Kosta Rika
Kosta Rika (İspanyolca: Costa Rica), resmî adıyla Kosta Rika Cumhuriyeti (República de Costa Rica), bir Orta Amerika ülkesidir.[8] Kosta Rika adı İspanyolcada zengin sahil anlamına gelmektedir. Kuzeyde Nikaragua, güneydoğuda Panama ile komşudur.[8] Batısında Büyük Okyanus, doğusunda ise Karayip Denizi vardır.[8] Büyük Okyanus'taki toprağı Cocos Adası Ulusal Parkı dolayısı ile Güney Amerika ülkesi Ekvador'a komşu sayılmaktadır. Ayrıca Kosta Rika, ordusu bulunmayan az sayıdaki ülkelerden biridir.
Kosta Rika | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||
| Başkent ve en büyük şehir | San José 9°56′K 84°5′B / 9.933°K 84.083°B | ||||||||||
| Resmî dil(ler) | İspanyolca | ||||||||||
| Tanınan bölgesel dil(ler) | |||||||||||
| Etnik gruplar (2011[2]) | |||||||||||
| Resmî din | Katolik Hristiyanlık[3] | ||||||||||
| Demonim |
| ||||||||||
| Hükûmet | Üniter başkanlık cumhuriyeti | ||||||||||
| |||||||||||
| Yasama organı | Yasama Meclisi | ||||||||||
| Bağımsızlık ilanı | |||||||||||
| |||||||||||
• Su (%) | 35,5 | ||||||||||
| Nüfus | |||||||||||
• 2018 tahminî | 4.999.441 (123..) | ||||||||||
| GSYİH (SAGP) | 2020 tahminî | ||||||||||
• Toplam | 99,037 milyar $ (86.) | ||||||||||
• Kişi başına | 19.309 $[5] (65..) | ||||||||||
| GSYİH (nominal) | 2020 tahminî | ||||||||||
• Toplam | 59,645 milyar $ (79.) | ||||||||||
• Kişi başına | 11.629 $[5] (58.) | ||||||||||
| Gini (2019) | ▼ 47.8[6] yüksek | ||||||||||
| İGE (2022) |  0.809[7]çok yüksek · 58. | ||||||||||
| Para birimi | Colón (CRK) | ||||||||||
| Zaman dilimi | UTC-06:00 | ||||||||||
| Telefon kodu | 333 | ||||||||||
| İnternet alan adı | .cr | ||||||||||
.svg)
16. yüzyılda İspanyol kolonisi olmadan önce bu topraklarda oldukça seyrek bir yerli nüfus bulunuyordu. 19. yüzyılda İspanya'dan bağımsızlığını kazandığında dış dünyaya kapalı ve fakir bir ülke olan Kosta Rika, aradan geçen yıllarda Latin Amerika'nın en istikrarlı, müreffeh ve gelişmiş ülkelerinden biri haline geldi. 1949 yılında kabul edilen bir yasa ile ülkede ordu tamamen kaldırılmıştır. Egemen devletler arasında bunu gerçekleştiren pek az devlet vardır. Kendisiyle aynı gelir seviyesindeki ülkelere göre çok daha fazla insani kalkınma gerçekleştirdiği için 2010 yılında Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından örnek ülke seçilmiştir. 2011 yılında ise yine aynı kuruluş tarafından insani kalkınma ve eşitsizlikle mücadele yanı sıra, sürdürülebilir cevre politikaları konularında UNDP'nin örnek gösterdiği bir ülke olmuştur.
