Öldüren Şüphe (film, 1963)
Öldüren Şüphe, 1963 ABD yapımı, gerilim unsurları da taşıyan bir romantik komedi filmidir. Özgün adı olan "Charade" İngilizcede "sessiz sinema oyunu" anlamına gelen film 1965 yılının Kasım ayında Türkiye'de de gösterime girmişti.[1]
| Charade | |
 "Öldüren Şüphe" (Charade) filminin özgün sinema afişi | |
| Yönetmen | Stanley Donen |
|---|---|
| Yapımcı | Stanley Donen |
| Senarist | Peter Stone |
| Hikâye (eser) | Peter Stone Marc Behm |
| Oyuncular | Cary Grant Audrey Hepburn Walter Matthau James Coburn George Kennedy |
| Müzik | Henry Mancini Charade şarkısının sözleri: Johnny Mercer |
| Görüntü yönetmeni | Charles Lang |
| Sanat yönetmeni | Jean d'Eaubonne |
| Kurgu | Jim Clark |
| Stüdyo | Stanley Donen Productions |
| Dağıtıcı | Universal Pictures |
| Cinsi | Sinema filmi |
| Türü | Gizem, gerilim, duygusal, komedi |
| Renk | Renkli (Technicolor) |
| Yapım yılı | 1963 |
| Çıkış tarih(ler)i | 5 Aralık 1963, ABD 16 Kasım 1965, Türkiye |
| Süre | 113 dak |
| Ülke |  ABD |
| Dil | İngilizce (yer yer diğer Avrupa dilleri işitilir) |
| Bütçe | $4,000,000 |
| Hasılat | $13,474,588 (ABD) |
| Diğer adları | Öldüren Şüphe (Türkiye) Sciarada (İtalya) |
Çoğu sahnesi Paris'te çekilen filmin yapımcısı ve yönetmeni Stanley Donen'dır. Senaryosunu Peter Stone'un, kendisine ait olan özgün bir hikâyeden (hikâyeye Marc Behm'in de katkısı vardır) uyarlayıp yazdığı filmin ünlülerden oluşan kalabalık oyuncu kadrosunda Cary Grant, Audrey Hepburn, Walter Matthau, James Coburn, George Kennedy, Dominique Minot ve Ned Glass bulunmaktadır. Filmin müziklerini yapan Henry Mancini aynı zamanda filmle aynı adı taşıyan Charade şarkısının da bestecisidir. 1964'te En İyi Özgün Şarkı Akademi Ödülü'ne aday gösterilen bu şarkının sözleri ise Johnny Mercer'e aittir. Filmin renkli Technicolor görüntülerini Charles Lang çekmiştir.
Gizemli yapısı, sürprizli sonu, heyecanlı temposu ile Alfred Hitchcock'un tarzını yansıtan bir yapıya sahip olan bu film için "Hitchcock'un çekmediği en iyi Hitchcock filmi" tanımlaması da yapılmıştır.[2][3]
Film çevrildiği yıl eksik bildirim yüzünden kamu malı olmuştur ancak müzikleri ve uyarlandığı hikâye halâ telif altındadır. Filmi İnternet Arşivi'nden ücretsiz izlemek mümkündür.[4]
Paris'te yeni evlendiği kocası cinayete kurban giden Amerikalı genç kadın Reggie'nin (Audrey Hepburn) peşine düşen bazı karanlık tipler ondan kocasının savaşta kendilerinden çaldığını ileri sürdükleri yüklüce bir parayı geri isterler. Çok az tanıdığı eski kocasının sırlarını yavaş yavaş öğrenmeye başlayan genç kadının peşinde bir de kendisine yardımcı olmaya çalışan gizemli bir adam (Cary Grant) vardır. Reggie filmin sonuna kadar kime inanacağına karar veremez.
Film David di Donatello ve Edgar Ödülü'nü alırken, Audrey Hepburn'e BAFTA En İyi İngiliz Kadın Oyuncu Ödülü verildi. Cary Grant de Laurel Ödülleri'nden "Altın Defne"yi aldı.
