Vikipedi

Chemtrail komplo teorisi

(Chemtrails sayfasından yönlendirildi)

Chemtrail komplo teorisi ([ˈkɛmtreɪl]) ya da kimyasal püskürtme kuramı, yüksekten uçan uçakların semada uzun süre bıraktıkları izlerin gizli olarak planlanmış sinsi hedefler için kasten püskürtülen kimyevî veya biyolojik madde olduğuna ilişkin komplo teorisi.[1] Bu teoriye inananlar, normal jet duman izlerinin nispeten çabuk yok olduğunu, bu şekilde yok olmayan izlerinse ilave maddeleri içerdiğini iddia ederler.[2][3] Bu görüşler, bazı bilimsel topluluklar tarafından reddedilmiştir ancak sayılı bilim insanı konunun varlığı hakkında uyarılar ve bilgilendirmelerde bulunmuştur:[kaynak belirtilmeli] Bu şekildeki izler, sadece normal su tabanlı yoğunlaşma izleri olup rutin olarak yüksekten uçan uçaklarca belli atmosferik şartlar altında bırakılmaktadır.[4] Savunucularınca kimyevî püskürtmenin yapılmakta olduğunu ispata teşebbüs etmesine rağmen yaptıkları incelemeler kusurlu bulunmuş veya yanlış anlaşılmalara dayandırılmıştır. Fakat bu yanlış anlaşılmalar kurgulandırma projesine dahil edilebilir.[5][6]

Yüksekte uçarak duman izi bırakan bir jet uçağı

Komplo teorisinin yaygın popülerliğinden dolayı resmî kurumlar, açıklama isteyen birçok kişi tarafından sorular almışlardır.[2] Dünya'nın her tarafındaki bilim insanları ve hükûmet yetkilileri, sözde kimyevî izlerin aslında normal duman izleri olduğunu defalarca teyit etmişlerdir.[kaynak belirtilmeli][7]

Chemtrail kelimesi, "İngilizce: condensation trail" kelimelerinden İngilizce: contrail kelimesinin türetilmesine benzer şekilde "İngilizce: chemical" (kimyasal) ve "İngilizce: trail" (iz) kelimelerinin kaynaşmasıyla türetilmiştir.[8] Bu teoriye inananlar, iddia edilen kimyevî püskürtmenin sebebinin Güneş radyasyonunu kontrol etmek,[2] psikolojik manipülasyon, nüfus kontrolü, hava durumunu değiştirme, biyolojik veya kimyevî savaş olabileceğini ve bu izlerin teneffüs hastalıkları ve başka sağlık problemlerine sebebiyet verdiğini öne sürerler.[1][9][10] Duman izleri büyük yüksekliklerde (8–16 kilometre) meydana gelir. Bu yüksekliklerde hangi kimyevî madde olursa olsun püskürtülürse bir zarar vermeden dağılıp yüzlerce kilometre uzağa düşer veya yere inmeden bozunur iddiasına karşın; içerdiği nano partiküller Doğa'ya ve canlılara büyük zararlar verdiği iddia edilmektedir.

