Vikipedi

Demiryolu hattı

demiryolu altyapısı

Demiryolu hattı, raylar, bağlantı elemanları, traversler ve balast ile alttaki alt kattan oluşan bir yapıdır. Demiryolu hattı, raylı taşıtların tekerlekleri üzerinde dönebilecekleri güvenilir bir yüzey sağlayarak hareket etmesini sağlar. Elektrikli trenlerin veya elektrikli tramvayların geçtiği şeritler, üstten elektrik güç hattı veya ilave elektrikli ray gibi bir elektrifikasyon sistemi ile donatılmıştır.[1]

Beton traversli demiryolu hattı

Raylar

değiştir

Raylar çelikten imal edilmiş ve demiryolu araçlarının teker yüklerini karşılamak, tekerlere kılavuzluk etmek ve demiryolu araçlarına düzgün bir sürüş yüzeyi sağlamak için kullanılan yapı elemanlarıdır.

Ray Çeliklerinin Fiziksel Özellikleri

değiştir
Çelik Sınıfı (Yeni) Kalite (Eski) Elastisite Modülü (E) (MPa) Genleşme Katsayısı [1/K] Çekme Dayanımı (MPa) Kopma Uzaması [A5] (%)
R260 900 A 210000 11,5 880 >10
R350 HT "HH","HSH", 210000 11,5 1175 >9
  • Not: HH: "Head-Hardened" (Mantarı Sertleştirilmiş), HSH: "Special Head Hardened"
  • Raylar
  1. Tekerlek yüklerinden kaynaklanan eğilme ve burulma yüklerine,
  2. Sıcaklık değişimlerinin ve demiryolu araçlarının frenleme, ivmelenme hareketlerinin yol açtığı boylamasına yüklere maruz kalırlar.
  • Raylar, ray-tekerlek temasının yol açtığı aşağıdaki etkilere karşı dirençli olmalıdır;
  1. Aşınma
  2. Ezilme
  3. RCF (Temas gerilmesi yorulması)
  4. Çatlak Oluşumu, Head Check, Squat
  5. Lokal kabuk atma, yüzeyde parçalanma
  6. Ondülasyon oluşumları
  • Bir ray çeliğinden;
  1. Yorulma dayanımının yüksek olması
  2. Yeterli yükseklikte akma/çekme dayanımı ve sertlik
  3. Gevrek kırılmaya karşı dirençli olması
  4. Kaynaklanabilirlik
  5. Yüzey düzgünlüğü, profil doğruluğu
  6. Yüzey kalitesinin yüksek olması özelliklerini taşıması beklenmelidir.[2]

Ray Çeliklerinin Metalurjik Özellikleri

değiştir

Ray standardı olarak kullanılan EN 13674-1 içerisinde sertlik değerleri 200 Brinell ile 440 Brinell arasında değişen 9 adet perlitik ray sınıfı tanımlanmıştır.[3]

