Vikipedi

Cepheus (takımyıldız)

dünyadan 50 ışık yılı uzakta bir takımyıldızı

Kral takımyıldızı (Latince: Cepheus, Eski Yunanca: Κηφεύς "Kēfeus" kelimesinden), kuzey gök yüzünün derinliklerinde yer alan ve Yunan mitolojisinde Etiyopya Kralı Kefeos'un adını taşıyan bir takımyıldızdır. İkinci yüzyıl astronomu Batlamyus tarafından listelenen 48 takımyıldızdan biridir ve günümüzde de 88 modern takımyıldız arasında yer almaktadır.

Cepheus
Takımyıldız
Cepheus
Cepheus takımyıldızının haritası
KısaltmaCep
TamlayanCephei
SembolizmKral / Kral Cepheus
Bahar açısı20sa 01d 56,4481s–09sa 03d 19,7931s[1]
Yükselim88,6638870°–53,3532715°[1]
Alan588 derece kare (27.)
Ana yıldızlar7
Bayer/Flamsteed
yıldızları		43
Gezegeni olduğu
bilinen yıldızlar		1
Parlak yıldızlar (3,00m'den)1
En parlak yıldızα Cep (Alderamin) (2,45m)
Yakın yıldızlar (10 pc içindeki)3
Çevreleyen
takımyıldızlar		Kuğu
Kertenkele
Kraliçe
Zürafa
Ejderha
Küçük Ayı
En iyi Kasım ayı saat 21:00'de
+90° ve −10° enlemleri arasında görülebilir.

Takımyıldızın en parlak yıldızı, görünür büyüklüğü 2,5 olan Alfa Cephei'dir. Delta Cephei ise, önemli bir yıldız sınıfı olan Sefe değişenlerinin prototipidir. Turuncu bir üstündev olan RW Cephei, kırmızı üstdevler Mu Cephei, MY Cephei, VV Cephei, V381 Cephei ve V354 Cephei ile birlikte bilinen en büyük yıldızlar arasında yer alır. Bunlara ilave olarak Kral takımyıldızı, merkezinde devasa bir kara delik barındıran ve aşırı parlak bir kuasar olan S5 0014+81'e de ev sahipliği yapmaktadır. 40 milyar güneş kütlesinde olduğu tahmin edilen bu kara delik, Samanyolu Gökadası'nın merkezindeki kara delikten yaklaşık 10.000 kat daha büyük kütleye sahiptir ve dolayısıyla bilinen en büyük kara delikler arasında yer almaktadır.[2][3]

Tarihçe ve mitoloji

değiştir
 
Johannes Hevelius tarafından resmedilen Cepheus takımyıldızı

İkinci yüzyılda yaşamış Yunan astronom Batlamyus, ünlü eseri Almagest'te Cepheus'u 48 takımyıldızdan biri olarak listelemiştir. Arap haritalarında takımyıldız, "alevli" veya "ateşli" anlamına gelen الملتهب El-Multahib adını taşır. Kahramanın bir ayağı kutupta, diğeri Küçük Ayı'da durmaktadır. Başında sarık ve taç bulunur. Bir elinde pelerinini, diğerinde ise kraliyet asasını tutmaktadır.[4]

Mitolojide Kefeos, Etiyopya Kralı olarak bilinir ve eşi Kassiopeia ile birlikte kızları Andromeda'yı, Poseidon'un öfkesini yatıştırmak için kurban etmek zorunda kalan bir hükümdardır. Perseus'un Andromeda'yı kurtarmasıyla hikâye mutlu sona ererken, Cepheus, Cassiopeia ve Andromeda takımyıldızları gökyüzüne yerleştirilmiş ve ölümsüzleştirilmiştir.[5]

Dikkat çeken özellikler

değiştir
Ana madde: Kral'daki yıldızlar listesi
 
Cepheus'un çıplak gözle gökyüzündeki görünümü. Çizgiler çizilmiştir.