Yayılma ve tepki

değiştir
 
Çoklu ve kalıcı duman izleri

1996'da chemtrail komplo teorisi, Amerika Birleşik Devletleri Hava Kuvvetleri'ne uçaklardan "A.B.D. nüfusunun üzerine ne olduğu bilinmeyen maddeler püskürtmesi" ve böylece "garip yoğunlaşma izi desenleri meydana getirmesi" ile suçlanmasıyla yayılmaya başladı.[4][11] ABD Hava Kuvvetleri, bu suçlamaların kısmen kendi Havacılık Üniversitesi tarafından hazırlanan Kuvvet çarpanı olarak hava durumu: 2025'te hava durumuna sahip olmak (İngilizce: Weather as a Force Multiplier: Owning the Weather in 2025) adlı makaleden dolayı körüklendiğini ileri sürdü.[12][13] Makale, bir askerî direktife cevap olarak ve 2025'te askerî üstünlüğü sağlamayı amaçlayan istikbaldeki stratejik hava durumu değiştirme sistemini ana hatlarıyla ortaya koymak için sunulmuş ve "gelecekteki durumlar/senaryoların hayalî temsili" ("İngilizce: fictional representations of future situations/scenarios") olarak bilinir.[13] Hava Kuvvetleri, ayrıca makalenin "mevcut askerî politika, uygulama veya imkânları yansıtmadığı"nı ve "hava durumunu değiştirme yönelik herhangi bir deneyin yapmadığını, bu gayeyi hedefleyen programların yürütmediğini ve gelecekte de böyle planların olmadığını" açıkladı.[4][14] Buna ilaveten Hava Kuvvetleri, "'Chemtrail' şakasının incelenip birçok kabul görmüş ve akredite edilmiş üniversite, bilimsel kuruluş ve önemli yayınlarca reddedildiğini" ifade etmiştir.[4]

İngilizce: Skeptical Inquirer 'de yayınlanan bir makale, komplo teorisinin ilk olarak 1990'larda William Thomas gibi "araştırmacı gazeteciler"ce yayılmaya başlandığını ve sonra Art Bell'in gece yarısı şovunda tanıtıldığını yazar.[6] Bu teorisi ana medyaca ender olarak konu edilir, edilince de hükûmet karşıtı paranoyaya örnek teşkil eder.[3]

Birleşik Krallık'ta çevre, gıda ve kırsal işler devlet bakanına "uçak chemtrail'lerinin kirletici sonuçları konusunda ne gibi araştırmalar yapıldığı" sorulduğunda "Bakanlık, chemtrail'ler bilimsel olarak kabul edilmiş bir fenomen olmadığından bu konuda araştırma yapmamaktadır" şeklinde cevaplandırılmış ve o çalışmanın "chemtrail'lerin nasıl meydana geldiğini ve atmosfer üzerindeki etkilerini anlamak için yapıldığı"nı bildirilmiştir.[11][15]

Endişeli Kanadalıların "havadan ilaçlamada kullanılan kimyevî maddeler, Kanadalıların sağlığını olumsuz etkiliyor" dilekçesine cevaben Hükûmet Konağı Lideri (İng. İngilizce: Government House Leader) şöyle demiştir: "Kanada hava sahasında havadan ilaçlama yapıldığı konusunda bilimsel ya da başka şekilde hiçbir hatırı sayılır delil mevcut değildir. 'Chemtrails' kelimesi popülerleşmiş bir ifade olup varlığını teyyit edecek hiçbir bilimsel delil yoktur."[16][17][18][19] Parlamento başkanı devamla "dilekçeyi imzalayanların normal uçak yoğunlaşma izlerini, yani yoğuşma izleri gördüklerine inanıyoruz" demiştir.[16]

Bilim insanları ve federal kurumlar, chemtrail'lerin varlığını devamlı reddederek izlerin sadece kalıcı yoğunlaşma izleri olduğunu ifade ettiler.[7] Chemtrail'lerin var olmadığı konusunda yapılan resmî açıklamalar, komplo teorisi yandaşlarını yıldırmamıştır.[11] Chemtrail komplo teorisinin muhtelif sürümleri İnternet üzerinden ve radyo programları ile yayılmıştır.[2] Komplo teorisini konu alan Web siteleri mevcut olup hükûmete karşı derin şüpheyle dolu olduğundan bilhassa sağ kesimce tercih edilmektedir.[3] 2011'de ABD, Birleşik Krallık ve Kanada'da yapılan bir çalışmaya göre sorulanların %2,6'sı tamamen, %14'ü kısmen komplo teorisine inanmaktadır.[20][21] Chemtrail komplo teorisi yayıldıkça federal bürolar, vatandaşların kızgın çağrı ve mektuplarıyla dolup taştı.[7] İklim mühendisliğinde çalışan akademisyenlere chemtrail eylemcilerince tehditler yöneltildi, ayrıca sözel tacize de uğradılar.[21] Söylentileri gidermek için birkaç kurumun birden verdiği cevap 2000 yılı açıklama yazısı (İngilizce)20 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. olarak Amerika Birleşik Devletleri Çevre Koruma Ajansı (EPA), Federal Havacılık Kurulu (FAA), NASA ile NOAA tarafından yayınlanmış, bu adım birçok chemtrail inanıcısı tarafından hükûmetçe yapılış bir örtbasın başka bir delili olarak görülmüştür.[7]

