Dağıstan
Dağıstan, resmî adıyla Dağıstan Cumhuriyeti (Rusça: Республика Дагестан/ Respublika Dagestan), Doğu Avrupa'nın Kuzey Kafkasya kısmında, Hazar Denizi kıyısında bulunan Rusya'ya bağlı, özerk bir cumhuriyettir.[2] Kuzey Kafkasya Federal bölgesinin bir parçasıdır ve Büyük Kafkas Dağları'nın kuzeyinde konumlanır. Rusya'nın en güneyinde yer alan Dağıstan, güney ve güneybatıda Gürcistan ve Azerbaycan ile, batı ve kuzeyde Rusya'ya bağlı cumhuriyetler olan Çeçenistan ve Kalmukya ile kuzeybatıda ise Stavrapol Krayı ile sınır komşusudur. Mahaçkale, başkenti ve en büyük kentidir. Diğer büyük kentleri ise Derbent, Kizlyar, İzberbaş, Kaspiysk, Buynaksk'tır.
 Arma
| |||||||||
.svg) | |||||||||
| Başkent | Mahaçkale | ||||||||
| En büyük şehir | Mahaçkala, Derbent | ||||||||
| Resmî dil(ler) | Rusça, Ağulca, Avarca, Azerice, Dargince, Kumukça, Lakça, Lezgice, Nogayca, Rutulca, Sahurca, Tabasaranca [kaynak belirtilmeli] | ||||||||
| Demonim | Avarlar, Agullar, Dargiler, Kumuklar, Laklar, Lezgiler, Rutullar, Sahurlar, Tabasaranlar, Tatlar [kaynak belirtilmeli] | ||||||||
| Hükûmet | Cumhuriyet | ||||||||
| |||||||||
| |||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||
• Toplam | 50.270 km2 | ||||||||
| Nüfus | |||||||||
• 2020 sayımı | 3.111.353[1] | ||||||||
• Yoğunluk | 61,89/km2 | ||||||||
| Para birimi | Ruble (RUR) | ||||||||
| Zaman dilimi | UTC+3 | ||||||||
| Trafik akışı | sağ | ||||||||
| Telefon kodu | +772 | ||||||||
| ISO 3166 kodu | RU-DA | ||||||||
| İnternet alan adı | .ru | ||||||||
50.300 kilometrekare yüzölçümüne ve 30'dan fazla etnik grubun dâhil olduğu 3,1 milyonluk[3] bir nüfusa sahiptir. Linguistik ve etnik çeşitlilik açısından Rusya'nın en heterojen cumhuriyetlerinden biridir.[4] Nüfusu büyük çoğunlukla Kuzey Kafkasya dillerini ve Türkî dilleri[5] konuşmakla birlikte Rusça, lingua franca işlevi görmektedir.[6]
Toponomi
değiştirDağıstan kelimesi Türkçe olan dağ kelimesi ile Farsça yer/ülke anlamına gelen -stan ekinin birleşiminden oluşmuştur.
Dağıstan'ın bazı bölgeleri çeşitli zamanlarda Leketia (veya Lakz[7] veya Legarin ülkesi[8][9]) olarak anılmıştır.
1860 ve 1920 arası Dağıstan kelimesi, günümüz Dağıstan'ının güneydoğu kısmında yer alan Dağıstan Oblastı için kullanılmıştı.
Bugünkü sınırlarına 1921 yılında, Terek Oblastı ile birleştirilerek Dağıstan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin kurulması ile ulaştı.
