Camili, Borçka
Camili, Artvin ilinin Borçka ilçesine bağlı bir köydür. Eski adı Hertvisi / Hertvis'tir.[4] Türkiye tarafındaki Maçaheli bölgesinin diğer köyleriyle birlikte UNESCO'nun Camili Biyosfer Rezervi'ne ev sahipliği yapmaktadır.
| Camili | |
|---|---|
 | |
 Artvin'in Türkiye'deki konumu | |
  Camili Camili'nin Artvin'deki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Artvin |
| İlçe | Borçka |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 11,672 km² |
| Rakım | 806 m |
| Nüfus (2020) | |
| • Toplam | 191 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0466 |
| İl plaka kodu | 08 |
| Posta kodu | 08490 |
Tarihçe
değiştir
Camili köyünün eski adı Hertvisi'dir. Gürcüce bir yer adı olan Hertvisi (ხერთვისი), “dere” anlamına gelen “hevi” (ხევი) ile “birleşme” anlamına gelen “ertvis” (ერთვის) kelimelerinden türemiştir. Buna bağlı olarak Hertvisi adı, iki derenin birleştiği yerde kurulu yerleşim birimlerine verilmiştir. Nitekim Hertvisi, Eprati Deresi ile Mindieti Deresi'nin birleştiği yerde bulunmaktadır.[5] Bu yer adı Türkçeye Hertvis şeklinde girmiştir. Nitekim 1835 tarihli Osmanlı nüfus defterinde Hertvis (خرتویس) olarak geçer.[6]
Hertvisi köyü, tarihsel Gürcistan’ı oluşturan bölgelerden biri olan Maçaheli'deki köylerinden biridir. Bu yerleşim Tbetis Sulta Matiane (12-16. yüzyıl) adlı elyazmasından da anlaşıldığı gibi geç orta çağda Gürcü Kilisesi’ne bağlı Tbeti Psikoposluğu sınırları içinde kalıyordu. Hertvisi, söz konusu elyazmasında bu piskoposluğun kilisesinin bağışçılar listesinde köy olarak geçer.[7] Nitekim Osmanlılar Hertvisi köyünü 16. yüzyılın ikinci yarısında Gürcülerden ele geçirmiştir.
Hertvisi köyü, 1593 yılından bir süre önce tutulduğu tahmin edilen Defter-i İcmal-i Liva-i Şavşad ve İmerhevi başlıklı icmal defterine göre Macahel livasının 19 köyünden biriydi ve köyden alınan vergi hasılatı 6.690 akçeydi. Ağustos 1655 tarihli cizye defterine göre ise köyde 8 Hristiyan hane bulunuyordu. Bu nüfus, Osmanlı Devleti'nin Hristiyanlardan aldığı cizye vergisi ödüyordu.[8]
Hertvisi köyü, 1835 tarihli Osmanlı nüfus defterine göre Çıldır Eyaleti'ne bağlı Macaheli sancağının köylerinden biriydi. Vergi tahsili ve askere alma amacıyla sadece erkek nüfusunun tespit edildiği bu sayımda köyde 100 hanede 326 erkek kaydedilmiştir. Erkek sayısı kadar kadın eklenince köyün toplam nüfusunun yaklaşık 652 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.Bu sırada köy, Hertvisi ve Gorgadzeti olmak üzere iki mahalle olarak kaydedilmiştir.[9] Günümüzde Gorgadzeti Gürcistan sınırları içinde Aşağı Maçaheli bölgesindedir.
Hertvisi köyü, 1876 Trabzon vilayeti salnamesine göre Trabzon vilayetinin Lazistan sancağına bağlı Maçaheli nahiyesinin köylerinden biriydi. Salnamede "Hertvis-i Ulya" şeklinde kaydedilmiş olan köyde 81 hanede 30 kişi yazılmıştır. Nüfusun 300 kişi yerine 30 kişi yazıldığı tahmin edilebilir. Salnamede belirtilmemiş olmakla birlikte, bunun sadece erkek nüfusu olduğu anlaşılmaktadır. Bu durumda erkek sayısı kadar kadın eklenince, köyün toplam nüfusunun yaklaşık 300 kişiden oluştuğu söylenebilir. Köyde vergiye tabi hayvan varlığı olarak 2 eşek, 2 beygir, 8 öküz, 17 inek, 300 keçi ve 42 koyun kaydedilmiştir.