Film birkaç kez yeniden çekildi, bunlardan en önemlisi Jonathan Demme'nin 2002'de çektiği Mark Wahlberg'lü film Charlie Hakkında Gerçekler'dir (The Truth About Charlie).
Konusu
değiştir
Film gece hızla giden bir trenden bir adamın düşerek öldüğü sahneyle açılır ve kamera buradan Fransa Alpleri'ndeki bir kayak merkezine geçer. Buradaki bir otelde Fransız kadın arkadaşıyla birlikte tatil yapmakta olan Amerikalı genç kadın Regina Lampert'ın (Audrey Hepburn) hüzünlü tavırlarından ve arkadaşına anlattıklarından evliliğinden mutlu olmadığını ve Paris'e dönüşünde sırlarla dolu bir adam olan olan kocası Charles'tan boşanmayı plânladığını öğreniriz. Arkadaşıyla birlikte E.U.R.E.S.C.O adlı uluslararası bir örgütte simültane çevirmen olarak çalışan Regina, bu arada kendisini Peter Joshua (Cary Grant) olarak tanıtan bir Amerikalıyla ayaküstü tanışır.
Genç kadın tatili bitip Paris'e döndüğünde lüks apartman dairesinde tek bir eşyanın bile kalmamış olduğunu görür. Boş evde karşılaştığı polis müfettişi Edouard Grandpierre'den (Jacques Marin) kocasının ölmüş olduğunu öğrenir. Müfettiş onu morga götürür ve kocasının cesedini teşhis ettirir. Morgda yatan kocası Charles'tır ve filmin başında trenden atılarak ölen kişi de odur. Müfettiş, kocasının evin tüm eşyalarını satıp paraya çevirdiğini, tam Paris'ten kaçmak üzereyken de bir cinayete kurban gitmiş olduğunu söyler. Kocasından kalan ve polisin elinde olan bir çantadan, ona hitaben yazılmış ve pulu yapıştırılmış bir mektup, Venezuela'ya bir vapur bileti ve İsviçreli olarak bildiği kocasına ait fakat başka adlarla düzenlenmiş çok sayıda ülkenin pasaportu çıkar. Regina'dan başka kimsenin katılmadığı kocasının cenaze töreninde salona sırayla dalan üç tuhaf adam, tabutta yatan kişinin gerçekten ölmüş olup olmadığını(!) garip yöntemlerle (cenazenin tenine iğne batırmak gibi) kontrol ettikten sonra öfkeyle salonu terkederler.
Ertesi gün, aldığı bir davet üzerine, kendisini CIA görevlisi Hamilton Bartholomew (Walter Matthau) olarak tanıtan bir adamla ABD elçiliğinde buluşur. Ondan cenazeye gelen üç adamın "Tex" Panthollow (James Coburn), Herman Scobie (George Kennedy) ve Leopold W. Gideon (Ned Glass) olduğunu, Carson Dyle adlı dördüncü bir adam ve yeni evlenmiş olduğu ve çok iyi tanımaya fırsat bulamadığı ölmüş kocası Charles'la birlikte II. Dünya Savaşı sırasında OSS (CIA'nin o zamanki adı) adına görev yaptıklarını, ancak 1944 yılında Fransız direnişçilerine götürmeleri gereken 250.000 dolarlık külçe altını çaldıklarını, sonra da kocası Charles'ın diğerlerine kazık atarak ganimetin tamamını kendisi alıp kaçmış olduğunu öğrenir. Bartholomew üç adamın bu paranın peşinde olduğunu, ayrıca ABD hükûmetinin de parayı geri istediğini söyler. Paranın Regina'da olduğuna inanan Bartholomew ısrarla onu kendisine teslim etmesini ister ama kadının paradan haberi yoktur.