Resmi dillerine göre Dağıstan Cumhuriyeti'nin isimleri
değiştir- Ağulca: Республика Дагъустан (Respublika Daġustan)
- Avarca (Kafkasya dili)Avarca: Дагъистаналъул Жумгьурият (Daġistanałul Jumhuriyat)
- Azerice: Дағыстан Республикасы (Dağıstan Respublikası)
- Çeçence: ДегIестан Республика (Deġestan Respublika)
- Dargince: Дагъистан Республика (Daġistanes Respublika)
- Kumukça: Дагъыстан Жумгьурият (Dağıstan Cumhuriyat)
- Lakça: Дагъусттаннал Республика (Daġusttannal Respublika)
- Lezgice: Республика Дагъустан (Respublika Daġustan)
- Nogayca: Дагыстан Республикасы (Dağıstan Respublikası)
- Rusça: Респу́блика Дагеста́н (Respublika Dagestan)
- Rutulca: Республика Дагъустан (Respublika Daġustan)
- Sahurca: Республика Дагъустан (Respublika Daġustan)
- Tabasaranca: Дагъустан Республика (Daġustan Respublika)
- Tatça: Республикей Догъисту (Respublikei Doġistu)
İdari Yapı
değiştirDağıstan, idari olarak kendi idarelerine sahip 41 ilçe (rayon) ve 10 şehre bölünmüş durumdadır.[10]
Tarih
değiştirİlk Binyıl
değiştirMS ilk birkaç yüzyıl, Albanya, Part İmparatorluğu'nun bir vassalı oldu ve ardından Part İmparatorluğuna tamamen tâbî duruma geldi. Sasani İmparatorluğu'nun ilerlemesiyle İmparatorluk topraklarında bir satraplık haline geldi. Geç antik dönemde, bölge üzerindeki hakimiyet mücadelesi dolayısıyla Sasani İmparatorluğu ve Bizans İmparatorluğu arasında savaşlar yaşandı. Süreç içerisinde bölge halklarının görece büyük bir kısmı Hristiyanlık ve Zerdüştlüğü benimsedi.
5. yüzyılda, Sasaniler üstün konuma geldiler ve 6. yüzyılda Derbent'de Hazar Kapıları olarak bilinen bir kale inşa ettiler. Aynı süreçte Dağıstan'ın kuzey kısmı önce Hunlar ardından da Avarlarca işgal edildi. Sasaniler döneminde Güney Dağıstan, Derbent[11] merkez olmak üzere, Pers kültürünün bir kalesi haline geldi ve Persleştirme politikası yüzyıllar boyunca uygulandı.[12]
İslam'ın Etkisi
değiştirPersler 664 yılında, Derbent'te Araplarca yenilgiye uğratıldı. 905 ve 913 yıllarında bölge halkları Araplara karşı ayaklanmış olsa da İslam, süreç içerisinde önce Samandar ve Kubaçi gibi kent merkezlerinde ardından ile dağlık bölgelerde benimsendi. 15. yüzyıla gelindiğinde bölgede Hristiyan varlığı neredeyse tamamen silindi, yalnızca Datuna'da 10. yüzyıldan kalma bir kilise varlığını koruyabildi.
İran ve Rusya Mücadelesi
değiştirMoğol egemenliği aşınırken Kaitagi ve Tarki'de yeni güç merkezleri ortaya çıktı. Erken 16. yüzyılda İran, bölgedeki egemenliğini pekiştirdi ve kesintilere uğrasa da 19. yüzyıla kadar egemenliğini sürdürdü. 16. ve 17. yüzyılda gelenekler kodifiye edildi ve dağlı topluluklar (cemaatler) önemli ölçüde özerklik elde ettiler.
1594 yılında Dağıstan'ı istila etmeyi hedefleyen İvan Hvorostin komutasındaki Rus ordusu Buynak mevkiinde Osmanlı askerleriyle takviyeli Gazi Kumuk Hanlığı ordusunca büyük bir yenilgiye uğratıldı.[13]
Ruslar'ın bölgedeki ilk hakimiyeti, 18. yüzyılda Büyük Petro döneminde Dağıstan kıyılarının 1722-1723 Rus-Safevi Savaşı sonucu ilhakı ile gerçekleşti. Ancak ilhak edilen yerler 1735 Gence Andlaşması ile tekrar Safevîler'e bırakıldı.
1730 ila 1740'ların başlarında, Dağıstan'da kardeşinin öldürmesinin ardından Büyük İran hükümdarı ve askeri deha Nadir Şah bölgeyi tamamen ele geçirmek maksadıyla uzun bir sefer düzenledi. Başlarda önemli kazanımlar elde etse de nihayetinde güney Dağıstan halklarıyla karşı kritik birkaç savaşı kaybedip geri çekilmek zorunda kaldı. 1747'den itibaren Dağıstan'ın İran egemenliğindeki kısmı, merkezi Derbent'te bulunan Derbent Hanlığı üzerinden idare edildi. 1796 İran Seferi ile Rusya, Derbent'i ele geçirdi. Ancak Rusya iç karışıklıkları dolayısıyla bölgenin tamamından çekilmek durumunda kaldı ve bölgede İran egemenliği yeniden tesis edildi.