Tarih
değiştirKristof Colomb öncesi dönem
değiştirKosta Rika'da yapılan arkeolojik kazılarda bulunan en eski insan izleri Turrialba Vadisi'ndeki taştan yapılan aletlerdir. Bunlar MÖ 10.000 - 7.000 yıllarında yaşamış çeşitli avcı-toplayıcı ziyaretçilere aittir. Buluntular arasında Kuzey'deki kültürlere ait mızrak uçları ve Güney Amerika'daki kültürlere ait oklar bulunmuştur. Bu buluntulardan dolayı aynı anda iki kültürün bir arada yaşadığını varsayabiliriz.[kaynak belirtilmeli]
Bundan 5.000 yıl önce yaygın şekilde tarım yapıldığının izlerine ulaşılmıştır. Yetiştirilen tarım ürünleri yumrular ile havuç ve diğer köklerdi. MÖ 2. ve 1. bin yıllarda yaşamış dağınık ve çok küçük ölçekli yerleşik tarım toplulukları tespit edilmişse de, avcı-toplayıcı toplumun tarım toplumuna evrilmesinin kesin tarihleri bilinmemektedir.[kaynak belirtilmeli]
Bulunan en eski tarihli çömlekler MÖ 3.000 ve 2.000 yılları arasına aittir. Modern Kosta Rika kültürüne yerli halkın etkisi diğer ülkelere göre oldukça sınırlıdır, çünkü Kolomb öncesi dönemde bu topraklarda kayda değer bir yerli nüfusu bulunmuyordu. İspanyol egemenliğinden önce bu bölgede yaşayan nüfus, büyük ölçüde evlilikler yolu ile, İspanyolca konuşan topluluk ile kaynaştı. Kosta Rika'nın güneyinde Panama sınırına yakın Talamanca Sıradağlarında hâlen yerli kültürünü yaşayan Bribri ve Boruca Kabileleri çok özel istisnalardır.[kaynak belirtilmeli]
İspanyol Sömürgesi Dönemi
değiştir"Zengin Sahil" anlamına gelen Kosta Rica isminin ilk olarak kim tarafından kullanıldığı ile ilgili riyayetler çeşitlidir. 1502'de yaptığı son seferde Kristof Kolomb'un Kostarika'nın doğu kıyılarına uğradığı ve yerlilerin çok miktarda altın mücevher kullandığını görünce bu bölgeyi "Zengin Sahil" olarak tanımladığı mı yoksa 1522'de batı kıyılarına ulaşan ve burada karşılaştığı yerlilerin altın mücevherlerine el koyan konkistador Gil Gonzalez Davila'nın mı bu tanımlamayı ilk olarak yaptığı tartışmalıdır.[kaynak belirtilmeli]
Ekonomi
değiştirÜlke, 2017 yılında % 2,6 olduğu tahmin edilen ılımlı enflasyon ve 2011 yılında 41,3 milyar ABD dolarından 2015 yılında 52,6 milyar ABD dolarına yükselen GSYİH'da orta derecede yüksek büyüme ile ekonomik olarak istikrarlı kabul edilmiştir. 2017 yılı için tahmini GSYİH 61,5 milyar ABD dolarıdır ve kişi başına tahmini GSYİH (satın alma gücü paritesi) 12,382 ABD dolarıdır. Artan borç ve bütçe açığı, ülkenin başlıca endişeleridir. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) 2017'de yapılan bir araştırma, dış borcun azaltılmasının hükûmet için çok yüksek bir öncelik olması gerektiği konusunda uyardı. Bütçe açığını azaltmak için başka mali reformlar da önerildi.[kaynak belirtilmeli]
Birçok yabancı şirket (imalat ve hizmet) Kosta Rika Serbest Ticaret Bölgelerinde (FTZ) faaliyet göstermektedir ve burada yatırım ve vergi teşviklerinden faydalanmaktadırlar. Bu tür yatırımların yarısından fazlası ABD'den gelir. Hükûmete göre, bölgeler 2015 yılında 82.000'den fazla doğrudan işi ve 43.000 dolaylı işi destekledi. Örneğin, Heredia'da Amerika Serbest Bölgesi'nde tesisleri bulunan şirketler arasında Intel, Dell, HP, Bayer, Bosch, DHL, IBM ve Okay Industries yer alıyor.[kaynak belirtilmeli]