Reggie Peter'ın yardımıyla eski bir otele yerleşir ancak aynı otelde kalan diğer üç adam sırayla paranın yerini bildiğini sandıkları Reggie'yi tehdit edip sıkıştırmaya başlarlar. Reggie, Scobie'den kayıp olan dördüncü kişinin de Peter olduğunu ve çeteyle birlikte hareket ettiğini öğrenince ona karşı da güvensizlik hissetmeye başlar. Peter bu kez de asıl adının Alexander Dyle olduğunu ve çetenin diğer elemanlarınca katledilen Carson Dyle'ın kardeşi olduğunu söyleyerek durumu kurtarır. Reggie Peter'e aşık olur. Bu arada önce Scobie, sonra da Gideon öldürülür. Şüpheler paraya tek başına konmayı planlayan Tex'in üzerinde toplanır. Charles'ın randevu defterindeki son adrese giderler. Burası büyük bir açık hava pul marketidir. Tex de oradadır ve Charles'ın parayı ne şekilde sakladığını keşfetmiştir: Charles ölmeden önce 250.000 dolar değerinde üç değerli pul satın almış ve dikkati çekmemesi için onları Reggie'ye yazdığı mektubun zarfına yapıştırmıştır. Peter (artık Adam adını kullanmaktadır) da aynı sonuca varınca hızla otele gelirler ama zarftan pulların koparılmış olduğunu görürler. Reggie arkadaşının küçük oğlu Jean-Louis'ye (Thomas Chelimsky) pulları alabileceğini söylediğini hatırlar. Tekrar Pul marketine koşarlar. Ancak kalabalıkta rastladıkları Jean-Louis üç değerli pulu çoktan birkaç yüz ucuz (ama albenili) pulla takas etmiştir bile. Jean-Louis pulları takas ettiği pulcunun yerini gösterir. Haliyle standını erkenden kapayıp giden pulcunun evine giderler. Dürüst bir adam olan pulcu hem pulları onlara iade eder, hem de pullar ve değerleri hakkında ayrıntılı bilgi verir.
Otele döndüklerinde Tex'in de öldürülmüş ve son nefesinde yere Dyle yazmış olduğunu görünce Reggie Adam'dan (Peter) tekrar kuşkulanmaya başlar ve halâ güvendiği ve CIA görevlisi sandığı Hamilton Bartholomew'la telefon bağlantısı kurar ve randevulaşırlar. Peşinden gelen Adam'ı Paris'in metro ve sokaklarında geçen uzun bir kovalamacadan sonra atlattığını sanan Reggie Bartholomew'la buluşur. Adam da peşinden oraya gelir. Kısa sürede Bartholomew'un gerçek kimliği ve niyeti anlaşılır. Aslında CIA görevlisi filan değildir, elçilikteki görüşmeyi öğlen yemeği saatinde boş olan bir odada ayarlayarak Reggie'ye kendisini CIA ajanı olarak göstermiştir. Çetenin dördüncü elemanı, asıl Carson Dyle odur. Gece boş olan bir tiyatro binasında devam eden kovalamaca sonunda tam Reggie'yi öldürmek üzere olan Carson Dyle'ı öldüren Adam kadının hayatını kurtarır.
Dürüst bir kadın olan Reggie Adam'a ısrarla pulları ABD hükûmetine geri verme önerisinde bulunur ve bu konuda isteksiz gözüken Adam'ı kolundan sürükleyerek zorla ABD elçiliğine götürür. Burada hayretle Adam'ın bir ABD hükûmet görevlisi olduğunu, asıl adının da Brian Cruikshank olduğunu öğrenir. Filmin sonunda çift evlenmeye karar verir. Reggie müstakbel eşinin dört ayrı kimliğinde kullanmış olduğu adların hepsini verebilmek için dört oğlan çocuğu doğurmayı diler.