Rus Egemenliği Güçleniyor
değiştir1806 yılında Derbent Hanlığı kendi isteğiyle Rusya'nın egemenliğine girdi ancak bu egemenlik 1804-1813 Rusya-İran Savaşı sonuna kadar İran tarafından resmen tanınmadı. 1813'te Rusya'nın savaştan zaferle çıkmasıyla İran, Güney Dağıstan ve onun başkenti olan Derbent ile birlikte Kafkasya'daki diğer büyük topraklarını da Gülistan Andlaşması[14] ile Rusya egemenliğine terk etmek zorunda kaldı. 1828 tarihli Türkmençay Andlaşması ile Rusya'nın Dağıstan üzerindeki egemenliği pekişti ve İran askeri denklemin dışında kaldı.[15]
Emperyal Rusya'ya Karşı Ayaklanmalar
değiştirFakat Rus idaresi dağlıları hayal kırıklığına uğrattı ve öfkelendirdi. Ağır vergiler, müsadere ve Mahaçkale gibi kale inşaları; dağlıları, Gazi Muhammed (1828-32), Gamzat-bek (1832-34) ve Şamil (1834-59) önderliğindeki Müslüman Kafkasya İmamlığı'nın altında ayaklanmaya itti. Bu ayaklanmalar sonucu Kafkasya Savaşı 1864'e kadar sürdü. Dağıstan ve Çeçenistan, 1877-1878 Rus-Osmanlı Savaşı'ndan yararlanarak Emperyal Rusya'ya karşı son kez ayaklandı.
Sovyet Dönemi
değiştir21 Aralık 1917'de İnguşetya, Çeçenistan, Dağıstan ve kalan tüm Kuzey Kafkasya, Rusya'dan bağımsızlıklarını ilan etti ve "Kuzey Kafkasya'nın Birleşik Dağlıları"(ayrıca Kuzey Kafkasya Dağlık Cumhuriyeti olarak da bilinir) adında tek bir ülke altında birleştiler ve dünyadaki büyük güçlerce de tanındılar. Başkenti Buynaksk'a taşıdılar.[16] Kurulan devletin ilk başbakanı olan Tapa Chermoyev, Çeçen bir devlet adamıydı. İkinci başbakan ise ülkenin anayasasını da yazan İnguş devlet adamı Vassan-Girey Dzhabagiev'di. Bolşevik Devrimi'nden sonra Osmanlı orduları Azerbaycan ve Dağıstan'ı ele geçirdi ve bölge, kısa ömürlü Kuzey Kafkasya Dağlık Cumhuriyeti'nin bir parçası haline geldi. Beyaz Ordu ve yerel milliyetçilerle üç yıldan fazla savaştıktan sonra Bolşevikler zafer kazandılar ve Dağıstan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ni 20 Ocak 1921'de ilan ettiler. Sovyetler'in dağılma sürecinde Dağıstan kendini bir cumhuriyet olarak ilan etti ancak egemenlik talebinde bulunmadı.[17]
Sovyet Sonrası Dönem
değiştir1999 Ağustos'unda Çeçenistan'dan Şamil Basayev ve Hattab'ın liderlik ettiği İslamcı bir grup, Bağımsız Dağıstan İslam Cumhuriyeti'ni kurmak maksadıyla Dağıstan'ı işgal girişiminde bulundu. İşgalciler yerel halktan destek bulamadılar ve Rus askerince geri püskürtüldüler.[18] Bu eyleme cevap olarak Rusya, sonraki yıl Çeçenistan'ı tekrar yeniden işgal etti.[19]
Siyaset
değiştirHalkın Meclisi olarak adlandırılan Dağıstan parlamentosu tek kanatlıdır ve doğrudan, dört yıl için seçilen 72 temsilciden oluşur.[10] Halkın Meclisi, Dağıstan'ın en üst düzey yasama organıdır.