Kosta Rika'nın ABD dahil birçok ülke ile serbest ticaret anlaşmaları var. İthalatı etkileyecek önemli ticari engeller yoktur ve ülke diğer Orta Amerika ülkelerine göre gümrük tarifelerini düşürmektedir. Ülkenin Serbest Ticaret Bölgeleri, imalat ve hizmet endüstrilerinin Kosta Rika'da faaliyet göstermesi için teşvikler sağlıyor. 2015 yılında, bölgeler 82 binin üzerinde doğrudan işi ve 43 bin dolaylı işi desteklemiş ve FTZ'deki ortalama ücretler ülkenin geri kalanındaki özel girişim çalışmalarının ortalamasının 1,8 kat üzerindedir. Örneğin 2016'da Amazon.com'un Kosta Rika'da 3.500 çalışanı vardı ve bunu 2017'de 1.500'e çıkarmayı planladı ve bu da onu önemli bir işveren haline getirdi.[kaynak belirtilmeli]
Kosta Rika'nın merkezi konumu, Amerikan pazarlarına erişim ve Avrupa ile Asya'ya doğrudan okyanus erişimi sağlar. 2015 yılında en önemli ihracat (dolar değerine göre) tıbbi cihazlar, muz, tropikal meyveler, entegre devreler ve ortopedik aletlerdi. O yılki toplam ithalat 15 milyar dolardı. 2015 yılında ithal edilen en önemli ürünler (dolar değerine göre) rafine edilmiş petrol, otomobiller, ambalajlı ilaçlar, yayın ekipmanları ve bilgisayarlardır. 2015 yılında toplam ihracat 2,39 milyar ABD doları olan dış ticaret açığı için 12,6 milyar ABD doları olmuştur.[kaynak belirtilmeli]
İlaçlar, finansal dış kaynak kullanımı, yazılım geliştirme ve ekoturizm, Kosta Rika ekonomisinde ana endüstriler haline gelmiştir. 1999'dan bu yana turizm, ülkenin üç ana nakit ürününün kombine ihracatından daha fazla döviz kazanmaktadır: özellikle muz ve ananas ve aynı zamanda kahve dahil diğer ürünler. Kahve üretimi Kosta Rika tarihinde önemli bir rol oynamıştır ve 2006 yılında üçüncü nakit mahsul ihracatı olmuştur. Küçük bir ülke olan Kosta Rika şimdi dünya kahve üretiminin % 1'inden daha azını sağlıyor. Kahve üretimi 2015–16'da % 13,7 artarken, 2016–17'de % 17,5 azaldı.[kaynak belirtilmeli]
Kültür
değiştir
Kosta Rika, Mezoamerikan ve Güney Amerika yerli kültürlerinin buluştuğu noktaydı. Ülkenin kuzeybatısındaki Nicoya yarımadası, İspanyol fatihler (conquistadores) 16. yüzyılda geldiğinde Nahuatl kültürel etkisinin en güney noktasıydı. Ülkenin orta ve güney kısımları Chibcha etkilerine sahipti. Bu arada Atlantik kıyısı, 17. ve 18. yüzyıllarda Afrikalı işçilerle doluydu.
İspanyolların göçünün sonucu olarak, onların 16. yüzyıl İspanyol kültürü ve evrimi, İspanyol dili ve Katolik dininin birincil etkileri bugüne kadar günlük yaşama ve kültüre damgasını vurdu.
Kültür, Gençlik ve Spor Daire Başkanlığı kültürel hayatın tanıtımı ve koordinasyonundan sorumludur. Bölümün çalışmaları Kültür Müdürlüğü, Görsel Sanatlar, Sahne Sanatları, Müzik, Miras (İngilizce:Patrimony) ve Kütüphaneler Sistemi olarak ayrılmıştır. Kosta Rika Ulusal Senfoni Orkestrası ve Gençlik Senfoni Orkestrası gibi kalıcı programlar iki çalışma alanının birleşimidir: Kültür ve Gençlik.
Soca, salsa, bachata, gibi dans odaklı türler merengue, cumbia ve Kosta Rika swings gençlerden ziyade yaşlılar tarafından giderek daha fazla beğeniliyor. Gitar, özellikle halk oyunlarına eşlik olarak popülerdir; ancak marimba ulusal enstrüman haline getirildi.
