Bosna-Hersek'in erken tarihi
Bugünkü Bosna Hersek sınırları içinde, tarih öncesi kültürlerin birçok katmanı var olmuştur.
Bosna'daki Paleolitik döneme, güneydoğu Avrupa'daki en eski Paleolitik anıt olan Hersek'teki Stolac yakınlarındaki Badanj Mağarası'ndaki gravürler damgasını vurmaktadır. Bunlardan en görkemlisi, parçalar halinde korunmuş ve MÖ 14000 - 12000 yıllarına tarihlenen, okların saldırısına uğramış bir attır.
Bosna Hersek'te Neolitik kültürlerin ortaya çıktığı dönemde, Akdeniz ve Panoniyen kültürlerin ilginç karışımları mevcuttu. Hersek, Mostar yakınlarındaki Yeşil Mağara, Stolac yakınlarındaki Čairi, Konjic yakınlarındaki Lisičići ve Grude yakınlarındaki Peć Mlini'de görüldüğü gibi Batı Akdeniz'den gelen impresso seramiklerinin etkisi altındaydı. İnsanlar daha sonra mağaralarda ya da tepelerdeki basit yerleşim yerlerinde yaşamışlardır. Bosna nehrinin yukarı çığırında ve Bosna'nın kuzeydoğu bölgelerinde (Kakanj yakınlarındaki Obre I) insanlar nehir kenarına inşa edilmiş ahşap evlerde yaşıyordu. Bu kültürde güneydeki Adriyatik kültürlerinden ve kuzeydoğudaki Starčević kültüründen etkiler görebiliriz. Kakanj kültürünün orijinal ifadeleri rhyton adı verilen dört ayaklı seramik kaplardır. Bunları Hırvatistan kıyılarındaki Danilo kültüründe de bulabiliriz. Bu nesneler nedeniyle Kakanj kültürü, yaşam gücü kültünü takip eden geniş Neolitik nüfus çemberinin bir parçası olarak kabul edilir (Kuzey İtalya, Dalmaçya ve Epir'den Ege'ye kadar). Saraybosna yakınlarındaki Butmir kültürü, ince sırlı seramikleri ve çeşitli geometrik süslemeleriyle (genellikle spiraller) kendine özgüdür. Butmir figürleri el ile modellenmiş eşsiz heykellerdir; kafalar neredeyse vücudun vurgulanmış kısımları ile portreler gibidir.
Hersek'teki Tunç Çağı yerleşimleri kale gibi inşa edilmiştir (yerel olarak gradina olarak adlandırılır) ve Bosna'da taş tümülüslü nekropollerimiz vardır. Bu dönemde bronz kollar, süslü tabaklar, düz kolyeler ve fibulalar belirli bir geometrik oyma süsleme tarzıyla süslenmiştir.
İllirya dönemi
değiştir
Farklı bir kültür ve sanat formuna sahip bir etnik grup olan İliryalıların bronz kültürü, bugünkü Slovenya, Hırvatistan, Bosna Hersek, Sırbistan, Kosova, Karadağ, Arnavutluk ve kuzey Yunanistan'ın bazı bölgelerinde örgütlenmeye başlamıştır.
MÖ 8. yüzyıldan itibaren İliryalı kabileler krallıklara dönüşmüştür. İllirya'da (klasik antik çağda kaydedildiği üzere Balkan Yarımadası'nın batı kesiminde İlliryalıların yaşadığı bir bölge) kaydedilen en eski krallık MÖ 8. yüzyıldaki Enchele krallığıdır. Diğer İlirya krallıklarını gözlemlediğimiz dönem yaklaşık olarak MÖ 400'de başlar ve MÖ 167'de sona erer. Pleurias yönetimindeki Autariatae'nin (MÖ 337) bir krallık olduğu kabul edilir. Ardiaei Krallığı (aslen Neretva vadisi bölgesinden bir kabile) MÖ 230'da başlar ve MÖ 167'de sona erer. En önemli İlirya krallıkları ve hanedanlıkları Dardani Bardyllis ve son ve en iyi bilinen İlirya krallığını kuran Ardiaei Agron'un krallıklarıdır.Agron Ardiaei'yi yönetmiş ve egemenliğini diğer kabilelere de yaymıştır.
MÖ 7. yüzyıldan itibaren tunç yerini demire bırakmış, bundan sonra sadece mücevher ve sanat eserleri tunçtan yapılmaya devam etmiştir. Kuzeydeki Hallstatt kültürlerinin etkisi altındaki İlirya kabileleri, biraz farklı olan bölgesel merkezler oluşturdular. Yaşamlarında çok önemli bir rol oynayan ölü kültü, özenli gömüleri ve defin törenlerinin yanı sıra gömü alanlarının zenginliğinde de görülmektedir. Kuzey bölgelerde uzun bir ölü yakma ve sığ mezarlara gömme geleneği varken, güneyde ölüler Hersek'te 50 m genişliğinde ve 5 m yüksekliğinde anıtsal boyutlara ulaşan büyük taş veya toprak tümülüslere (yerel olarak gromile olarak adlandırılır) gömülürdü. Japon kabileleri süslemeye (sarı, mavi veya beyaz cam hamurundan ağır, büyük boy kolyeler ve büyük bronz fibulaların yanı sıra bronz folyodan spiral bilezikler, diademler ve miğferler) düşkündü.