Hertvisi köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca, savaş tazminatının bir parçası olarak Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. 1886 nüfus sayımında Rus idaresinin Zeda-Hertvisi (Зеда-Хертвиси) adıyla kaydettiği yerleşim, Batum sancağının Aşağı Acara kazasına bağlı Yukarı Hertvisi nahiyesinin altı köyünden biri ve bu nahiyenin idari merkeziydi. Nüfusu, 68 kişi erkek ve 61 kişi kadın olmak üzere, 45 hanede yaşayan 129 kişiden oluşuyordu. Zeda-Hertvisi nahiyesi, Zeda-Hertvisi köyü dışında, Akria, Eprati, Kvabistavi, Mindieti ve Zedvake köylerini kapsıyordu. Nahiyenin nüfusu, 377 kişi erkek ve 375 kişi kadın olmak üzere, 204 hanede yaşayan 712 kişiden oluşuyordu. Hem köyün hem de nahiyenin nüfusu, Müslüman Gürcü anlamında “Acaralı” olarak kaydedilmiştir.[10]
Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze 1893 yılında Hertvisi köyünden 45 hanenin Osmanlı ülkesine göç ettiğini yazmıştır. Çiçinadze'nin verdiği bilgiye göre Osmanlı döneminde bir kasaba olan Hertvisi o tarihte küçük bir köye dönüşmüştü. Köyde büyük bir cami bulunuyordu ve komşu köylerden insanlar cuma günü bu camide toplanıyordu.[11][12] 1895 yılında Hertvisi köyünde, 84'ü kdın ve 77'si erkek olmak üzere, 45 hanede 161 kişi yaşıyordu.[13]
Hertvisi, Birinci Dünya Savaşı'nın sonunda Rusların bölgeden çekilmesinin ardından bir süre Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. Bu durum, 7 Mayıs 1920 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması'yla da Sovyet Rusya tarafından da kabul edildi. Ancak Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında, 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması uyarınca Hertvisi Türkiye'ye bırakıldı.
Hertvisi köyü, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespitinde bu livanın Borçka kazasına bağlı Maçaheli nahiyesinin köylerinden biriydi. Köydeki 20 hanede, 53'ü kadın ve 65'i erkek olmak üzere, 118 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun tamamı Müslüman Gürcü olarak kaydedilmiştir.[14] Hertvisi veya Hertvis Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Camili olarak değiştirilmiştir.[15] 1940 genel nüfus sayımında Maçaheli nahiyesinin idari merkezi olan Camili köyü, Çoruh vilayeti içinde aynı idari konuma sahipti ve nüfusu 308 kişiye yükselmişti.[16] 1965 genel nüfus sayımında Camili köyünde 437 kişi yaşıyor ve bu nüfus içinde 247 kişi okuma yazma biliyordu.[17]
Camili köyünde önemli tarihsel yapılar veya kalıntıları günümüze ulaşmıştır. Bu yapılardan biri olan Hertvisi Kalesi köyün kuzey kıyısında, derenin sol kıyısında yer bulunuyordu. Ancak kalenin akıbeti hakkında bir bilgi mevcut değildir. Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze’nin verdiği bilgiye göre Hertvisi köyünde bir de eski bir kilise vardı. Ancak köylüler bu kiliseyi yıkıp Hertvisi köyündeki büyük camiyi inşa etmişlerdir.[12][18] Bu kilisenin Hertvisi Manastırı'nın kilisesi olması ihtimali vardır. Hertvisi Manastırı ise, köyün Sisvaeti mahallesinin 1 kilometre kuzeydoğusunda, yüksek bir kayanın dibinde inşa edilmişti. Bu manastırdan geriye sadece iki duvar kalmıştır.[19]
Coğrafya
değiştirBorçka-Camili Karayolu'nda Düzenli Köyü'nden sonra bulunan Camili, Borçka ilçe merkezine 50 km, Artvin il merkezine ise 82 km uzaklıktadır.[20] Maral Deresi ve Efeler Deresi’nin birbirine kavuştuğu 400 m rakımlı Macahel Vadisi’ne kurulmuştur.[21]
Kışın Posof ile benzerlik gösterse de Karçal Dağları üzerinden gelen soğuk hava ve Karadeniz'den gelen nemli hava burada aşırı kar yağışı bırakır ve sıcaklığı düşürür. Kışın ortalama sıcaklık 3.6 °C'dir ve ocak ayında 0 °C’nin iner.[21]
Nüfus
değiştir| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2020 | 191[3] |
| 2019 | 196[3] |
| 2018 | 195[3] |
| 2017 | 166[3] |
| 2016 | 168[3] |
| 2015 | 178[3] |
| 2014 | 189[3] |
| 2013 | 175[3] |
| 2012 | 161[3] |
| 2011 | 171[3] |
| 2010 | 165[3] |
| 2009 | 163[3] |
| 2008 | 150[3] |
| 2007 | 159[3] |
| 2000 | 271[22] |
| 1990 | 288[23] |
| 1985 | 316[24] |
| 1980 | 373[25] |
| 1975 | 377[26] |
| 1970 | 398[27] |
| 1965 | 437[28] |
| 1960 | 385[29] |
| 1955 | 391[30] |
| 1950 | 320[31] |
| 1945 | 307[32] |
| 1940 | 308[33] |
| 1935 | 239[34] |
Kaynakça
değiştir- ^ Kaymaz, Çağlar Kıvanç (2012). "Camili (Macahel)'nin Coğrafi Etüdü (Artvin-Borçka) (YL Tezi)". Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. tez.yok.gov.tr. s. 1.