Takımyıldızdaki en parlak yıldız olan Alderamin (diğer adıyla Alfa Cephei), 2,51 görünür büyüklüğe sahip A-tipi ana kol yıldızıdır.[6] Errai olarak da bilinen Gama Cephei, takımyıldızdaki ikinci en parlak yıldızdır ve 3,21 görünür büyüklüğe sahiptir.[7] Gama Cephei, bir turuncu dev (veya altdev[8]) ve bir kırmızı cüceden oluşan ikili yıldız sistemidir.[9] Birincil bileşen, Gama Cephei Ab (Tadmor) adlı bir ötegezegene ev sahipliği yapmaktadır.[10] Delta Cephei, Dünya'dan 980 ışık yılı uzaklıkta bulunan sarı renkli bir üstdev yıldızdır ve Sefe değişenlerinin prototipidir. Değişkenliği, 1784 yılında John Goodricke tarafından keşfedilmiştir. Parlaklığı 5 gün 9 saatlik bir süre içerisinde 3,5m ile 4,4m arasında değişkenlik gösterir. Sefeler, zonklayan değişen yıldızlardır. Aynı zamanda çift yıldız olan Delta Cephei'nin minimum boyutu 40 güneş çapı, maksimum boyutu ise 46 güneş çapıdır. Birincil bileşenin 6,3 büyüklüğünde uzak mesafede mavi renkli bir yoldaşı vardır.[11]

Takımyıldızda çıplak gözle görülebilen dört kırmızı üstdev yıldız bulunur. Mu Cephei, koyu kırmızı renginden dolayı Herschel'in Lal Yıldızı olarak da bilinir. Minimum büyüklüğü 5,1 kadir, maksimum büyüklüğü 3,4 kadir olan yarı düzenli değişen yıldızdır. Değişim periyodu yaklaşık 2 yıldır.[11] Yıldızın yarıçapının 972 güneş yarıçapı (4,52 AU)[12] ila 1.420 güneş yarıçapı (6,6 AU)[13] arasında olduğu tahmin edilmektedir. Güneş Sistemi'nin merkezine yerleştirilseydi, muhtemelen Jüpiter'in yörüngesinin ötesine uzanırdı. İkinci üstdev olan VV Cephei A, Dünya'dan yaklaşık 5.000 ışık yılı uzaklıkta bulunan yarı düzenli değişen yıldızdır. Minimum büyüklüğü 5,4 kadir, maksimum büyüklüğü 4,8 kadirdir[14] ve VV Cephei B adı verilen mavi anakol yıldızıyla çift oluşturur. Kırmızı üstdev olan birincil yıldız, Güneş'ten yaklaşık 1.050 kat daha büyüktür.[15] VV Cephei ayrıca alışılmadık derecede uzun dönemli bir örten ikili yıldızdır, fakat her 20,3 yılda bir meydana gelen tutulmalar çıplak gözle gözlemlenemeyecek kadar sönüktür. Üçüncü üstdev olan Zeta Cephei, Güneş'in 200 katından daha küçük çapıyla Mu Cephei ve VV Cephei A kadar büyük değildir;[16] ancak Güneş Sistemi'nin merkezine yerleştirilseydi yüzeyi Venüs ve Dünya'nın yörüngeleri arasında yer alırdı. Zeta Cephei, 3,35 görünür büyüklüğüyle[13] takımyıldızının dördüncü en parlak yıldızıdır. Sonuncusu ve en sönüğü olan üstdev yıldız, maksimum 5,5 kadir görünür büyüklüğe sahip V381 Cephei Aa'dır.[14] VV Cephei'ye benzer şekilde üçlü bir yıldız sisteminin parçasıdır[17][18] ve Güneş'in çapının 980 katı bir çapa sahiptir.[19] Bu dört yıldızın tümü, başlangıç kütleleri Güneş'in sekiz katından fazla olan ve çekirdeğe çökmeli süpernova adayları olarak kabul edilen yıldızlardır.[20][21]

Deneb'e benzeyen Nu Cephei, başlangıç kütlesi 20 güneş kütlesinden fazla olan bir mavi üstdevdir. Benzer başlangıç kütlelerine sahip Mu Cephei ve VV Cephei ile birlikte Cepheus OB2 yıldız topluluğu üyesidir.[22]

Kral takımyıldızında birkaç önemli çift yıldız ve ikili yıldız sistemi vardır. Omicron Cephei, 800 yıllık bir periyoda sahip bir çift yıldızdır. Dünya'dan 211 ışık yılı uzaklıktaki sistem, 4,9 büyüklüğünde turuncu renkli bir dev olan birincil yıldız ve 7,1 büyüklüğündeki ikincil yıldızdan oluşur. Xi Cephei, Dünya'dan 102 ışık yılı uzaklıkta, 4.000 yıllık bir periyoda sahip bir başka ikili yıldızdır. 4,4 büyüklüğe sahip mavi-beyaz birincil yıldız ve 6,5 büyüklüğünde sarı renkli bir ikincil yıldızdan oluşur.[11]