Bu konudaki inançlar

değiştir

Chemtrail komplo teorisini müdafileri, chemtrail'lerin yoğunlaşma izlerinden havada uzun kalışlarıyla ayırdedildiklerini ifade ederek chemtrail'lerin uçaklarca bırakılan ve havada yarım gün kadar kalan veya sirrüs-benzeri bir buluta dönüşen izler olduğunu ileri sürerler.[3] Müdafiler, 1995'ten sonra yoğuşma izlerinin farklı bir kimyasal bileşimi olduğunu ve gökyüzünde daha uzun kaldıklarını iddia ettiler; savunucular, hiçbir zaman uzun süreli yoğuşma izlerini gösterip II. Dünya Savaşı'na kadar geriye uzanan fotoğrafların varlığını asla kabul etmediler.[6] Bâzı kaynaklarda kimyevî maddelerin baryum ve alüminyum tuzları, polimer elyafları, toryum veya silisyum karbür olduğu ifade edilir.[7] Başka kaynaklar, HAARP tabanında büyük çaplı elektromanyetik süper silahlar programı için gökyüzünün elektrik akımını ileten maddeler bırakıldığını iddia eder.[22] Komploya inananlar, chemtrail'lerin zehirli olduğunu söyler,[23] fakat muhtelif teori yandaşlarınca gösterilen sebepler askerî silah testinden kimyevî nüfus kontrolüne ya da iklim kontrolüne kadar çok farklıdır.[1]

İkilim Mühendisliği - Jeomühendislik alanında yüzlerce patent[24] olduğu iddia ediliyor. Chemtrail grupları bu patentlerin Hava Modifikasyonu kapsamında yürütülen operasyonlar ile bağlantılı olduğunu düşünüyor. Söz konusu patentleri yalanlayan veya doğrulayan herhangi bir bilimsel açıklama yapılmamışken, ilgili gruplar bu patentlerin Chemtrail ile doğrudan ilişkili olduğunu savunuyor. 07.11.1966 Tarih ve 10A Sayılı Hava Durumunu Değiştirme Çalışmalarına Yönelik Tavsiye Edilen Ulusal Program[25] başlıklı raporda; kurumların yürütmekte olduğu hava durumunu değiştirme faaliyetleri; hava durumunu değiştirme kapsamında geleceğe yönelik planlamaları; kurumlar arası ilişkiler; bu alandaki araştırmalarda sorumlulukların kurumlar arasında paylaşımı gibi konulara yer verilmiştir. Rapor, Komite tarafından etraflıca değerlendirilmiş ve onaylanarak Bilim ve Teknoloji Federal Konseyi’ne sunulmuştur.

Chemtrail'ler için yanlış delil

değiştir
 
Bir Boeing 747 prototipinde balast variller. Uçuş test varillerinin fotoğraflarını bazen chemtrail uçaklarını gösterdiği söylenir.

Uçuş testi gayesiyle yolcu bölmesine yerleştirilmiş varillerin aerosol ilaçlama sistemleri olduğu iddia edilmiştir. Varillerin asıl gayesi, kargo ya da yolcuları test edilmekte olan uçakta simülasyonu olup bunun için su ile doldurulmuşlardır. Bu su, her zaman varilden varile pompalanarak uçuş esnasında muhtelif çekim merkezleri ile nasıl uçtuğunu test edilebilir.[26]

