Cumhurbaşkanlığı hükûmet sistemi
Cumhurbaşkanlığı hükûmet sistemi, Türkiye'de 16 Nisan 2017 Referandumu'yla kabul edilen ve 9 Temmuz 2018 tarihinden itibaren uygulanmaya başlanan kuvvetler ayrılığına dayalı başkanlık tipi bir hükûmet sistemidir.[1] Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın sekizinci maddesine göre, yürütme yetkisi ve görevi, cumhurbaşkanı tarafından, anayasaya ve kanunlara uygun olarak kullanılır ve yerine getirilir.[2] Bu sistem Meclis ile Hükûmeti birbirinden ayırmış olup Türkiye'de uzun yıllardır süregelen istikrar, yürütmenin bürokrasi üzerindeki zayıf otoritesi ve erken seçim sorunlarını büyük ölçüde ortadan kaldırmıştır.[kaynak belirtilmeli] Parlamenter sistemin aksine hükûmet artık atamalar yolu ile değil, doğrudan halk tarafından seçimle gelen bir hükûmet başkanı tarafından oluşturulmaktadır. Cumhurbaşkanlığı, cumhurbaşkanlığı teşkilatı hakkındaki 1 sayılı cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenmiştir. 1 sayılı cumhurbaşkanlığı kararnamesi, 539 maddelik mufassal bir kararnamedir. Bu kararname, cumhurbaşkanlığının her yönünü ayrıntılarıyla düzenlemektedir.[3]
Bu sisteme geçişle beraber Türkiye Büyük Millet Meclisinin Hükûmet kurma yetkileri, halk tarafından seçilen cumhurbaşkanına aktarıldı.[4] Cumhurbaşkanı, devletin başıdır. Yürütme yetkisi, cumhurbaşkanına aittir. Cumhurbaşkanlığı hükûmet sisteminde, cumhurbaşkanı partili veya partisiz olabilir.[4] Cumhurbaşkanlığı hükûmet sisteminde bakanlar da cumhurbaşkanı tarafından meclis dışından atanabilmektedir.[5] Cumhurbaşkanı kararnameler yoluyla anayasa, kanun ve kişi hak ve özgürlüklerine aykırı olmamak kaydı ile yasama yetkisini de kullanmaktadır.[6] Cumhurbaşkanının çıkarmış olduğu kararnameler Meclis veya Yargı yoluyla hükümsüz bırakılabilir veya iptal edilebilir. Türkiye'deki bütün kanun, kanun hükmünde kararname, cumhurbaşkanlığı kararnamesi, tüzük ve yönetmeliklere Mevzuat Bilgi Sistemi'nden ulaşılabilir.
Eleştiriler
değiştirCumhurbaşkanlığı Başdanışmanı Mehmet Uçum’un, 16 Nisan başlıklı kitabında belirttiği gibi, cumhurbaşkanlığı hükûmet sistemi için;
“Cumhurbaşkanı siyasî kararları verme konusunda tek yetkilidir. Bakanların hiçbir siyasî yetkisi ve meclise karşı sorumluluğu yoktur, cumhurbaşkanının 'teknik çalışma ekibi'dirler."[7]
Cumhurbaşkanlığı hükûmet sistemi, anayasa hukuku literatüründe daha önce uygulanmış bir sistem değildir ve ilk defa Türkiye Cumhuriyeti'nde uygulanmıştır.[8] Bu sistem, başkanlık sisteminden farklıdır ve dünyada daha önce uygulanmamış, yepyeni bir idarî sistemdir. Başkanlık sistemi, bir kuvvetler ayrılığı sistemidir. Başkanlık sisteminde yasama ve yürütme organları birbirinden bağımsız olarak seçilir ve birbirinden bağımsız olarak görevlerini sürdürürler.