Krüger 60, iki kırmızı cüceden oluşan 11. kadirden ikili yıldızdır. Yıldız sistemi, Dünya'dan sadece 13 ışık yılı uzaklıkta bulunan en yakın yıldız sistemlerinden biridir. Bir zamanlar, kabul görmüş ilk yıldızlararası kuyruklu yıldız olan 2I/Borisov'un olası konak sistemi olarak önerilmiş, fakat bu daha sonra reddedilmiştir.[23]

 
Cepheus C & B Bölgeleri – Spitzer Uzay Teleskobu (30 Mayıs 2019)

Kaynakça

değiştir
  1. ^ a b "Cepheus, constellation boundary". The Constellations. International Astronomical Union. 4 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  2. ^ Ghisellini, G.; Ceca, R. Della; Volonteri, M.; Ghirlanda, G.; Tavecchi, F.; Foschini, L.; Tagliaferri, G.; Haardt, F.; Pareschi, G.; Grindlay, J. (2010). "Chasing the heaviest black holes in active galactic nuclei, the largest black hole". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 405 (1): 387. arXiv:0912.0001 $2. Bibcode:2010MNRAS.405..387G. doi:10.1111/j.1365-2966.2010.16449.x  .  Bu makale, kütlenin olduğundan fazla tahmin edilmesine neden olabilecek optik bir yanılsama olasılığını kabul etmektedir.
  3. ^ Ghisellini, G.; Foschini, L.; Volonteri, M.; Ghirlanda, G.; Haardt, F.; Burlon, D.; Tavecchio, F. (14 Temmuz 2009). "The blazar S5 0014+813: a real or apparent monster?". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society: Letters. v2. 399 (1): L24-L28. arXiv:0906.0575 $2. Bibcode:2009MNRAS.399L..24G. doi:10.1111/j.1745-3933.2009.00716.x  . 
  4. ^ Maalouf, Amin (1935). An Astronomical Glossary. Kahire: Egyptian National Library and Archives. OCLC 1227681303. 
  5. ^ Staal, Julius D.W. (1988), The New Patterns in the Sky: Myths and Legends of the Stars (2. bas.), The McDonald and Woodward Publishing Company, ISBN 0-939923-04-1 
  6. ^ van Leeuwen, F. (Kasım 2007). "Validation of the new Hipparcos reduction". Astronomy & Astrophysics. 474 (2): 653-664. arXiv:0708.1752 $2. Bibcode:2007A&A...474..653V. doi:10.1051/0004-6361:20078357. ISSN 0004-6361. 
  7. ^ Hoffleit, D.; Warren, W. H. Jr. (1 Kasım 1995). "VizieR Online Data Catalog: Bright Star Catalogue, 5th Revised Ed. (Hoffleit+, 1991)". VizieR Online Data Catalog: V/50. Bibcode:1995yCat.5050....0H. 5 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2024. 
  8. ^ Keenan, Philip C.; McNeil, Raymond C. (1 Ekim 1989). "The Perkins Catalog of Revised MK Types for the Cooler Stars". The Astrophysical Journal Supplement Series. 71: 245. Bibcode:1989ApJS...71..245K. doi:10.1086/191373. ISSN 0067-0049. 1 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2024. 
  9. ^ Neuhaeuser, Ralph; Mugrauer, Markus; Fukagawa, Misato; Torres, Guillermo; Schmidt, Tobias (Şubat 2007). "Direct detection of exoplanet host star companion gamma Cep B and revised masses for both stars and the sub-stellar object". Astronomy & Astrophysics. 462 (2): 777-780. arXiv:astro-ph/0611427 $2. Bibcode:2007A&A...462..777N. doi:10.1051/0004-6361:20066581. ISSN 0004-6361. 
  10. ^ "First Discoveries: Gamma Cephei A b". exoplanets.nasa.gov. 29 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2024. 
  11. ^ a b c Ridpath, Ian; Tirion, Wil (2001), Stars and Planets Guide, Princeton University Press, ISBN 0-691-08913-2 
  12. ^ Montargès, M.; Homan, W.; Keller, D.; Clementel, N.; Shetye, S.; Decin, L.; Harper, G. M.; Royer, P.; Winters, J. M.; Le Bertre, T.; Richards, A. M. S. (1 Mayıs 2019). "NOEMA maps the CO J = 2 - 1 environment of the red supergiant μ Cep". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 485 (2): 2417-2430. arXiv:1903.07129 $2. Bibcode:2019MNRAS.485.2417M. doi:10.1093/mnras/stz397  . ISSN 0035-8711. 