Dağıstan anayasası, 10 temmuz 2003'te kabul edilmiştir. Anayasaya göre en üst düzey yürütme organı olan Devlet Konseyi on dört etnik grubun temsilcilerinden oluşur. Devlet Konseyi üyeleri, Dağıstan Anayasal Meclisi tarafından dört yıl için atanır. Devlet Konseyi hükûmet üyelerini atar. Başkan, Rusya devlet başkanınca aday gösterilir ve Halk Meclisince onaylanır.[10]
Devlet Konseyi'nde temsil edilen etnik gruplar; Avarlar, Agullar, Azerbaycanlılar, Çeçenler, Durginler, Kumuklar, Laklar, Lezgiler, Nogaylar, Ruslar, Rutullar, Sahurlar, Tabasaranlar ve Tatlardan oluşur.
1987'den 2006 yılına kadar Magomedali Magomedov tarafından ifa edilen Devlet Konseyi Başkanlığı eskiden en üst düzey yürütme göreviydi. Magomedov, Sovyet döneminden gelip Rusya Federasyonu döneminde de iktidarını koruyabilen, üç dönem üstüste seçim kazanabilen çok az sayıda liderden biridir.[10] 20 Şubat 2006'da Halk Meclisi, Devlet Konseyi Başkanlığı görevine son verdi ve Devlet Konseyi'ni dağıttı. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, yeni ihdas edilen başkanlık görevi için Halk Meclisine Mukhu Aliyev'in adaylığını sundu. Aliyev'in adaylığı Halk Meclisi tarafından kabul edildi ve Mukhu Aliyev cumhuriyetin ilk başkanı oldu. 20 Şubat 2010'da Aliyev'in yerine Magomedsalam Magomedov başkan oldu. Magomedov'un ardından başkanlık görevi Ramazan Abdulatipov tarafından 2013-2017 yılları arasında yerine getirildi. 3 Ekim 2017 itibarıyla devlet başkanı Vladimir Vasilyev'dir.[20]
Coğrâfî konumu
değiştirRusya Federasyonu'nun Avrupa'daki kesiminin güneyinde yer alan Dağıstan, Kafkas Dağları'nın kuzey yamacının en doğu ucundan 50.278 km² bir alanı kaplar. Güney ve batısı Güton dağında 3646 metreye, Bazardyuzu (Pa Dağı'nda da 4480 metreye ulaşan Kafkas Dağları'nın ana doruk hattıyla çevrilidir. Doğusunda Hazar Denizi, kuzeyinde Kalmuk Özerk Cumhuriyeti, batı ve kuzeybatısında Çeçenistan ve Kuzey Kafkasya, güneybatısında Gürcistan ve güneyinde de Azerbaycan yer alır.
Dağıstan doğudan batıya 200, kuzeyden güneye 400 kilometre kadar bir uzunluğa sahiptir. Başkenti Mahaçkala'dır. Diğer önemli şehirler Derbent, Kızılyar, İzberbaş ve Buynak'tır.
Coğrafî yapısı ve iklimi
değiştir
Dağıstan adı bir kavmi değil, coğrafi-topoğrafik bir anlam ifade eder. Rusçada da 'Dağlar Ülkesi' anlamında "Strana Gor" ifâdesi kullanılmaktadır.
Dağıstan coğrafi açıdan beş bölgeye ayrılır; birinci bölgede Kafkas Dağları ve Dağıstan iç platosu yer alır. Dağlar arasından Hazar Denizi'ne akan Sulak, Samur ve Kurak gibi ırmaklar buralarda derin vadi ve uçurumlar meydana getirmiştir. Kafkas Dağları'nın genellikle güneye bakan yamaçlarında yağış çok azdır. Bu yüzden bazı bölgelerde bitkisel hayat yoktur. İkinci bölge, birinci bölgenin kuzeyinde yüksekliği 920 m'ye ulaşan ve çıkıntı tepelerinden oluşan ikinci bir dağ kuşağından ibarettir. Bu bölge kuzey ve kuzeybatıdan esen rüzgarlar sebebiyle oldukça yağışlı olup, sık ormanlarla kaplıdır. Dağlar ile Hazar Denizi arasında kalan dar kıyı düzlüğü üçüncü bölgeyi oluşturur. Dar boğazlardan çıkıp yayılan ırmaklar tarafından kesilir. Petrol ve Doğalgaz yatakları barındıran bu ovanın genişlediği yerde başlayan dördüncü bölge alçak ve bataklık ovalar ile Terek ırmağı deltasından oluşur. Deltanın hemen ilerisinde uzun ve kumluk Agragan Yarımadası başlar. Son olarak Terek'in hemen kuzeyinde kumullarla kaplı Nogay Bozkırları beşinci bölgeyi oluşturur. Bu bölgenin iklimi ise sıcak ve kuru olup, bitkisel hayat yarı yarıya çöl özellikleri gösterir.