2007'de Jim Marrs, Louisiana televizyonunun bir raporunu chemtrail'ler için bir delil olarak göstermiştir. Raporda içinde sözde chemtrail maddelerinin bulunduğu bir crosshatch'in altındaki havada tehlikeli seviyede baryum bulunmuş olduğu yazılıdır: Ölçülen milyonda 6,8 birim, ABD'nin en yüksek millî tavsiye sınırının üç katıdır. Fakat akabinde bahsedilen çekimin analizi yapıldığında aletlerin kötü kullanıldığı ve okunan değerlerin 100 katı fazla gösterildiği anlaşılmıştır. Kısacası burada ölçülen baryum değerleri hem emin, hem de normaldi.[5]

Mayıs 2014'te İnternet üzerinden çok çabuk yayılan ve sisli bir gecede inişe geçen bir yolcu uçağını gösteren bir video, sözde chemtrail'ler yayıyordu.[27] [[Discovery News|İngilizce: Discovery News]], kanat arkasında oturan yolcuların açık ve seçik olarak yapılan sözde ilaçlamayı görebileceklerini, bunun da gizliliği ihlal edeceğini, iddia edilen kimyevî yayılmanın sis dolayısıyla görünebilen hâle gelmiş normal kanat hava türbülansları olduğunu söyledi.[27]

2001'de ABD Kongresi üyesi Dennis Kucinich, H.R. 2977 (107.) 2001'in Uzay Koruma Kanunu tasarısını takdim etti. Uzay'da silahların konuşlandırılmasını kalıcı olarak yasaklayan bu tasarıyla chemtrail'ler de "egzotik silahlar" kapsamına alındı.[28][29][30] Komplo teorisi taraftarları, chemtrail'leri doğrudan zikretmekle resmî hükûmetin onların varlıklarını kabul ettiği şeklinde yorumladı.[31][32] Şüpheciler, aynı tasarının "dünyadışı silahlar" ve "çevreci, iklimsel ve tektonik silahlar"ı da zikrettiğine işaret ederler.[33] Tasarı, Amerika Birleşik Devletleri Savunma Bakanlığı'nca uygun olmadığı şeklinde değerlendirildi ve komitede kaldı;[34] Kucinich'in akabinde Uzayı Koruma Kanunu'nu kongreye kabul ettirmek için yaptığı üç teşebbüsündeki metinlerde artık chemtrail'ler zikredilmiyordu.

Chemtrail'ler ve yoğunlaşma izleri

değiştir
 
1940'ların başlarında pervaneli uçaklardan çıkan yoğunlaşma izleri

Yoğunlaşma izleri (İng. İngilizce: contrails), "yüksek irtifada seyreden bir roket ya da uçak tarafından havada yapılan yoğunlaşmış su buharı izlerdir."[4] İngilizce: Chemtrail kelimesi, "İngilizce: chemical" (kimyevî) ve "İngilizce: trail" (iz) kelimelerin bitiştirilmesiyle oluşmuş bileşik bir kelimedir.[8] Bu izler, pistonlu ya da jet motorlarının normal olarak yaydıkları su buharının yüksek irtifalarda yoğunlaşması sonucu bulutlaşmayla meydana gelirler. Yoğunlaşma izleri, motorlardan çıkan sıcak ve nemli havanın soğuk havayla karışması sonucu oluşurlar, yok olma hızları da tamamen hava durumu ve yüksekliğe bağlıdır. Atmosferde doyum noktasına yakın durumda yoğunlaşma izleri bir süre görünmeye devam edebilir. Aksine atmosfer kuruysa yoğunlaşma izi hızlıca kaybolacaktır.[4]

