Dekomünizasyon

Dekomünizasyon komünizm sonrası ülkelerde komünizm mirasını, komünist devlet kuruluşlarını, kültürünü ve psikolojisini ortadan kaldırma faaliyetleridir. Çoğu zaman siyasi temizlik olarak da tabir edilmektedir. Bu terim en yaygın olarak önceden Doğu Bloku'nda yer almış ülkelerde ve Sovyetler Birliği sonrası devletlerde, komünizm sonrası dönemlerde gerçekleşen yasal, sosyal değişiklikler ve düzenlemeleri tanımlamak için kullanılır.

Cadde ve sokakların adlarını değiştirmek, dekomünizasyon uygulamalarından biridir. 2017'de Poznan'da bulunan Julian Leński Caddesi'nin adı Anna German Caddesi olarak değiştirilmiştir.

Sofya'da bulunan ve Bulgaristan'ın komünizm döneminden kalma sanat eserlerinin ve komünist sembollerinin sergilendiği Sosyalist Sanat Müzesi, 19 Eylül 2011'de "Totaliter Sanat Müzesi" adıyla açılmış, müzenin "Komünist dönemin, geri gelmemesi gereken bir dönem olarak gelecek nesillere anlatılmasına vesile olacağı" belirtilmiştir.

Bazı ülkelerde dekomünizasyon çalışmaları kapsamında komünist semboller yasaklanmaktadır. Dekomünizasyon süreçleri farklı durumlarda farklı şekillerde ancak ortak bir paydada gerçekleştirilmektedir.

Dekomünizasyon kuruluşları

Araştırma ve soruşturma kurulları

• Çek Cumhuriyeti - Komünizm Suçlarını Belgeleme ve Soruşturma Bürosu
• Slovakya - Ulusal Hafıza Enstitüsü - Ústav pamäti národa (Sk)
• Estonya - Estonya Uluslararası İnsanlığa Karşı Suçları Araştırma Komisyonu
• Almanya - Stasi Kayıtları Ajansı (BStU)
• Macaristan - Ulusal Anma Komitesi
• Litvanya - Litvanya Soykırım ve Direniş Araştırma Merkezi
• Polonya - Ulusal Anma Enstitüsü, Polonya Ulusuna Karşı Suçların Yargılanması Komisyonu
• Romanya - Romanya'daki Komünist Suçları Araştırma Enstitüsü
• Moldova - Moldova'daki Komünist Diktatörlüğü İnceleme Komisyonu
• Ukrayna - Ukrayna Ulusal Anma Enstitüsü

Eski komünistlerin yargılanması

Arındırma, eski komünistleri ve özellikle eski komünist haberalma servisi üyesi gizli polisleri siyasetten ve hatta memurluktan uzaklaştıran hükûmet politikalarını betimlemektedir.

Komünist devlet liderlerinin yargılanmaları ve infazları

• Afganistan - Mohammad Necibullah hiçbir suçtan hüküm giymemesine rağmen Taliban tarafından işkence görmüş ve infaz edilmiştir.
• Bulgaristan - Todor Jivkov başlangıçta yedi yıl hapis cezasına çarptırılmış, ancak sağlık sorunları nedenleriyle ev hapsine alınmıştır. Daha sonra 1996 yılında Bulgaristan Yüksek Mahkemesi tarafından aklanmış ve kısa bir süre sonra da ev hapsi cezası kararı bozulmuştur. Tahliyesinden bir yıl sonra öldü.
• Kamboçya - Kang Kek Iew şu ana kadar suçlanan tek Kızıl Kmer lideri iken, Pol Pot ve diğerleri, haklarında herhangi bir suçlama olmaksızın özgürce yaşamışlardır.
• Doğu Almanya - Erich Honecker tutuklanmış, ancak kısa süre sonra serbest bırakılmış ve sağlık sorunları nedeniyle aleyhindeki yargılamalar durdurulmuştur. Honecker, 1994 yılında öldü. Ancak Eski Doğu Alman hükûmetinde görev yapmış Egon Krenz gibi diğer birkaç görevli hüküm giymiştir.
• Polonya - Wojciech Jaruzelski, sağlık durumunun kötü olduğunu gerekçe göstererek çoğu duruşmada bulunmamış ve hüküm giymemiştir. Jaruzelski, 2014'te hayatını kaybetmiş ve Powązki Askeri Mezarlığı'nda iki eski cumhurbaşkanının yanı sıra mevcut cumhurbaşkanının da katıldığı askeri törenle toprağa verilmiştir.
• Romanya - Nikolay Çavuşesku idam cezasına çarptırılmış ve eşiyle birlikte kurşuna dizilmiştir.

Eleştiriler

Baltık ülkeleri dışındaki ülkelerde komünist partiler yasadışı ilan edilmedi ve üyeleri hakkında kovuşturma yapılmadı. Sadece birkaç ülkede, komünist gizli servis üyelerinin politikadan uzak tutulmasına çalışılmıştır. Bazı ülkelerde de komünist partiler adlarını değiştirerek çalışmalarını sürdürdü.

Chicago Üniversitesi'nden Stephen Holmes, 1996'da etkin bir dekomünizasyon döneminden sonra neredeyse evrensel bir başarısızlıkla karşılaşıldığını savunmuştur. Arındırmanın ortaya çıkışından sonra, "günah keçisi çıkarmaya olan talep görece azaldı" ve eski üst düzey komünist yöneticiler yeninden yüksek hükûmet ve diğer idari mevkilerin yönetimine seçildi. Holmes, tek gerçek istisnanın, binlerce eski Stasi muhbirinin kamu görevlerinden uzaklaştırılığı eski Doğu Almanya olduğunu belirtmektedir.

Holmes, dekomünizasyonun başarısızlığını şu nedenlere bağlamaktadır:

• 45-70 yıllık Komünist devlet yönetiminden sonra, hemen hemen her ailenin devletle bağlantılı üyeleri vardı. "Kızılların kökünü kazımak" arzusundan sonra, büyük çaplı cezaların yanlış olduğu ve yalnızca bir miktar suçlu bulmanın pek de adil olmadığı anlaşılmıştır.
• Post-komünizmle gelen mevcut ekonomik sorunların aciliyeti, birçok yurttaş için komünist geçmişin suçlarını ikinci plana atmaktadır.
• Dekomünizasyonun elitlerin güç oyunu olduğuna inanılmaktadır.
• Sosyal seçkinleri yerinden etmenin zorluğu, totaliter bir devletin "halk düşmanlarını" hızlı ve verimli bir şekilde haklarından mahrum bırakmayı gerektirmekte ve normallik arzusu cezai adalet arzusunun üstesinden gelmektedir.
• Sadece çok az kişinin uzmanlık gerektiren önemli pozisyonlara getirilmesi gerektirecek kadar temiz bir sicili bulunmaktadır.

Ayrıca bakınız

• Anti-komünizm
• Ukrayna'da dekomünizasyon
• Rusya'da dekomünizasyon
• Polonya hukuk sisteminde komünist suçlar
• Denazifikasyon
• Destalinizasyon
• Golaniad
• Polonya'da arındırma
• Timișoara Tebliği
• Sokak adı tartışması
• Vergangenheitsbewältigung
• Estonya Uluslararası İnsanlığa Karşı Suçları Araştırma Komisyonu
• Komünist sembollerin yasaklanması