Tarih | 31 Ağustos 1920 7 Eylül 1920 |
| Konum | Bakü, Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti |
| Diğer adı | Birinci Doğu Halkları Kongresi |
| Neden | Milliyetler meselesinin işçi sınıfının önderliğinde nasıl çözüleceğine dair yol haritasını hazırlamak |
| Sonuç | Kongre tamamlandı. Doğu halklarının kurtuluşu sadece batı proletaryasının zaferiyle sonuçlanabilir kararı alındı. |
Kurultayın amacı
değiştirRusya’da “Dünya Devrimi” sloganıyla ortaya çıkan Ekim Devrimi’nin ardından dünyadaki “milliyetler meselesinin işçi sınıfının önderliğinde nasıl çözüleceğine dair yol haritasını hazırlamak" üzere düzenlenmiştir.
Kurultayın düzenlenmesi ve gelişmeler
değiştirKurultayın düzenlenmesi Üçüncü Enternasyonal'in ikinci kongresinde kararlaştırılmıştı. “Dünyanın en önemli olayı” olarak lanse edilen[1] kurultayın başkanlığını, “Lenin'in sağ kolu" diye bilinen Alexander Zinovyev üstlendi. Kurultay hazırlıklarını yapmakla görevlendirilen komite, bütün Doğu ülkelerine çağrı yaptı ve delege göndermelerini istedi. Türkiye, İran, Mısır, Hindistan, Afganistan, Çin, Japonya, Kore, Arabistan, Suriye, Filistin, Buhara, Dağıstan, Ermenistan, Gürcistan gibi ülkelerden 2000'e yakın delegenin katıldığı kongrede (Azeriler dahil) Türkler, 235 delegeyle kurultaya katılan en büyük grubu oluşturdu. Başta Mustafa Suphi, Ethem Nejat olmak üzere Rusya'da kurulan Türkiye Komünist Fırkası'nın temsilcileri de Kurultay'da delege olarak bulundular. Mustafa Kemal'e bağlı BMM Hükûmeti temsilcileri, Mustafa Suphi ve arkadaşlarından oluşan Türk komünistler, (Kurultay'a katılan Enver Paşa ve arkadaşlarından oluşan İttihatçılar, birbiriyle çekişen 3 ayrı grup idi.[2]
Kurultay, 1 Eylül 1920 'de Azerbaycan Cumhurbaşkanı Neriman Nerimanov'un bir konuşmasıyla açıldı.
Anadolu'daki Türk Kurtuluş Savaşı, Kurultay'ın önemli tartışma konuları arasında yer aldı. Kurultaya TBMM hükûmeti o sırada Moskova'da bulunan Türk heyeti üyelerinden Dr. İbrahim Talî Öngören'in başkanlığında, Trabzon mebusu Hafız Mehmet, Mühendis Aziz ve Yarbay Arif Bey'den oluşan bir heyetle gözlemci olarak katıldı. Enver Paşa, Halil Paşa ve Bahattin Şakir de, kurultaya Fas, Cezayir, Tunus, Trablusgarp, Mısır, Arabistan ve Hindistan Devrimci Örgütleri Birliği'ni temsilen kabul edilmişti.
Kongrenin dördüncü oturumunda Enver Paşa'nın ve İbrahim Tali Bey'in kurultaya sundukları birer bildiri okundu.[3] Kurultay, Ankara hükûmeti önderliğindeki kurtuluş hareketini destekleme kararı aldı. Bu nedenle kurultayın Türk Kurtuluş Savaşı tarihinde önemli yeri vardır.
Kurultay, 7 Eylül'de coşkun konuşmalar, alkışlar ve Enternasyonal marşlarıyla kapandı.
Sonrası
değiştirKurultaydan kısa bir süre sonra İngilizlerle görüşen Bolşevikler, bu kurultayı İngilizlere karşı bir şantaj olarak kullanmış; böylece kurultay bir tür dış siyaset aracına dönüşmüştür.[4] İlkinden sonra ikincisinin düzenlenmesine Komitern tarafından izin verilmemiştir.
Uluslarına göre katılımcı sayısı
değiştir- Türk 235
- Fars 192
- Ermeni 157
- Rus 104
- Gürcü 100
- Çeçen 82
- Tacik 61
- Kırgız 47
- Yahudi 41
- Türkmen 35
- Kumuk 33
- Lezgi 25
- Oset 17
- Özbek 15
- Hint 14
- İnguş 13
- Cemşidi 12
- Hazara 11
- Sart 10
- Kabartay 9
- Çinli 8
- Kürd 8
- Avar 7
- Leh 5
- Macar 3
- Alman 3
- Kalmuk 3
- Koreli 3
- Arap 3
- Tekintsi 2
- Abhaz 2
- Başkurt 1
- Ukraynalı 1
- Hırvat 1
- Çek 1
- Leton 1
- Toplam 1275
- Kongreye katılan toplam kişi 1891
- Komünistler 1273
- Milliyet bildirmeyen 266
- Bu anketi cevaplamayan 100
- Toplam kadın delege 55[5]
Dış bağlantılar
değiştir- Doğu Halkları Kurultayı Tutanakları (İngilizce çeviri) 5 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Marxists Internet Archive
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ "Osman Uludağ, Transkafkasya halkları için acıyla biten tatlı başlangıç: Mondros Ateşkesi (IV), Yeni Sentez, 02.07.2009". 17 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2012.
- ^ Yalçın, Kemal. "Mustafa Suphi ve 15 Yoldaşını öldürenler ve tarihi gerçekler". 18 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2018.
- ^ Congress of the Peoples of the East 28 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Fourth Session, September 4, Marxists Internet Archive Erişim tarihi: 06.04.2012.
- ^ "Hasan Basri Gürses, Mustafa Suphi ve Millî Komünizm, Turksolu.org sitesi, Erişim tarihi:06.04.2012". 20 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2012.
- ^ Composition of the Congress by Nationalities 13 Mayıs 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Marxists.org