 
Kanat ucu yoğunlaşma izleri

Atmosfer bilimcilerinin araştırmalarına göre yoğunlaşma izlerinin saatlerce havada görünmesi normal olduğu gibi onların sirüs bulutlarına dönüşmesi de onların normal karakteristiği olarak görülüyor. Yoğunlaşma izlerindeki muhtelif ebatlardaki buz kristalleri farklı hızlarla yere doğru düştüklerinden yoğunlaşma izleri dikey olarak yayılır. Değişik yüksekliklerdeki rüzgâr hızının farklılığı (wind shear), yoğunlaşma izlerinin gökyüzünde kilometrelerce yayılmasına sebep olur. Bu mekanizma, sirrüs unkinus bulutlarının oluşmasına benzemektedir. 7600 ila 12200 metre arasındaki yoğunlaşma izleri, "neredeyse katılaşmış" girift bir kumaş gibi olurlar.[35] İzlerin lateral hızı saatte birkaç kilometre olabilir. Yeteri kadar hava trafiği olması hâlinde yoğunlaşma izlerinin tamamen kapalı bir gökyüzünü oluşturarak her izin buz oranını arttırması ve bu durumun saatlerce böyle kalması mümkündür.[36]

Atmosfer fenomenleri uzmanları chemtrail'lerin mevcut olmadığını, onlara atfedilen özelliklerin sadece yoğunlaşma izlerinin Güneş ışığı, sıcaklık, dikey ve yatay wind shear'ler ve uçakların irtifalarındaki değişik nem oranlarından dolayı farklı şekiller alan izlerin özellikleri olduğunu söylerler.[2][4][7][9][31] ABD'de gökte Millî Hava Sahası Sistemi'nin uçuş koridorlarında meydana gelen bu tabii kafes gibi desenler, crosshatch şeklinde izler bırakma eğilimindedir. Genelde üst üste gelen bu izlerin aynı irtifada olup olmadığını yerden ayırt etmek zordur.[4] 2000 yılında chemtrail'ler konusundaki heyecan üzerine EPA, FAA, NASA ve NOAA tarafından ortaklaşa yayınlanan açıklama yazısında yoğunlaşma izlerinin meydana gelişi bilimsel olarak detaylı biçimde açıklanıyor, onların sıcaklık ve iklim üzerinde bilinen ve başka muhtemel etkileri açıklanıyor.[14] ABD Hava Kuvvetleri de bir açıklama yazısı yayınlayarak 1953'ten beri gözlenip incelendiği şekliyle yoğunlaşma izleri fenomenini açıklar. Yazı, ayrıca chemtrail teorilerini delillerle daha doğrudan reddederek bu teorinin bir oyun olduğunu tespit edip delillerle chemtrail'lerin mevcut olmadığını ispatlar.[4][7]

 
Airbus A340 ve çok daha eski Boeing 707 ile yoğunlaşma izleri testi yapılırken[4]

NASA'nın Virginia'nın Hampton şehrinde bulunan Langley Araştırma Merkezi atmosfer bilimcilerinden Patrick Minnis'in "Eğer bu kişilerin yanlışını ortaya koymaya çalışırsan 'Eh, sen de sadece bu komplonun bir parçasısın' cevabını alırsın" dediği "USA Today" gazetesine zikredilmektedir.[2]

Yolcu uçaklarının yoğunlaşma izlerinin iklim mühendisliği için kullanılabilirliği incelenmiş, fakat genelde bunun için münasip olmadığı anlaşılmıştır.[37]

Chemtrail'lerin varlığı teorisi taraftarları bu fenomeni saatlerce devam eden ve çaprazlama ya da paralel desenleriyle zamanla birleşip büyük bulutlar teşekkül ettiren akımlar olarak nitelendirirler. Taraftarları görünür renkli tayfların varlığını, bir bölgede izlerin fevkalade şekilde yoğunlaşmasını veya işaretsiz ya da askerî uçakların tipik olmayan yer ya da yüksekliklerde bıraktıkları kalıcı izleri chemtrail belirtisi olarak görürler.[2][7][9][31][38][39]

Astronom Bob Berman, chemtrail komplo teorisini Ockham'ın usturasını uygulayamamanın bir örneği olarak görür: İzlerin donmuş su buharından meydana geldiğini ileri süren ve uzun zamandan beri kabul görmüş "basit çözüm"ü kabulleneceğine "komplo teorisi Web siteleri bu fenomenin on yıl önce başladığını, karanlık bir plan çerçevesinde kendi çocuklarını zehirlemek için 40.000 yolcu uçağı pilotu ve hava trafik kontrolcüsünün dahil olduğunu ileri sürer."[40]