Oyuncular
değiştir
| Oyuncu | Rolü |
|---|---|
| Cary Grant | Peter Joshua/Adam Canfield/Alexander Dyle/Brian Cruikshank |
| Audrey Hepburn | Regina "Reggie" Lampert |
| Walter Matthau | Hamilton Bartholomew/Carson Dyle |
| James Coburn | Tex Panthollow |
| George Kennedy | Herman Scobie |
| Dominique Minot | Sylvie Gaudel |
| Ned Glass | Leopold W. Gideon |
| Jacques Marin | Dedektif Edouard Grandpierre |
| Paul Bonifas | Mr. Felix, pul satıcısı |
| Thomas Chelimsky | Jean-Louis Gaudel, küçük çocuk |
Ödülleri
değiştirKazandıkları
- David di Donatello ("Altın Plaket") - Universal Pictures
- Edgar Ödülü - Peter Stone (En iyi film senaryosu)
- BAFTA En İyi İngiliz Kadın Oyuncu Ödülü - Audrey Hepburn
- Laurel Ödülü ("Altın Defne" 2. lik) - En iyi komedi performansı, Cary Grant.
- Laurel Ödülü ("Altın Defne" 3. lük) - En iyi komedi performansı, Audrey Hepburn.
Adaylıkları
- En İyi Özgün Şarkı Akademi Ödülü - Henry Mancini (beste), Johnny Mercer (sözler), "Charade" şarkısı için.
- BAFTA En İyi Yabancı Oyuncu Ödülü - Cary Grant.
- En İyi Kadın Oyuncu Altın Küre Ödülü - Müzikal veya Komedi (sinema) - Audrey Hepburn.
- En İyi Erkek Oyuncu Altın Küre Ödülü listesi - Müzikal veya Komedi (Sinema) - Cary Grant.
- Laurel Ödülü - Tema şarkısı "Charade" (5. oldu).
- Writers Guild of America (Sinema ve TV yazarları Ödülü) - "Yazılmış en iyi Amerikan komedisi" - Peter Stone
Müziği
değiştirFilmin müziklerini yapan Henry Mancini aynı zamanda filmle aynı adı taşıyan "Charade" şarkısının da bestecisidir. Sözlerini Johnny Mercer'in yazdığı şarkı 1964'te En İyi Özgün Şarkı Akademi Ödülü'ne aday gösterilmiş ama kazanamamıştı. Filmde şarkı Henry Mancini orkestrasına bağlı bir koro tarafından seslendiriliyordu. Şarkı 1963 ve 1964 yıllarında 45'lik vinil tekli olarak da piyasaya verildi (RCA Victor, RCA-1383) Plağın arka yüzünde yine filmden alınmış "Orange Tamouré" adlı parça yer alıyordu.
Tekli plâk
- A- Yüzü: "Charade" (Şarkı Henry Mancini ortkestra ve korosu tarafından seslendirildi)
- B- Yüzü: "Orange Tamouré"
Soundtrack albümü
Yine aynı yıl filmin soundtrack albümü yayımlandı (RCA Victor, LPM-2755). Parçaların tamamını Henry Mancini bestelemişti. Albümdeki tek vokal şarkı olan Charade'in söz yazarı Johnny Mercer'dır. 1963 tarihli vinil LP albümde yer alan ve tek kanallı (mono) kaydedilmiş parçalar şunlardır.[5]
A- Yüzü
- Charade (tema müziği)
- Bistro
- Bateau Mouche
- Mégève
- Bye Bye Charlie
- The Happy Carousel
B- Yüzü
- Charade (Vokal, sözler: Johnny Mercer)
- Orange Tamouré
- Latin Snowfall
- The Drip-Dry Waltz
- Mambo Parisienne
- Punch And Judy
- Charade (Carousel)
Sonraki yıllarda Charade şarkısı birçok müzisyen tarafından defalarca yorumlandı ve farklı toplama albümlerde de yer aldı. Bu yorumlardan en tanınmışı Andy Williams'ın versiyonudur. Bu şarkıyı 1968 yılında Türkiye'de Ajda Pekkan "Saklanbaç" adıyla Türkçe seslendirmişti. Türkçe sözlerini Fecri Ebcioğlu'nun yazdığı, düzenlemesini ise Atilla Özdemiroğlu'nun yaptığı şarkıda Pekkan'a Durul Gence 5'lisi eşlik ediyordu. Arka yüzünde "Oyalama Beni" adlı şarkının yer aldığı 45'lik vinil plâk Regal firması tarafından çıkartılmıştı (Regal, RZT-5019). Bu şarkı Ajda Pekkan'ın aynı yıl çıkardığı "Ajda Pekkan" LP albümünde de yer aldı.
