Düdüklü tencere

Düdüklü tencere, yemekleri hızlı pişirmek için buhar ve yüksek basınç yararlanma prensibi ile çalışan tencere. Basınçla suyun kaynama derecesi arasındaki ilişkiden hareketle ortaya çıkmıştır. Düdüklü tencere yemekleri yüksek sıcaklıkta ve tamamen kapalı hâlde pişirdiğinden, yemeklerin pişme süresini en aza indiren, subap ile belirli bir kaynama noktasına ayarlanmış tenceredir. Düdüklü tencerelerde patlama tehlikesine karşı, basınca, dolayısıyla pişme derecesine göre ayarlanabilen bu subap, basınç artınca düdük hava kaçırarak tencerenin patlamasına engel olur. Düdüklü tencere ismini de bu nedenle almıştır.

İcadı ve gelişimi

Yaklaşık 300 yıl önce 1679 yılında İrlandalı fizikçi Robert Boyle'un da asistanı olan Fransız fizikçi Denis Papin ağır bir demir tencere kullanarak bir deney yaptı. Üzerine bir kapak koydu ve yüksek ısıda kaynattı.

Yemek pişirilen tencerenin kapağını sıkı sıkıya kapatmış, buharın basıncıyla kapağın fırlamasını önlemek için de üstüne bir ağırlık oturtmuştu. Ancak, kapağın üstüne konulan ağırlık, tencere patlama noktasına geldiğinde fırlayıp buharı havaya bırakacak kadardı. Sonuç olarak yemekler normal tencerelere göre çok daha hızlı pişti. Bu buluş Papin'in tenceresi olarak adlandırıldı.

Önceleri dökme demirden yapılan düdüklü tencereleri sonraları toprak, bakır, alüminyum, emaye ve camdan olanları izledi.

Cam (payreks) olanlar sıcak-soğuk farkından etkilenip çatlama riski olsa da pişirme sırasında içleri görülebildiğinden sıkça kapaklarının açılması gerekmez. Bakır olanların sık sık kalaylanma ihtiyaçları, alüminyum olanların ise kesif soda ve alkali eriyiklerin alüminyum üzerine olan etkilerinden dolayı olumsuzlukları vardır.

Çalışma prensibi

Temel prensip; kabın içindeki buhar basıncını arttırarak, yemeğin sıvı kısmının kaynama noktasını yükseltmesi, tencerenin içindeki buhar basıncını kontrol edebilmesi ve basıncın fazlasını kontrollü biçimde tahliye etmesidir.

Böylelikle yemekler normal bir tencerede ısıtıldığında suyun kaynama noktası olan 100 dereceye gelindiğinde, su bu derecede kaynar ve tüm su kaynayana kadar bu sıcaklık sabit kalır ve yemek de bu sıcaklıkta pişer. Düdüklü tencerede ise buhar dışarı kaçamadığından tencerenin içindeki basınç gittikçe artar, dolayısıyla su 100 derecede kaynamaz, tenceredeki sıcaklık 125 °C (257 °F) dereceye kadar çıkar.

Böylece pişirilmesi istenen besinlerin sıcaklığı suyun kaynama derecesinden çok daha yükseğe çıkmasına rağmen yüksek ısı yiyeceğe süratle nüfuz ettiğinden, vitamin ve mineraller tahribata uğramadan daha çabuk pişmesi sağlanır. Bundan dolayı et haşlaması en çok yarım saatte, kuru sebzeler yirmi dakikada pişebilirler.

Kaynama sıcaklığı atmosfer basıncı ile doğrudan ilgilidir. Basınç atmosfer basıncından düşükse, su daha düşük sıcaklıklarda da kaynayabilir veya basınç atmosfer basıncından yüksekse suyun kaynaması için daha yüksek sıcaklıklar gerekir.

\qquad \qquad :P.V=n.R.T

P paskal olarak basınç,
V kübik metre olarak hacim,
n gazın mol sayısı,
R gaz sabiti (8.3145 J/(mol K))
T de Kelvin olarak sıcaklıktır.

Düdüklü tencere ısıtıldığında meydana gelen gaz miktarı, formülün n*r*t ifadesindeki sıcaklığın artmasından dolayı, düdüklü tencerede büyük oranda basınç meydana getirecektir. Çünkü : $\qquad \qquad p.v=n.r.t$ formülünden dolayı eşitliğin sağ tarafındaki t ifadesi olan sıcaklık arttığı için, eşitliğin sol tarafındaki p ile ifade edilen basınç da artmak zorundadır, çünkü düdüklü tencerenin v ile ifade edilen hacmi sabittir. Hacmin sabit olması ve ısıdan dolayı eşitliğin sağ tarafındaki ifadenin artmasından dolayı, eşitliğin sol tarafındaki ifadeyi dengelemenin tek yolu p ile ifade edilen basıncın artmasıdır.

Basınç ile hacim ters orantılıdır

Avantajları

Suyla pişen yemeklerin vitamin ve besinleri yok olur bu yüzden buharla pişen yemekler suyla daha az temas içinde olacakları için aromaları kaybolmayacağından daha lezzetli olur.
Düdüklü tencerede pişen yemekler oksijenle temas etmez.
Çok kısa sürede pişirme yapar...

Dikkat edilecek hususlar

Düdüklü tencere gibi patlayabilir basınçlı kaplar CE işareti taşımalıdır.
Basınçlı tencereye konulacak malzeme ve suyun miktarı tencerenin yarısını geçmemelidir.
Tencereye az da olsa mutlaka su konulmalıdır. Susuz pişirme tencerenin çatlamasına neden olabilir.
Pişirme süresi basınç düğmesi kapatıldıktan sonra tutulmalıdır.
Yemek piştikten sonra basıncı düşürmeden tencerenin kapağını açmaya çalışılmamalıdır. Bu süreyi kısaltmak için tencere su dolu bir kaba oturtulur ya da akan musluk suyunun altına tutulur.

Bakımı

Alüminyum Düdüklü tencerelerin, "ilk kullanım" işlemleri bikarbonat ile yapılmalı, paslanmaz çelik düdüklü tencerelerin uygun biçimde temizlenmesi için yumuşak bir ovma süngeriyle tüm parçaların sabunlu ve sıcak su yıkanması yeterlidir. Paslanmaz çelik tencere conta ve kontrol paneli çıkarılarak bulaşık makinesinde de yıkanabilir.
Conta sızdırmazlık sağlayan bir parça olduğu için her yıl değiştirilmelidir.

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Düdüklü tencere ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

(İngilizce) Düdüklü Tencerenin Fiziği, Dr. John Knox, Idaho State Üniversitesi
(İngilizce) Miss Vickie'nin Düdüklü Tencere ile yapılcak yemek tarifleri24 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.