- ^ "Camili, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 15 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o "Artvin Borçka Camili Köy Nüfusu". Nufusune.com. 24 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2020.
- ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, 2013, s. 136, ISBN 9786055708856.
- ^ Şuşana Putkaradze, Çveneburilerin Gürcücesi, Batum, 1993, s. 337.
- ^ Buşra Erkuzu, Çıldır Eyaleti Macahel Sancağı 2769 Numaralı Nüfus Defteri'nin Transkripsiyon ve Değerlendirmesi, Siirt, 2023, s. 214. 21 Temmuz 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Yüksek lisans tezi
- ^ ""ტბეთის სულთა მატიანე" (Tbetis Sulta Matiane), (Yayıma hazırlayan) Tina Enukidze, Tiflis, 1977, s. 186". 31 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2024.
- ^ Osmanlı Arşivlerinde Macahel (Hazırlayan Murat Kasap), İstanbul, 2021, s. 31-32. ISBN 978-605-70486-08
- ^ Buşra Erkuzu, Çıldır Eyaleti Macahel Sancağı 2769 Numaralı Nüfus Defteri'nin Transkripsiyon ve Değerlendirmesi, Siirt, 2023, s. 139-19. 21 Temmuz 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Yüksek lisans tezi
- ^ "başlık=Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Batum oblastı" - 1192-1197". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2024.
- ^ "Zakaria Çiçinadze, "მუსულმან ქართველობა და მათი სოფლები საქართველოში" (Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü), 1912, Tiflis, s.137". 15 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2024.
- ^ a b "Zakaria Çiçinadze, "მუსულმან ქართველობა და მათი სოფლები საქართველოში " (Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri), 1913, Tiflis, s. 195". 15 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2024.
- ^ "Tedo Sahokia, "მოგზაურობანი" (Yolculuklar), Tiflis, 1950, s. 163". 22 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2024.
- ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 121.
- ^ "1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 167" (PDF). 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Mayıs 2024.
- ^ "1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 88" (PDF). 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2024.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 318, ISBN 9789941478178.
- ^ 2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2016 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2017, s. 18. 17 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9470-8-7
- ^ "Camili-Bucak Merkezi Köyü". YerelNet.org.tr. 29 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2020.
- ^ a b KAYMAZ, Çağlar Kıvanç (2012). Camili(Macahel)'nin Coğrafi Etüdü (Artvin-Borçka) (PDF) (Yüksek lisans). Atatürk Üniversitesi. 4 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Mart 2022.
- ^ "İl, ilçe ve bucaklara göre köy nüfusları - 2000". TÜİK. 13 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1981). "1980 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). kutuphane.tuik.gov.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1977). "1975 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1973). "1970 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1968). "1965 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). kutuphane.tuik.gov.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1963). "1960 Genel Nüfus Sayımı: İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü (1961). "1955 Genel Nüfus Sayımı: Vilâyet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 6 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü (1954). "1950 Umumî Nüfus Sayımı: Vilâyet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla Nüfus" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü (1948). "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü (1944). "1940 Genel Nüfus Sayımı: Vilâyetler, Kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık İstatistik Genel Direktörlüğü (1937). "1935 Genel Nüfus Sayımı: Köyler Nüfusu" (PDF). mku.edu.tr. 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.