Kasım 2017'de, National Geographic dergisi Kosta Rika'yı dünyanın en mutlu ülkesi olarak adlandırdı[9] ve ülke çeşitli mutluluk ölçütlerinde rutin olarak üst sıralarda yer alıyor.[10] Makalede şu özet yer aldı: "Kosta Rikalılar, stresi azaltan ve neşeyi en üst düzeye çıkaran bir yerde günlük hayatı dolu dolu yaşamanın keyfini çıkarıyor".[11] O zaman "Ticos" arasında en çok tanınan ifadelerden birinin "Pura Vida, yani kelimenin tam anlamıyla saf yaşam olması şaşırtıcı değildir. Sakinlerin yaşam felsefesini yansıtır,[12] ifade, konuşmada çeşitli bağlamlarda kullanılır.[13] Çoğu zaman sokaklarda dolaşan ya da dükkanlardan yiyecek alan kişiler “Pura Vida” diyerek merhaba derler. Bir soru olarak veya birinin varlığının kabulü olarak ifade edilebilir. "Nasılsın?" için önerilen bir yanıt "Pura Vida olurdu."[14] Bu kullanımda, her şeyin çok iyi olduğunu gösteren "harika" olarak tercüme edilebilir.[13] Bir soru olarak kullanıldığında, çağrışım "her şey yolunda mı?" olur. ya da "nasılsın?".[12]
Kosta Rika, BM'nin Dünya Mutluluk Raporu'nda 2017 Mutlu Gezegen Endeksi'nde[15] 12. sırada yer alır, ancak ülkenin Latin Amerika'daki en mutlu ülke olduğu söyleniyor. Sebepler arasında yüksek düzeyde sosyal hizmetler, sakinlerinin sevecen doğası, uzun yaşam beklentisi ve nispeten düşük yolsuzluk sayılabilir.[16][17]
İdari yapı
değiştir
Kosta Rika, idari açıdan 7 ile ve 81 kantona ayrılmıştır. İlleri;
Kaynakça
değiştir- ^ "Live Costa Rica Population Clock 2017 – Population of Costa Rica Today". www.livepopulation.com. 4 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b Central Intelligence Agency (2011). "Costa Rica". The World Factbook. Langley, Virginia: Central Intelligence Agency. 11 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2011.
- ^ "International Religious Freedom Report for 2017". www.state.gov. 2018. 23 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2018.
- ^ Murillo, Alvaro (7 Temmuz 2021). "Encuesta CIEP-UCR evidencia a una Costa Rica estatista y menos religiosa". Semanario Universidad. 7 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2021.
- ^ a b "Report for Selected Countries and Subjects". www.imf.org. 29 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2021.
- ^ "Income inequality". data.oecd.org. OECD. 22 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2020.
- ^ "Human Development Report 2023/2024" (PDF) (İngilizce). Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı. 13 Mart 2024. 13 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF).
- ^ a b c Nijman, Jan (2020). Geography: Realms, Regions, and Concepts (20. bas.). Wiley. ISBN 978-1119607410.
- ^ "These Are the World's Happiest Places". 16 Ekim 2017. 7 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2021.
- ^ "Costa Rica is one of the world's happiest countries. Here's what it does differently". World Economic Forum. 4 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2020.
- ^ "Costa Rica is the Happiest Places in the World According to National Geographic." 9 Kasım 2017. 7 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2021.
- ^ a b "What does Pura Vida mean…". 12 Ağustos 2016. 7 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2021.
- ^ a b "PURA VIDA: The Most Important Costa Rica Spanish Expression". Speaking Latino. 21 Ağustos 2012. 25 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Trester, Anna Marie (2003). "Bienvenidos a Costa Rica, la tierra de la pura vida: A Study of the Expression "pura vida" in the Spanish of Costa Rica" (PDF). Sayahi, Lotfi (Ed.). Selected Proceedings of the First Workshop on Spanish Sociolinguistics. Somerville, MA: Cascadilla Proceedings Project. ss. 61-69. ISBN 978-1-57473-400-3.
- ^ "World Happiness Report 2017 – World Happiness Report". worldhappiness.report. 20 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Brodwin, Erin. "The 21 happiest countries in the world". Business Insider. 20 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Revealed: The world's 10 happiest countries for 2019". The Telegraph. 20 Mart 2017. 16 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2021 – www.telegraph.co.uk vasıtasıyla.
- ^ "Costa Rica: Population Statistics (Kosta Rika Nüfus İstatistikleri)". www.citypopulation.de. 24 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2021.