Uyarlandığı eser
değiştirFilm, Peter Stone'un "Redbook" dergisinde yayımlanan "The Unsuspecting Wife" (Kuşkulanmayan Zevce) adlı kısa hikâyesinden uyarlanmıştır. Senaryoyu da yine Peter Stone kendi öyküsünden uyarlayarak yazmıştır. IMDb gibi sinema kaynaklarında hikâyede Marc Behm'ün de katkısı olduğu belirtilmiştir. Aslında bir gerilim romanları yazarı olan Marc Behm, "Charade" filminin sonradan yazılmış aynı adlı romanının[6] gölge yazarıdır ve romanı Peter Stone'un senaryosuna dayanarak yazmıştır.[7] Kapağında yazarının Peter Stone olduğu yazan romanın (Bir oyun yazarı ve senarist olan Stone gerçekte hiç roman yazmamıştır), iç kapağında Marc Behm'e ithaf edilmiş olduğu belirtilmiştir. Kısaca, "Charade" filmi bir roman uyarlaması değil, hikâye uyarlamasıdır ve sonradan bir romanı da yazılmıştır (novelization). Bilindiği gibi bazı popüler filmlerin sonradan romanları da yazılmaktadır.
Kamu malı olması
değiştir"Öldüren Şüphe" (Charade) filmi diğer birçok eser gibi oldukça basit bir ihmal yüzünden daha üretildiği yıl kamu malı statüsüne düşmüştü. ABD'de 1978 yılından önce geçerli kanunlara göre yaratılmış bir eserin telifli olabilmesi için "Copyright" (Türkçesi: Telif hakkı saklı) veya bunun kısaltması olan "Copr." veya simgesi olan "©" işaretini taşıması gerekiyordu.[8][9] Oysa filmin yapımcı şirketi Universal Pictures filme telif altında olduğunu belirtir herhangi bir ibare koymayı unutmuştu. Böylelikle film çevrildiği 1963 yılından beri "kamu malı" durumundadır ve değişik kalitelerdeki video kopyalarına erişim ve yararlanmak serbesttir. Filmi İnternet Arşivi'nden yasal olarak ücretsiz izlemek veya indirmek mümkündür.[4]
Filmin kendisi bir bütün olarak kamu malı olmakla birlikte, filmin uyarlandığı özgün hikâye ve Henry Mancini'nin bestelediği özgün müziği halâ telif altındadır[10] ve filmden ayrı olarak kullanılamazlar.
Son günlerde ABD Kongresi'nden sızan bazı dedikodulara göre, ABD Yüce Mahkemesi'nin hem bu filme, hem de bir şekilde kamu malı durumuna düşmüş diğer bazı eserlere tekrar telif haklarını iade edebileceği olasılığı vardır[11]
Adlandırma
değiştirFilmin özgün adı olan "Charade" (charades olarak da söyleniyor) iki grup arasında vakit geçirmek amacıyla oynanan Avrupa ve ABD kökenli bir salon oyununa verilen addır. Bir tür "sessiz sinema oyunu"dur. Rakip takımın saptadığı bir sözcüğü, diğer takımın bir elemanının hiç konuşmadan işaretlerle kendi takımına tarif etmeye çalışırken, takım arkadaşlarının o sözcüğü tahmin etmeye çalışmaları üzerine kuruludur. Kısaca bir kimsenin diğerlerine bir kelime ve ismi pandomimle anlatmaya çalıştığı kelime tahmin oyunudur. Bu pandomimler amatörce ve acemice yapıldığı için gülünç bir durum da ortaya çıkar. Bu nedenle "charade" sözcüğü "maskaralık" karşılığı olarak da kullanılabilmektedir.[12]
Filmdeki karakterlerin sürekli olarak başka başka kimliklere bürünmeleri, sahte tavırlar takınıp birbirleriyle kedi-fare oyunu oynayarak amaçlarına ulaşmaya çalışmaları adeta bir "sessiz sinema oyunu"na benzetilmiştir. Filmin tema şarkısının sözleri de şu mısralarla başlar: "Kendi "sessiz sinema oyunumuzu" oynarken/Yapmacık tavırları olan çocuklar gibiydik..."