Dağıstan'ın başlıca ırmakları, Gazi Kumuk, Kara, Avar ve Andi Koysu akarsularının birleşmesinden oluşan ve Mohaçkale'nin kuzeyinde Hazar Denizi'ne kavuşan Sulak, daha kuzeyde Çeçenistan'dan gelen Terek, güneydoğu istikametinde akarak aynı şekilde Hazar'a kavuşan Samur'dur. Genellikle dağlara paralel olarak akan bu ırmaklar 1.000 metreye varan derinlikte ve genişlikte kanal ve mecralar oluşturarak, Dağıstan'ın yerşekillerinin oluşmasında önemli rol oynarlar.
Dağıstan'ın iklimi genel olarak sıcak ve kurudur. Alçak kesimlerde ortalama sıcaklık ocak ayında sıfıırın altında 3 ile 6 derece arasında seyretmekte, temmuz ayında ise 23 dereceye kadar ulaşmaktadır. Dağıstan'ın kuzey kısmını teşkil eden Sulak-Terek-Kuma düzlüğü, ülkenin en yüksek yeri olup, 26 metreyi geçmeyen ve denize doğru gittikçe alçalan, susuz ve kıraç bir bozkırdan ibarettir. Bu bölgenin sahil boyu, yılın belli zamanlarında su altında kalır ve nüfûs yoğunluğu çok düşüktür.
Kuma ile Terek arasında birçok tuz gölü ve bataklık vardır. Terek ile Sulak arasında yer alan ve kumsallarda kaybolan Aktaş, Yarıksu, Yamansu ve Aksay çaylarından günümüzde tarım alanı olarak yararlanılmaktadır. Sahil boylarına nispeten yüzeyi biraz yüksek olan kuzeybatı bölgeleri hariç olmak üzere, bu düzlüğün iklimi son derece kurudur. Düz, ırmaktan ve ormandan mahrum, yağmursuz ve kuzey rüzgarlarına açık olan daha kuzeydeki bölgede sıcaklık yazın 40 derecelere kadar çıkmakta, kışın ise sıfırın altında 40 dereceye kadar düşebilmektedir.
Tarım, Terek boyunda ve yapay sulama yöntemi ile güneybatı kısmında yapılır. Diğer kısımlarda çeşitli Türk boyları göçebe halinde yaşar ve hayvan beslerler. Sahil boyunda ise balıkçılık ile uğraşılır.
Dağıstan doğal zenginlikler bakımında verimli bir bölgedir. Dağlık bölgenin bitki örtüsü, vadilerde ve kanyonlarda yaprak döken ormanlardan, yüksek tepelerde çam ve huş ağacı ormanlarından ve ağaç sınırının üstünde de Alp çayırlarından oluşur. Tepe yamaçlarında yer yer çöl bitkisiyle kesintiye uğrayan sık yaprak döken ormanlar bulunur. Alçak yamaçlarda seyrek esmer toprak alanlarıyla bölünen verimli kestane rengi topraklar egemendir. Hazar Denizi kıyılarında ise tuzlu bataklık topraklar yaygındır.
| Dağıstan, Rusya | 
|
|---|---|
| 2006 itibarıyla: | |
| Bölge Adedi | 41 |
| Şehir/Kasaba Adedi | 10 |
| Şehir Yerleşimleri Adedi | 19 |
| Kırsal Okrugları | 694 |
Nüfûs yapısı
değiştir
Dağıstan'ın nüfusu 14 Ekim 2010 itibarıyla 2.910.249'dur. Türk halkları olan Kumuklar, Azeriler ve Nogaylar nüfusun % 21'ini oluşturmaktadır.