Milliyetçi Hareket Partisi Genel Başkanı Devlet Bahçeli, 5 Mayıs 2021'de cumhurbaşkanlığı hükûmet sisteminde iyileştirilmeler yapılmasını önerdi.[9] Bahçeli, iki başkan yardımcısı tayin edilmesini ve başkan yardımcılarının da halk tarafından seçilmesini; Merkez Bankası'nın anayasal bir kuruluş hâline getirilmesini; Hâkimler ve Savcılar Kurulu'nun yerine Yüksek Yargı Kurulu adında yeni bir organ oluşturulmasını, uluslararası anlaşmaları sona erdirme yetkisinin TBMM'ye verilmesini de içerin bir değişiklik teklifi sundu. MHP'nin anayasa değişikliği teklifi, cumhurbaşkanlığı hükûmet sisteminin “kurumsallaşmış başkanlık sistemi” adı verilerek iyileştirilmesini de öngörüyor.[10]
Karar gazetesi yazarı Taha Akyol, cumhurbaşkanlığı hükûmet sisteminin yetkileri bir tek kişiye verdiğini ve “şahsî yönetim”i teşvik ettiğini ifade etti.[11] Akyol, sık sık ele aldığı cumhurbaşkanlığı hükûmet sistemini "...yanlış çıkarılıp düzeltilen kararnameler, kararlardaki kurumsal zaaflar, hukuki güven indeksindeki gerilemeler önemli verilerdir." ifadeleriyle başarısız olarak nitelendirdi.[12] Akyol, bir başka yazısında da cumhurbaşkanlığı hükûmet sisteminin şahsî politikaları anayasallaştırdığını ve bu şekilde yapılan yanlış uygulamaların düzeltme imkanının da ortadan kaldırıldığına dikkat çekti.[11]
Cem Akaş, Alman-İspanyol siyaset bilimci Juan Linz'in Başkanlık Sisteminin Tehlikeleri başlıklı makalesine atıfla, bir elde aşırı yetki toplanmasının yaratacağı “Kibirlenme… bir tür popülizm… muhalefete karşı açıkça husumet… sistemin frenleyici erklerden yoksun kalması… merkez-kenar kutuplaşması…” gibi tehlikelere dikkat çekti.[13]
Cumhurbaşkanlığı hükûmet sisteminin Türkiye'de delegasyoncu demokrasiye ve yarışmacı otoriterizme yol açtığını savunan düşünceler mevcuttur. Bu hükûmet sistemin kabul edilmesiyle birlikte kuvvetler arasındaki denge mekanizması bozulmuş olup yasama ve yargı güçlerinin yürütme üzerindeki denetim ve kontrolü yitirilmekte olup yürütmenin diğer güçlere karşı baskın duruma geldiği savunulmuştur. Cumhurbaşkanlığı hükûmet sisteminde yatay hesap verirlik zayıflamıştır.[14]
6 muhalefet partisi CHP, İYİ Parti, DEVA, GP, SP ve DP, Cumhurbaşkanlığı Sisteminin ekonomik ve siyasal krizlere yol açtığını öne sürerek parlamenter sisteme geri dönülmesi için çalışmalar başlattı.[15] Bu 6 parti ortak komisyon kurarak güçlendirilmiş parlamenter sistem adında yeni bir sistem tasarladılar ve bu sistemi 2023 Türkiye genel seçimleri'nde bir vaat olarak seçmene sundular.[16]
Dış bağlantılar
değiştir- Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı internet sitesi 25 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Mevzuat Bilgi Sistemi 23 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça
değiştir- ^ Yıldız Yazıcıoğlu (9 Temmuz 2018). "Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi Resmen Başladı". Amerika'nin Sesi. 2 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2020.
- ^ "Mevzuat Bilgi Sistemi". www.mevzuat.gov.tr. 24 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2021.
- ^ "Mevzuat Bilgi Sistemi". www.mevzuat.gov.tr. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2021.
- ^ a b Nurullah Sarac (10 Temmuz 2018). "Türkiye'nin yeni yönetim sistemi hakkında bilmek istediğiniz her şey". 12 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2020.
- ^ Beraat Gokkus (9 Temmuz 2018). "'Yeni Türkiye' yürürlükte: Yeni sistem ile değişecek 10 şey". 30 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2020.
- ^ Öztürk, Fundanur (1 Ekim 2018). "Cumhurbaşkanlığı hükûmet sisteminde TBMM'nin yetkileri ve görevleri ne olacak?". BBC News Türkçe. 21 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2020.
- ^ Uçum, Mehmet (2018). 15 - 16 Temmuz'dan cumhurbaşkanlığı sistemine Türkiye'nin demokratik birliği mücadelesinde yeni aşama 16 Nisan. 1. Basım. Cağaloğlu, İstanbul. ss. 79-80. ISBN 978-605-171-783-8. OCLC 1066742383.
- ^ Gözler, Kemal (2017). Elveda anayasa : 16 Nisan 2017'de oylayacağımız anayasa değişikliği hakkında eleştiriler. Makale 4. Birinci baskı. Bursa. ISBN 978-605-327-461-2. OCLC 1000563246.
- ^ Welle (www.dw.com), Deutsche (5 Mayıs 2021). ""Bahçeli cumhurbaşkanı yetkilerini sınırlamak istiyor"". DW.COM. 5 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2021.
- ^ "MHP lideri Devlet Bahçeli'den '100 maddelik' yeni anayasa önerisi". euronews. 4 Mayıs 2021. 4 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2021.
- ^ a b Akyol, Taha. "CB sistemi reforma engel! - Taha Akyol". KARAR. 11 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2021.
- ^ Akyol, Taha. "CB sistemi Türkiye'ye yaramadı - Taha Akyol". KARAR. 4 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2021.
- ^ Kritik kavşak : parlamenter sistem - başkanlık sistemi. 1. baskı. Cem Akaş. Beyoğlu, İstanbul. 2015. ISBN 978-605-5250-51-5. OCLC 953142161.
- ^ "Delegasyoncu Demokrasiden Yarışmacı Otoriterizme; Türk Demokrasisinin "Sıfatlı Demokrasiler" ve "Sıfatlı Otoriter Rejimler" Arasındaki Yeri". Muhammet Derviş METE. 25 Ağustos 2022. 29 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Erdölen, Yunus Emre (18 Ekim 2021). ""Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem" 101". serbestiyet.com. 18 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2022.
- ^ "6 muhalefet partisinden parlamenter sistem açıklaması". Cumhuriyet. 23 Eylül 2021. 23 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2022.