Kaynakça

değiştir
  1. ^ a b c Fraser, Stephen (2009). "Phantom menace? Are conspirators using aircraft to pollute the sky?". Current Science, a Weekly Reader Publication. 94 (14). ss. 8-9. 18 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2015. Some theorists speculate that the goal is population control; some say it's climate modification; others say it's military weapons testing.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "currsci" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  2. ^ a b c d e f g Watson, Traci (7 Mart 2001). "Conspiracy theories find menace in contrails". USA Today. 14 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2011. The theory: The white lines of condensed water vapor that jets leave in the sky, called contrails, are a toxic substance the government deliberately sprays on an unsuspecting populace.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "usatoday" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  3. ^ a b c d James, Nigel (2003). Knight, Peter (Ed.). Contrails. Conspiracy Theories in American History: An Encyclopedia. ABC-CLIO. ss. 197-199. ISBN 978-1-57607-812-9. 17 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2015.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "knight" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  4. ^ a b c d e f g h i j "Contrails Facts" (PDF). US Air Force. 13 Ekim 2005. 6 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Mayıs 2015.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "air force" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  5. ^ a b Radford, Benjamin (Mart–Nisan 2009). "Curious contrails: death from the sky?". Skeptical Inquirer. 33 (2). s. 25. 28 Aralık 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2015.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "barium" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  6. ^ a b c Thomas, Dave (Eylül 2008). "The 'Chemtrail Conspiracy'". Skeptical Inquirer. 18 (3). 14 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2015.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "origin" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  7. ^ a b c d e f g h Downing, Bob (16 Mart 2002). "Conspiracy theorists look up: Some argue jet contrails are U.S. chemical spray". Beacon Journal News. 11 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2008.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "beacon" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  8. ^ a b "chemtrail". Oxford English Dictionary (Third bas.). Oxford University Press. Aralık 2011. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2015.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "oed" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  9. ^ a b c Schlatter, Thomas (9 Mart 2001). "Weather Queries: Chemtrail Controversy". Weatherwise. 9 Mart 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2015.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "weatherwise" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  10. ^ Pilkington, Mark. "Plane Truth on the Conspiracy Tale". Fortean Bureau of Investigation. 3 Mart 2000 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2010. 
  11. ^ a b c Paul Simons (27 Eylül 2013). "Weather Eye: contrail conspiracy". The Times. 15 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2015. This conspiracy idea took hold in 1996 when the US Government was accused of trying to modify the weather for military means 
  12. ^ "The "Chemtrail" Hoax". Air Force. 2 Aralık 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2010. 
  13. ^ a b "Weather as a Force Multiplier: Owning the Weather in 2025". Fas.org. 10 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2009. 
  14. ^ a b "Aircraft Contrails Factsheet" (PDF). United States Environmental Protection Agency. 20 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Ağustos 2008. 
  15. ^ "House of Commons Hansard - 8 November 2005: Column 314W-315W". United Kingdom Parliament. 8 Kasım 2005. 3 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2009. Mr. Morley: The Department is not researching into chemtrails from aircraft as they are not scientifically recognised phenomena. 
  16. ^ a b "A Petition to the Canadian House of Commons: The Government's Response". Response. Holmestead.ca. 28 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2009. 