Nüfusun çok hızlı artış sürecine girmesi şaşırtıcıdır, zirâ ülkedeki Ruslar ve Dağ Yahudileri göç etmektedirler. Özellikle Rusya ve İsrail'e büyük bir göç olmaktadır.
Ruslar'ın toplam nüfusa oranı % 4'e düşmüştür. Bu azalmaya karşılık nüfus artış hızının sürmesindeki en önemli sebep, 1990'lı yılların başından beri eski sovyet toprakları üzerindeki bütün cumhuriyetlere zamanında çoğu ekonomik sebeplerden göçmüş bulunan Dağıstanlılar'ın yeniden kendi ülkelerine dönmeleridir. Rusya, Ukrayna ve Orta Asya cumhuriyetleri dağılmayı izleyen yıllardan beri çeşitli sebeplerle onları kendi sınırlarının içlerine çekilmeye zorladılar.
Gerçekte Dağıstan, Hazar Denizi'nin ince kıyı şeridi toprağı dışında pek de verimli olmayan bir ülkedir. Halkın % 99,9'u okuma yazma bilmekte ve neredeyse tamamı 2'den fazla dili en iyi şekilde konuşabilecek şekilde bilmektedir. Dağıstan'ın nüfus artış hızı, Rusya Cumhuriyeti genelinde ilk sırada yer almaktadır. Bu artış hızı korunduğu ve ülke dışındaki insanları yurtlarına geri dönmeyi sürdürdükleri takdirde Dağıstan nüfusu 2050 yılında altı milyonu yakalayacaktır. Mahaçkala, Hasavyurt, Buynakski, Kaspiski, Kızılyar, İzberbaş ve Derbent ülkenin önemli şehirlerindendir. Dağıstan'ın kuzeyi ve doğusundaki düzlük bölgelerde Türk kavimleri, ülke geneline egemen olan dağlık ve plato yerleşimlerinde ise Kafkas kökenli etnik gruplar yaşamaktadır.
| Etnik Grup |
1926 | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 2002 | 2010 | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nüfus | % | Nüfus | % | Nüfus | % | Nüfus | % | Nüfus | % | Nüfus | % | Nüfus | % | Nüfus | % | |
| Avarlar | 177.189 | %22,5 | 230.488 | %24,8 | 239.373 | %22,5 | 349.304 | %24,5 | 418.634 | %25,7 | 496.077 | %27,5 | 758.438 | %29,4 | 850.011 | %29,4 |
| Darginler | 125.707 | %16,0 | 150.421 | %16,2 | 148.194 | %13,9 | 207.776 | %14,5 | 246.854 | %15,2 | 280.431 | %15,6 | 425.526 | %16,5 | 490.384 | %17,0 |
| Kumuklar | 87.960 | %11,2 | 100.053 | %10,8 | 120.859 | %11,4 | 169.019 | %11,8 | 202.297 | %12,4 | 231.805 | %12,9 | 365.804 | %14,2 | 431.736 | %14,9 |
| Lezgiler | 90.509 | %11,5 | 96.723 | %10,4 | 108.615 | %10,2 | 162.721 | %11,4 | 188.804 | %11,6 | 204.370 | %11,3 | 336.698 | %13,1 | 385.240 | %13,3 |
| Laklar | 39.878 | %5,1 | 51.671 | %5,6 | 53.451 | %5,0 | 72.240 | %5,1 | 83.457 | %5,1 | 91.682 | %5,1 | 139.732 | %5,4 | 161.276 | %5,6 |
| Azeriler | 23.428 | %3,0 | 31.141 | %3,3 | 38.224 | %3,6 | 54.403 | %3,8 | 64.514 | %4,0 | 75.463 | %4,2 | 111.656 | %4,3 | 130.919 | %4,5 |
| Tabasaranlar | 31.915 | %4,0 | 33.432 | %3,6 | 33.548 | %3,2 | 53.253 | %3,7 | 71.722 | %4,4 | 78.196 | %4,6 | 110.152 | %4,3 | 118.848 | %4,1 |
| Ruslar | 98.197 | %12,5 | 132.952 | %14,3 | 213.754 | %20,1 | 209.570 | %14,7 | 189.474 | %11,6 | 165.940 | %9,2 | 120.875 | %4,7 | 104.020 | %3,6 |
| Çeçenler | 21.851 | %2,8 | 26.419 | %2,8 | 12.798 | %1,2 | 39.965 | %2,8 | 49.227 | %3,0 | 57.877 | %3,2 | 87.867 | %3,4 | 93.658 | %3,2 |