Çelik Sınıfları (EN 13674-1, Tablo 1)
Çelik Sınıfı Sertlik Sınıfı (HBW) Tanım Damga İşareti
R200 200-240 Alaşımsız (C-Mn), ısıl işlem görmemiş. Damga İşareti yok
R220 220-260 Alaşımsız (C-Mn), ısıl işlem görmemiş. ————
R260 260-300 Alaşımsız, ısıl işlem görmemiş. —— ————
R260Mn 260-300 Alaşımsız (C-Mn), ısıl işlem görmemiş. ———— ————
R320Cr 320-360 Alaşımlı (%1 Cr), ısıl işlem görmemiş. ———— ———— ————
R350 HT 350-390 Alaşımsız (C-Mn), ısıl işlem görmüş. —— ———— ————
R350 LHT 350-390 Alaşımsız (C-Mn), ısıl işlem görmüş. —— ———— ———— ——
R370 CrHT 370-410 Alaşımlı (C-Mn), ısıl işlem görmüş. —— ———— ———— ————
R400HT 400-440 Alaşımsız (C-Mn), ısıl işlem görmüş. ———— ———— ————
EN13674-1 standardının 5 nolu tablosunda ise ray çeliklerinin kimyasal kompozisyonları ile mekanik özellikleri tanımlanmıştır. Ray çeliği olarak sıklıkla kullanılan bazı çeliklerin eriyik kompozisyonlarına dair tolerans aralıkları şu şekildedir
R200 R260 R260Mn R320Cr R350HT R370Cr HT R400HT
Karbon (C) 0.40-0.60 0.62-.080 0.55-0.75 0.60-0.80 0.72-0.80 0.70-0.82 0.90-1.05
Silisyum (Si) 0.15-0.58 0.15-0.58 0.15-0.60 0.50-1.10 0.15-0.58 0.40-1.00 0.20-0.60
Mangan (Mn) 0.70-1.20 0.70-1.20 1.30-1.70 0.80-1.20 0.70-1.20 0.70-1.10 1.00-1.30
Fosfor (P) maks 0.035 maks 0.025 maks 0.025 maks. 0.020 maks. 0.020 maks 0.020 maks 0.020
Kükürt (S) maks 0.035 maks 0.025 maks 0.025 maks. 0.025 maks. 0.025 maks 0.020 maks. 0.020
Krom (Cr) maks 0.15 maks 0.15 maks 0.15 0.80-1.20 maks. 0.15 0.40-0.60 maks 0.030
  • Alaşım elementlerinin ray çeliği özelliklerine olan etkisi[4]
    • Karbon( C): Karbon çelik içerisindeki en önemli alaşım elementidir. Karbon içeriğinin artışı çeliğin mekanik dayanımını ve sertliğini artırır. Diğer taraftan karbonun artışı çeliğin tokluğunu, işlenebilirliğini ve kaynaklanabilirliğini olumsuz yönde etkiler. Yapı çeliklerinde kaynaklanabilirlik özelliği 0.20% C miktarından sonra kötüleşir. Ancak ray çeliklerindeki C miktarı (% 0.50- 1.00 arasında) bu miktarın çok daha üzerindedir. Bu nedenle ray çeliklerinin kaynaklanması çok daha zor olup özel gerekliliklere ihtiyaç duyar. Ek olarak, yüksek C içeriği malzemeyi gevrekleştirir.
    • Mangan (Mn): Mn elementi çelik içerisindeki kükürdü(S) gidermek için ilave edilir. Mangan çeliğin işlenebilirliğini artırır. Buna ilave olarak mangan ilavesi çeliğin dayanımını (fakat C elementinden daha az bir etkiyle) ve çukurcuk korozyonuna karşı dayanımını artırır. Tüm bu nedenlerden dolayı Mn çelik içerisindeki en önemli alaşım elementlerinden birisidir. Ray çeliklerindeki alaşım elementi olmasının yanı sıra demiryolu makaslarında kullanılan göbekler de %1.0-1.4 C ile %11-14 arası Mn birleşimiyle imal edilirler. "Hadfield Çeliği" olarak adlandırılan bu çelikler östenitik yapıda olup yüksek tokluğa sahiptirler.
    • Silisyum (Si): Silis çelik içerisinde her zaman mevcut olup Oksijeni bağlamakta kullanılır. %0.50'nin üzerindeki miktarlarda alaşım elementi olarak, bunun altındaki miktarlarda ise eşlik eden element olarak bulunur. Silis ilavesi ile akma dayanımının çekme dayanımına olan oranı yükselir.
    • Krom (Cr): Alaşım elementi olarak Krom kullanılması çeliğin mekanik dayanımını artırırken tokluğun bir miktar azalmasına yol açar. Krom ilavesiyle sertleşebilirlik artacağı için çeliğin hızlı soğutulmasına ihtiyaç yoktur.
  • Ray çeliği içinde safsızlığa yol açan elementler
    • Fosfor (P): Fosfor elementi soğuk gevreklik gelişimine yol açacağı için zararlıdır. Soğuk çatlak çeliğin düşük sıcaklıklarda gevrekleşmesine verilen isimdir. İzin verilen maksimum Fosfor miktarı %0.0.25tir.
    • Hidrojen (H): Hidrojen soğuk çatlak oluşumuna sebebiyet verdiği için zararlıdır.
    • Oksijen (O): Oksitler şeklinde çelikte bulunan oksijen elementi mekanik özellikleri ve özellikle de kopma uzamasını düşürdüğü için zararlıdır.
  • Kükürt(S): Sülfür de zararlı bir elementtir. Demir (Fe) ile birleşerek çelik içerisinde düşük ergime noktasına sahip FeS meydana getirir ve bu gevrekliğe sebep olur.

Kaynakça

değiştir
  1. ^ Winchester, Clarence (1936). "The permanent way". Railway Wonders of the World. ss. 331-338. 1 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2017. 
  2. ^ Fendrich, Lothar; Fengler, Wolfgang (2013). "Handbuch Eisenbahninfrastruktur". doi:10.1007/978-3-642-30021-9. 
  3. ^ "BS EN 13674-1:2011+A1:2017 Railway applications. Track. Rail Vignole railway rails 46 kg/m and above". www.en-standard.eu. 6 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2023. 
  4. ^ "Kennisbank Metallurgische Lassen ProRail". prorail-kennisbank-metallurgische-lassen.nl. 6 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2023. 

Dış bağlantılar

değiştir
 
Wikimedia Commons'ta Demiryolu hattı ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Demiryolu_hattı&oldid=32756755" sayfasından alınmıştır