  17. ^ "37th PARLIAMENT, 2nd SESSION EDITED HANSARD • NUMBER 110 CONTENTS". Publications:Debates:-Committees of the House:Petitions:The Environment 1030. Parliament of Canada. 3 Haziran 2003. 28 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2009. Mr. John Herron (Fundy—Royal, PC): Mr. Speaker, I am presenting a petition on behalf of Mr. Brian Holmes of Ontario regarding aerial spraying. Mr. Holmes has collected signatures from across the country from concerned Canadians who believe that chemicals used in aerial sprayings are adversely affecting the health of Canadians. The petitioners call upon Parliament to stop this type of high altitude spraying. The petition has been duly certified by the clerk and I present it at this time. 
  18. ^ "Points to Ponder: Access to Information Act". Chemtrails - spraying in our sky. Holmestead.ca/. 11 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2009. 
  19. ^ "A Petition to the Canadian House of Commons". Chemtrails - spraying in our sky. Holmestead.ca/. 10 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2009. 
  20. ^ Mercer, A. M., Keith, D. W., & Sharp, J. D. (2011). "Public understanding of solar radiation management". Environmental Research Letters. 6 (4). doi:10.1088/1748-9326/6/4/044006. 13 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2015. 
  21. ^ a b Cairns, Rose (2014). "Climates of suspicion: 'chemtrail' conspiracy narratives and the international politics of geoengineering" (PDF). The Geographical Journal. ss. 4-5. doi:10.1111/geoj.12116. 10 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Mayıs 2015. 
  22. ^ Hodapp, Christopher; von Kannon, Alice (2008). "Conspiracy Theories & Secret Societies for Dummies". 26 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2015. 
  23. ^ Perlingieri, Ilya; Dr. Ilya Sandra Perlingieri (11 Şubat 2009). "The Worldwide Environmental Crisis Gone Missing: The Precautionary Principle". Global Research. 21 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2009. 
  24. ^ "Patentler". 15 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  25. ^ "NASA" (PDF). 30 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). 
  26. ^ Haenggi, Michael (2003). Boeing Widebodies. Zenith Press. s. 15. ISBN 1610607074. 
  27. ^ a b Benjamin Radford for Discovery. May 1, 2014. Viral Video Claims to Prove 'Chemtrails' Conspiracy 4 Mayıs 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  28. ^ "Bill Text - 107th Congress (2001-2002) - THOMAS (Library of Congress)". 1 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2015. 
  29. ^ "Space Preservation Act of 2001 (2001; 107th Congress H.R. 2977) - GovTrack.us". 21 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2015. 
  30. ^ "Many Kucinich backers are out there – way out". Cleveland.com. 13 Mart 2001. 23 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2010. 
  31. ^ a b c Thomas, William (Yaz 2002). "Stolen Skies: The Chemtrail Mystery". Earth Island Journal. 2 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2008. 
  32. ^ Bethel, Brian (1 Temmuz 2008). "Abilene man wants to warn you about the dangers of 'chemtrails'". Abilene Reporter-News. 26 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2008. 
  33. ^ "H.R.2977, The Library of Congress". Thomas.loc.gov. 1 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2015. 
  34. ^ "H.R.2977, The Library of Congress". Thomas.loc.gov. 1 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2009. 
  35. ^ Kuhn, P. M. (Eylül 1970). "Airborne Observations of Contrail Effects on the Thermal Radiation Budget". Journal of the Atmospheric Sciences. 27 (6). ss. 937-942. doi:10.1175/1520-0469(1970)027<0937:AOOCEO>2.0.CO;2. 5 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2015. 
  36. ^ R.G. Knollenberg (Ekim 1972). "Measurements of the Growth of the Ice Budget in a Persisting Contrail" (PDF). Journal of the Atmospheric Sciences. 29 (7). ss. 1367-1374. Bibcode:1972JAtS...29.1367K. doi:10.1175/1520-0469(1972)029<1367:MOTGOT>2.0.CO;2. 20 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Mayıs 2015Şablon:İnconsistent citations 
  37. ^ DOI:10.1088/1748-9326/7/3/034021
  38. ^ Hamilton, Dan (7 Nisan 2009). "Contrails vs. Chemtrails". Fox12 news at nine. Fox12 Idaho KTRV-TV. 12 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2009. 
  39. ^ Ferrell, Jeff (21 Aralık 2007). "CHEMTRAILS: Is U.S. Gov't. Secretly Testing Americans 'Again'?". SHREVEPORT, LA. 31 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2009. 
  40. ^ Berman, Bob (2009). "Applying Occam's razor: problem solving isn't always a clean shave". Astronomy. 37 (9). s. 14. 13 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2015. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Chemtrail_komplo_teorisi&oldid=33904272" sayfasından alınmıştır