| Nogaylar | 26.086 | %3,3 | 4.677 | %0,5 | 14.939 | %1,4 | 21.750 | %1,5 | 24.977 | %1,5 | 28.294 | %1,6 | 38.168 | %1,5 | 40.407 | %1,4 |
| Agullar | 7.653 | %1,0 | 20,408 | %2,2 | 6.378 | %0,6 | 8.644 | %0,6 | 11.459 | %0,7 | 13.791 | %0,8 | 23.314 | %0,9 | 28.054 | %1,0 |
| Rutullar | 10.333 | %1,3 | 6.566 | %0,6 | 11.799 | %0,8 | 14.288 | %0,9 | 14.955 | %0,8 | 24.298 | %1,0 | 27.849 | %1,0 | ||
| Sahurlar | 3.531 | %0,4 | 4.278 | %0,4 | 4.309 | %0,3 | 4.560 | %0,3 | 5.194 | %0,3 | 8.168 | %0,3 | 9.771 | %0,3 | ||
| Diğerleri | 43.861 | %5,6 | 52.031 | %5,6 | 61.495 | %5,8 | 63.787 | %4,5 | 57.892 | %3,6 | 58.113 | %3,2 | 25.835 | %1,0 | 19.646 | %0,7 |
| Toplam | 788.098 | %100 | 930.416 | %100 | 1.062.472 | %100 | 1.428.540 | %100 | 1.628.159 | %100 | 1.802.188 | %100 | 2.576.531 | %100 | 2.910.249 | %100 |
Din
değiştir2012 yılındaki bir ankete göre Dağıstan nüfusunun %83'ü kendisin Müslüman olarak tanımlamaktadır.[21]
Ekonomi
değiştirPetrol üretimi, mühendislik, kimya, makine yapımı, tekstil, işlenmiş gıda sanayi, kerestecilik, Dağıstandaki büyük endüstrilerdendir. Rusya'daki petrol yataklarının büyük bir kısmı Dağıstan, Çeçenistan, İnguşetya, Stavropol Kray ve Krasnodar Kray'ın yer aldığı Kuzey Kafkasya'dadır.[10] Dağıstan'daki petrol yatakları, dar kıyı bölgelerinde bulunmaktadır. Dağıstan petrolü yüksek kalitededir ve diğer bölgelere de dağıtılmaktadır. Dağıstan'ın doğal gaz üretimi ise büyük oranda iç talebi karşılayacak düzeydedir. Küçükbaş ve büyükbaş hayvancılık, tahıl ekimi, bağcılık, şarap yapımı gibi birçok çeşidi içeren ziraî faaliyetler söz konusudur. Endüstriyel ürünlerin değer bazında %20'sini mühendislik ve metal işleme endüstrileri temin ederken, tüm endüstri işçilerinin %25'i de bu dallarda çalışmaktadır. Hidroelektrik güç endüstrisi hızlı bir şekilde gelişmektedir. Sulak Nehri üzerinde hidroelektrik enerji sağlayan 5 adet enerji santrali yer almaktadır. Dağıstan'ın potansiyel hidroelektrik enerji kaynaklarının toplam 4,4 milyar kW olduğu tahmin edilmektedir. Dağıstan gelişmiş bir taşımacılık sistemine sahiptir. Başkent Mahaçkale, demiryolu vasıtasıyla Moskova, Astrahan ve Bakü'ye bağlanmaktadır. Ayrıca Moskova-Bakü demiryolu hattı da Dağıstan'dan geçmektedir.[22][23]
Dağıstan, Hazar Deniz'indeki 3 önemli limandan birine sahiptir. Bu liman yalnızca Batı'ya giden mallar için aktarma noktası işlevi görmesi ve Türkmenistan ile İran'a yolcu taşımacılığı için kullanılması dolayısıyla büyük bir liman değildir.[10]
Dağıstan, kalkınma için gereken koşullara sahip olmakla birlikte 2006 itibarıyla piyasa ekonomisine geçiş için başlangıç adımının cılız olması ve ayrıca yaygın yolsuzluk olayları, bölgeyi kayıtdışı ekonomiye ve Rusya'dan gelecek desteklere muhtaç kılmıştır.[23][24] Karaborsacılık ve klan bazlı ekonomik düzenle birleşen yolsuzluk, Dağıstan'da diğer post-Sovyet ülkelerine göre çok daha yaygındır.[25]
2011 yılında Rostelekom, Dağıstandaki veri ağını geliştirmek için 40 milyon ruble harcayarak fiberoptik iletişim bant genişliğini 2.5 Gbit/s'ye yükseltmiştir.