  13. ^ a b Levesque, Emily M.; Massey, Philip; Olsen, K. A. G.; Plez, Bertrand; Josselin, Eric; Maeder, Andre; Meynet, Georges (Ağustos 2005). "The Effective Temperature Scale of Galactic Red Supergiants: Cool, But Not As Cool As We Thought". The Astrophysical Journal. 628 (2): 973-985. arXiv:astro-ph/0504337 $2. Bibcode:2005ApJ...628..973L. doi:10.1086/430901. ISSN 0004-637X. 
  14. ^ a b Samus, N. N.; Kazarovets, E. V.; Durlevich, O. V.; Kireeva, N. N.; Pastukhova, E. N. (1 Ocak 2009). "VizieR Online Data Catalog: General Catalogue of Variable Stars (Samus+, 2007-2017)". VizieR Online Data Catalog. 1: B/gcvs. Bibcode:2009yCat....102025S. 
  15. ^ Bauer, Wendy Hagen; Gull, Theodore R.; Bennett, Philip D. (15 Ağustos 2008). "Spatial Extension in the Ultraviolet Spectrum of Vv Cephei". The Astronomical Journal (İngilizce). 136 (3): 1312-1324. Bibcode:2008AJ....136.1312H. doi:10.1088/0004-6256/136/3/1312. ISSN 1538-3881. 
  16. ^ Baines, Ellyn K.; Armstrong, J. Thomas; Clark, James H.; Gorney, Jim; Hutter, Donald J.; Jorgensen, Anders M.; Kyte, Casey; Mozurkewich, David; Nisley, Ishara; Sanborn, Jason; Schmitt, Henrique R.; Belle, Gerard T. van (Ekim 2021). "Angular Diameters and Fundamental Parameters of Forty-four Stars from the Navy Precision Optical Interferometer". The Astronomical Journal (İngilizce). 162 (5): 198. arXiv:2211.09030 $2. Bibcode:2021AJ....162..198B. doi:10.3847/1538-3881/ac2431  . ISSN 1538-3881. 
  17. ^ Eggleton, P. P.; Tokovinin, A. A. (1 Eylül 2008). "A catalogue of multiplicity among bright stellar systems". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 389 (2): 869-879. arXiv:0806.2878 $2. Bibcode:2008MNRAS.389..869E. doi:10.1111/j.1365-2966.2008.13596.x  . ISSN 0035-8711. 
  18. ^ Halbedel, Elaine M. (1 Mart 1991). "Photometric Variability for the VV Cephei-Like Star HR 8164". Publications of the Astronomical Society of the Pacific. 103: 310. Bibcode:1991PASP..103..310H. doi:10.1086/132820. ISSN 0004-6280. 
  19. ^ Healy, Sarah; Horiuchi, Shunsaku; Molla, Marta Colomer; Milisavljevic, Dan; Tseng, Jeff; Bergin, Faith; Weil, Kathryn; Tanaka, Masaomi (23 Mart 2024). "Red Supergiant Candidates for Multimessenger Monitoring of the Next Galactic Supernova". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 529 (4): 3630-3650. arXiv:2307.08785 $2. doi:10.1093/mnras/stae738  . ISSN 0035-8711. 
  20. ^ "Garnet Star". stars.astro.illinois.edu. 14 Ekim 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2024. 
  21. ^ Mukhopadhyay, Mainak; Lunardini, Cecilia; Timmes, F. X.; Zuber, Kai (1 Ağustos 2020). "Presupernova neutrinos: directional sensitivity and prospects for progenitor identification". The Astrophysical Journal. 899 (2): 153. arXiv:2004.02045 $2. Bibcode:2020ApJ...899..153M. doi:10.3847/1538-4357/ab99a6  . ISSN 0004-637X. 
  22. ^ Humphreys, R. M. (1 Aralık 1978). "Studies of luminous stars in nearby galaxies. I. Supergiants and O stars in the Milky Way." The Astrophysical Journal Supplement Series. 38: 309-350. Bibcode:1978ApJS...38..309H. doi:10.1086/190559. ISSN 0067-0049. 27 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2024. 
  23. ^ Dybczyński, Piotr A.; Królikowska, Małgorzata; Wysoczańska, Rita (26 Kasım 2019). "Kruger 60 as a home system for 2I/Borisov -- a case study". arXiv:1909.10952 $2. 

Dış bağlantılar

değiştir
 
Wikimedia Commons'ta Cepheus (takımyıldız) ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Cepheus_(takımyıldız)&oldid=33947226" sayfasından alınmıştır