MÖ 4. yüzyılda Keltlerin ilk istilası kaydedilmiştir. Çömlekçi çarkı tekniğini, yeni tip fibulaları ve farklı bronz ve demir kemerleri getirdiler. Sadece Yunanistan'a giderken geçtikleri için Bosna Hersek'teki etkileri önemsizdir. Kelt göçleri birçok İliryalı kabileyi eski topraklarından uzaklaştırmış, ancak bazı Kelt ve İliryalı kabileler birbirleriyle karışmıştır. Bu döneme ilişkin somut tarihsel kanıtlar azdır, ancak genel olarak bölgenin farklı diller konuşan bir dizi farklı halk tarafından doldurulduğu görülmektedir.
Güneydeki Neretva Deltası'nda, İliryalı Daors kabilesinin önemli Helenistik etkisi vardı. Başkentleri, BH'deki antik kültürün ana merkezi olan Stolac yakınlarındaki Ošanići'de bulunan Daorson'du. MÖ 4. yüzyılda Daorson, büyük yamuk taş bloklardan oluşan megalitik, 5 m yüksekliğinde taş duvarlarla (Yunanistan'daki Mycenae'ninkiler kadar büyük) çevriliydi. Daors eşsiz bronz sikkeler ve heykeller yapmıştır.
Roma dönemi
değiştirİliryalılar ve antik Romalılar arasındaki çatışma MÖ 229 yılında başlamıştır. MÖ 168 yılında İlliryalıların toprakları Roma'nın Illyricum eyaleti haline geldi. Roma, bölgeyi ilhakını M.S. 9 yılında tamamlamış ve İliryalıların Romalılara karşı üç yıl süren isyanını sona erdirmiştir. M.S. 10 yılında İlirya bölündü ve Sava Nehri'nin güney yakası boyunca uzanan bugünkü Bosna'nın kuzey şeridi yeni Pannonia eyaletinin bir parçası oldu. Bugünkü Bosna, Hersek, Karadağ, Dalmaçya ve batı Sırbistan'ın geri kalanı Roma'nın Dalmaçya eyaletinin bir parçası oldu.
Roma döneminde, Roma İmparatorluğu'nun dört bir yanından gelen Latince konuşan yerleşimciler İliryalılar arasına yerleşmiş ve Romalı askerler bölgede emekli olmaya teşvik edilmiştir. Bugünkü Bosna'nın birçok kasabası Roma egemenliği altında kurulmuştur. Örneğin Buna Nehri üzerindeki Blagaj kasabası, Roma kasabası Bona'nın yerine inşa edilmiştir. Roma Bosnası, birçok "Roman via" ve "castra" ve madenlerin işletilmesine dayalı bir ekonomi ile büyük bir gelişme göstermiştir.[1] Roma egemenliğinin ardından, Slav öncesi bir nüfustan gelen çok sayıda Ulah vardı. Rumenlerle akraba olan ve başlangıçta Romence ile akraba bir dil konuşan Ulahlar bugün Slavca konuşmaktadır.[2]
Hristiyanlık 1. yüzyılın sonunda bölgeye çoktan ulaşmıştı ve o döneme ait çok sayıda eser ve nesne buna tanıklık etmektedir. Roma İmparatorluğu'nun bölündüğü 337 ve 395 yıllarındaki olayların ardından Dalmaçya ve Pannonia Batı Roma İmparatorluğu'na dahil edilmiştir. Bölge Hunlar ve daha sonra 455 yılında Ostrogotlar tarafından fethedilmiştir. Ostrogot Krallığı, İmparator I. Justinianus tarafından Gotik Savaşı'nda (535-553) Bizans İmparatorluğu'na yenilmiş ve bölge Bizans İmparatorluğu için yeniden fethedilmiştir.
Notlar
değiştir- ^ "Map and information of Roman Bosnia-Herzegovina" (PDF). 11 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 4 Nisan 2023.
- ^ John V. A. Fine,John Van Antwerp Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century. University of Michigan Press, 1994 p.19
Kaynakça
değiştir- Noel Malcolm, Bosna Kısa Bir Tarih, Macmillan London Limited, 1994.
- “Umjetničko Blago Bosne i Hercegovine”, birkaç yazar, Svjetlost, Saraybosna, 1987.