Cuma Camii (Şeki)

Cuma Camii
Cuma Camii
Yerel ad;
Konum	Şeki, Azerbaycan
Kuruluşu	1900-1914

Şeki Cuma Camii, 1900-1914 yıllarında yapılmış tarihi-mimari bir camidir. Azerbaycan'ın Şeki kentindeki Yukarı Baş Devlet Tarihi-Mimari Koruma Alanı topraklarında yer almaktadır.

Cami, Azerbaycan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu'nun 2 Ağustos 2001 tarih ve 132 sayılı kararı ile yerel öneme sahip taşınmaz tarihi ve kültürel anıtlar listesine dahil edilmiştir.

7 Temmuz 2019'da "Şeki'nin tarihi merkezi, Han Sarayı ile birlikte" UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne alındı. Şeki'nin tarihi merkezinde yer alan Cuma camisi de Dünya Mirasları arasında yer almaktadır.

Hakkında

Şeki Cuma camii 1900-1914 yıllarında Şeki'nin Tabakhane mahallesinde inşa edilmiştir.^[1] Cami, yanındaki medrese ve Yer altı hamamı ile birlikte külliye olarak inşa edilmiştir. Taşa kazınmış tarihe göre caminin inşaatının 1914 yılında ilave bir balkon, hücre ve minare yapılmasıyla tamamlandığı söylenebilir. Daha sonra caminin yanına bir medrese yapılmıştır. Medrese caminin balkonuna bağlıdır.^[2]

Sovyet işgali sırasında

Sovyet işgalinden sonra 1928'den itibaren resmi bir hızla dinle mücadele etmeye başladılar. Azerbaycan KP MK, o yılın Aralık ayında, birçok cami, kilise ve sinagogu eğitici amaçlı kulüplerin bütçesine vermek için karar aldı. Eğer 1917'de Azerbaycan'da 3.000 cami varsa, 1927'de bu sayı 1.700'e, 1933'te ise 17'ye düştü.^[3]

Şeki Cuma Camii'nin minaresi de işgalden sonra yıkıldı.^[2] Caminin binası spor okulu olarak kullanılmıştır. Binayı spor salonuna uyarlamak için mescidin iç balkonu yıkılmıştır.

1988 yılında caminin binası yanmıştır. 1989 yılında camide ölçü çalışmaları yapılmış ve restorasyon projesi hazırlanmıştır. Caminin hariminde yapılan kazılarda revak tarafındaki iç duvarın yeri bulunmuş ve bu duvarla birlikte iç revak restore edilmiştir. Daha sonra yığma örgü ile kapatılan pencereler açılarak ölçü çizgilerine göre restore edilmiştir. Projeye göre iç kısma 4 büyük sütun yerleştirildi ve caminin mihrabı restore edildi.^[2]

Bağımsızlıktan sonra

Caminin minaresi arşivde bulunan bir fotoğrafa dayanarak restore edildi ve temelinden kubbesine kadar 28.5 metre yüksekliğe yeniden inşa edildi. Minare restore edilerek 1991 yılında tamamlandı.^[2]

Azerbaycan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulunun 2 Ağustos 2001 tarihli 132 numaralı kararıyla cami yerel taşınmaz tarihi ve kültürel anıtlar listesine dahil edildi.^[4]

Şeki'nin tarihi bölgesi 2001 yılından bu yana UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne aday gösterildi. 7 Temmuz 2019'da "Hanalı Şeki Tarihi Merkezi" UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne dahil edildi.^[5] Karar, Bakü Kongre Merkezi'nde yapılan UNESCO Dünya Mirası Komitesi'nin 43. toplantısında alındı.^[6] Tarihi Şeki Merkezi'nde bulunan Şeki Cuma Camii de Dünya Mirası Listesi'ne dahil edilmiştir.

1993 yılında Şeki İcra Hakimiyyəti başkanı Çingiz Efendiyev'in direktifiyle Şeki İslam Məktəbi burada faaliyete başladı. Mektep 1996 yılında Adalet Bakanlığı'na kaydedildi. Burada öğrenciler dini ve laik eğitim alıyorlar.

Mimari özellikleri

Yerel inşaat malzemeleri, nehir taşları ve pişmiş tuğlalar caminin inşasında kullanıldı. Plana göre, taş ve ahşap bölmelerle bölünmüş kemerli sütunlu bir salon vardı ve bu büyük çatının kaplanmasına izin veriyordu. On direkli minber ahşaptan yapılmıştı. 28.5 metre yüksekliğindeki minare, cami binasından birkaç metre uzakta inşa edildi. Üst kısmı daralan minare, tuğla oymaları ve kabartma desenleri ile süslenmiştir.

Caminin içi sadedir. İbadet yeri, hücreleri medrese olarak kullanılmaktadır. Cami kompleksi "N" şeklinde olup iki katlıdır. İkinci katta kadınlar için bir dua salonu bulunmaktadır. Ana cephe tuğla oymaları ile süslenmiştir.