Stanley Donen'ın 1963'te yönettiği "Charade" adlı film Avrupa ülkelerinin çoğunda özgün adıyla veya yakın yazılışlarıyla gösterilmiştir: Örneğin İtalya'da "Sciarada", Polonya'da "Szarada", İspanyolca konuşulan ülkelerde "Charada", Azerbaycan'da ise "Şarada" gibi.
Film 1965 yılında Türkiye'de sinemalarda "Öldüren Şüphe" adıyla gösterime girmişti. Sonraki yıllarda TRT televizyonunda "Saklambaç" adıyla yayına verildi. Bunu takiben çeşitli özel televizyon kanallarında yine farklı adlarla gösterildi: Filmin adı Star'da "Saklı Servet", HBB'de "Tören" ve atv'de ise "Gölge Oyunu" oldu.[13]
Yeniden çekimler
değiştir
"Charede" birkaç kez yeniden sinemaya uyarlandı. Bu yeniden yapım filmler şunlardır:
| Yıl | Film | Türkçe adı | Ülke | Yönetmen | Oyuncular | Notlar |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1968 | Kokhono Megh | Hindistan | Agradoot | Uttam Kumar, Kali Bannerjee | Bengalce ve siyah beyaz. | |
| 1978 | Somebody Killed Her Husband | İhanet Çemberi | ABD | Lamont Johnson | Farrah Fawcett, Jeff Bridges | |
| 2002 | The Truth About Charlie | Charlie Hakkında Gerçekler | ABD, Almanya | Jonathan Demme | Mark Wahlberg, Thandie Newton | |
| 2004 | Duplicity | Birleşik Krallık | Jack Cornish | Polly Frame, Leonard Estranero |
Kaynakça
değiştir- ^ "Milliyet Gazetesi Arşivi". gazetearsivi.milliyet.com.tr. 20 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2012.
- ^ "Charade (1963)" (İngilizce). decentfilms.com. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2012.
- ^ "Life would be happier with Hitchcock in your DVD player...if he's not around Charade'll do" (İngilizce). epinions.com. Erişim tarihi: 22 Eylül 2012.
- ^ a b "Charade (1963)" (İngilizce). archive.org. 21 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2012.
- ^ "Henry Mancini-Charade" (İngilizce). discogs.com. 2 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2012.
- ^ "Charade" (İngilizce). goodreads.com. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2012.
- ^ "Charade (1963) Stanley Donen" (İngilizce). Twentyfourframes. 15 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2012.
- ^ "Copyright Basics" (PDF) (İngilizce). copyright.gov. 2 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Eylül 2012.
- ^ "An Act to Amend and Consolidate the Acts Respecting Copyright" (PDF) (İngilizce). copyright.gov. 5 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Eylül 2012.
- ^ "Public Catalog" (İngilizce). cocatalog.loc.gov. 14 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Eylül 2012.
- ^ "Congress Rules to Re-Copyright Things in Public Domain" (İngilizce). veryaware.com. 25 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Eylül 2012.
- ^ "charade nedir". nedirnedemek.com. 20 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2012.
- ^ Dorsay, Atilla (1995). 100 Yılın 100 Yönetmeni. Remzi Kitabevi. ss. sayfa 10.
Dış bağlantılar
değiştir- IMDb'de Öldüren Şüphe
- Allrovi.com'da "Charade"6 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Movieposterdb'de filmin çeşitli afişleri12 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- "Charade" İnternet Arşivi'nden yasal olarak online izlenebilir veya indirilebilir.
- Filmin tam transkripsiyonu30 Eylül 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