Ayrıca bakınız
değiştir
Kaynakça
değiştir- ^ "Предварительная оценка численности постоянного населения на 1 января 2020 года и в среднем за 2019 год". Предварительная оценка численности постоянного населения на 1 января 2020 года и в среднем за 2019 год. 29 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2019.
- ^ "Главная::Федеральная служба государственной статистики". 24 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2020.
- ^ "Encyclopedia Britannica". 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2020.
- ^ "Dagestan | republic, Russia". Encyclopedia Britannica (İngilizce). 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2020.
- ^ Dictionary of Languages: The Definitive Reference to More Than 400 Languages (İngilizce). s. 59. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2012.
- ^ "Историческая карта Грузинского царства и соседних территорий". 13 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2019.
- ^ Б. А. Калоев. Записки кавказоведов. 2002 — С.229
- ^ [Armenia, Colchis, Iberia, Albania, Etc.jpg]
- ^ a b c d e f Coene, Frederik. (2010). The Caucasus : an introduction. Londra: Routledge. ISBN 978-0-203-87071-6. OCLC 475058603. 20 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Khodarkovsky, Michael, 1955-. Bitter Choices Loyalty and Betrayal in the Russian Conquest of the North Caucasus. Project MUSE. Ithaca. ss. 47-52. ISBN 0-8014-6290-8. OCLC 1162207033.
- ^ "Dagestan". 29 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2015.
- ^ "Ajans Kafkas internet sitesi, "Osmanlı'nın Dağıstan Politikası" makalesi, Mehmet Uyat, 1 Eylül 2019". 22 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2024.
- ^ Russia at war : from the Mongol conquest to Afghanistan, Chechnya, and beyond. Dowling, Timothy C.,, Menning, Bruce,. Santa Barbara, California. s. 728-730. ISBN 978-1-59884-947-9. OCLC 880349770. 20 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Aksan, Virginia H. (2014). Ottoman Wars, 1700-1870 : an Empire Besieged. Hoboken: Taylor and Francis. s. 463. ISBN 978-1-317-88402-6. OCLC 868490033.
- ^ "1900.ethnia.org". web.archive.org. 22 Şubat 2014. 22 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2020.
- ^ ""Sovereignisation and State Languages: Early Formation of Language Policy of Russia's Finno-Ugric Republics in the Conditions of the USSR Disintegration"" (PDF). University of Helsinki. 24 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Aralık 2020.
- ^ "Rebels stage new invasion of Dagestan". The Independent (İngilizce). 23 Ekim 2011. 28 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2020.
- ^ "Russian Sends Ground Troops Into Chechnya, Raising Fears". archive.nytimes.com. 14 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2020.
- ^ "Vladimir Vasilyev appointed Acting Head of Dagestan". President of Russia (İngilizce). 3 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2020.
- ^ "Arena: Atlas of Religions and Nationalities in Russia" 6 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Sreda, 2012.
- ^ "Dagestan - MSN Encarta". web.archive.org. 26 Eylül 2009. 26 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2020.
- ^ a b "Dagestan Republic - Kommersant Moscow". web.archive.org. 6 Eylül 2009. 6 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2020.
- ^ "Dagestan's Economic Crisis: Past, Present and Future". Jamestown (İngilizce). 21 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2020.
- ^ "Russia's Dagestan: Conflict Causes - International Crisis Group". web.archive.org. 28 Mart 2014. 28 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2020.
