Dereli
Bu madde, Vikipedi biçem el kitabına uygun değildir. (Mart 2012) |
Dereli, Giresun ilinin bir ilçesidir. Giresun ilinin güneyinde, Şebinkarahisar yolunun 32. km. sinde Aksu Vadisi üzerinde yer alır.
| Dereli | |
|---|---|
 Giresun'un Türkiye'deki konumu | |
 İlçe sınırları haritası | |
| Ülke | Türkiye |
| İl | Giresun |
| Coğrafi bölge | Karadeniz bölgesi |
| İdare | |
| • Kaymakam | Mehmet Fatih Kestioğlu |
| • Belediye başkanı | Kazım Zeki Şenlikoğlu (AK Parti) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 845 km² |
| Rakım | 300 m |
| Nüfus (2018) | |
| • Toplam | 20.405 |
| • Kır | - |
| • Şehir | - |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| Posta kodu | 28950 |
| İl alan kodu | 0454 |
| İl plaka kodu | 28 |
Resmî site www.dereli.bel.tr | |
Dereli 1926'da nahiye, 1 Nisan 1958 yılında da ilçe olmuştur. Daha önceleri aynı yerde birkaç ev ile Türk ve Rum esnafın dükkânının bulunduğu Dölçukuru denen bir köy bulunmaktaydı.
Tarihi
değiştirBaşbakanlık Devlet Arşivi'nde Dölçukuru Köyü YarAli Bey isimli bir Türkmen beyinin tımarı olarak 1500'lü yıllarda kayıtlı olduğu ve 400 has akçe vergi ödediği görülmektedir. Dereli'nin tarihini Giresun'un tarihi içinde incelemek ve değerlendirmek gerekir. Giresun 1397 yılında Türkmen beyi BayramŞah'ın torunu Emir Oğlu Süleyman bey tarafından fethedilmiş ve Türk yurdu haline getirilmiştir. Bu tarihten sonra Giresun ve çevresinde yoğun Türk nüfusun yerleşmeye başladığı görülür. Ancak Dereli civarında Giresun Merkez'den çok daha önceki yıllarda Türklerin var olduğu burada Kuşlu Han ve Zırhlı Han isimli iki Türkmen beyinin hakimiyetinde olduğu çeşitli kaynaklarda yazar..Dereli'ye iki koldan (Kuşluhan ve Zırhlıhan) gelmişlerdir. Orta Asya Horasan'dan (bak. Horasan Erenleri) gelen Oğuz Türkmen boyları, Kelkit vadisi boyunca Şebinkarahisar'a ve Dereli'nin güneyine yerleşmeye başladılar. Diğer kol Harşit Vadisi'ne yerleşmiş olup, bunlardan bir kısmı ilçe çevresine gelerek yerleşmişlerdir. İstanbul'un Haçlıların eline geçmesinden sonra Sinop çevresindeki Çepni adlı Oğuz boyları doğuya doğru ilerleyerek Giresun çevresi ve Dereli ilçesine de yerleşmişlerdir.
Dereli ve civarına gelen Türkmenler Selçuklu döneminde bölgeye yerleşmişlerdir. 1398 tarihinde Yıldırım Beyazıt yöreyi Osmanlılara bağlamak üzere yapmış olduğu seferde Canik Beyliği'nin merkezi Samsun'u ele geçirmiştir. Bu olay üzerine Dereli ve çevresinde yaşayan Türkler Osmanlılara katılmışlardır. Ankara Savaşı'ndan sonra Timur yöreyi Türkmen Hacı Emiroğlu Süleyman Bey'e iade etmiştir. Bu dönemlerde Dereli çevresinde Akkoyunlu Türkmen Hükümdarı tarafından şahıslara vakfedilmiş topraklar bulunmaktadır. Dereli ve çevresi Selçuklular'dan bu yana Türk toprağıdır.Düşman işgali görmemiştir. Prof.Dr.Faruk Sümer'in Oğuzlar/Türkmenler isimli eserinde Dereli de içinde olmak üzere Giresun ve Trabzon'un bir bölümünün 1515 yılındaki tahrir defterlerinde Vilayeti Çepni olarak ayrı bir bölge olarak gösterildiğini ve buralardaki köylerin isimlerinin hep Türkçe oldugunu ve buralarda yaşayan Türkmenlerin Hacı Bektaşi Veli'nin müridleri oldugunu yazar.
Dereli ve çevresi Giresun kazasının bir köyü olarak, Tanzimat dönemi'ne kadar Trabzon'a bağlandı. Tanzimattan sonra Karahisar'ı Şarki (Şebinkarahisar) Sancağı'na, sonra yine salnamelere göre Trabzon'a bağlı kaldı. Gürcistan'ın Ruslar tarafından işgal edilmesiyle müslüman Gürcüler göç ederek 1892 yılında ilçeye bağlı bazı köylere yerleşmişlerdir. Cumhuriyet döneminde 1926 yılında Dereli, Giresun'a bağlı bir nahiye yapıldı. 1 Nisan 1958 yılında 7033 sayılı kanunla Dereli ilçesi kurulmuştur.
Coğrafya
değiştirGiresun ilinin güneyinde, Şebinkarahisar yolunun 32. km. sinde kurulan ilçe Aksu Vadisi üzerine yerleşmiştir. Doğuda Keşap, Yağlıdere, batıda ise Bulancak ilçeleri yer almaktadır. İlçe "Yaylalar diyarı" diye anılır.
Giresun’un diğer ilçeleri gibi son derece dik ve engebeli bir araziye sahip olan Dereli, 3000 metre yükseklikteki Karagöl-Kırklar Dağı'nın rakımına kadar ulaşabilmektedir.Giresun Dağları'nın en yüksek tepesi Olan Abdal Musa Tepesi'nin rakımı 3331 metredir. İç Anadolu Bölgesi'ne doğru geçiş, Eğribel Geçidi üzerinden yapılmaktadır. İlçenin yüzölçümü yaklaşık 820 km2 dir. İlçedeki yağış ortalaması 1300 mm. ye ulaşmaktadır.
Ekonomi
değiştirİlçede herhangi bir fabrika, önemli üretim tesisi yoktur ancak yeni hidroelektrik santrali kurulmaktadır. İlçe halkı genellikle gurbetçidir. İlçeyi sahile bağlayan Şebinkârahisar karayolu asfalt olup tüm köy yolları stabilizedir. Son zamanlarda bazı köy yollarında betonlama çalışmaları yapılmaktadır.
Bölgede fındık en önemli tarım ürünüdür. İlçenin bazı köyleri orman köyü olduğundan, orman köylüsünü kalkındırma amaçlı kooperatifler bulunmaktadır.
Ayrıca bölgede büyük ve küçükbaş hayvan yetiştiriciliği yanında, tatlı su balıkçılığı da yapılmaktadır. Fazla ticari olmasa da kümes hayvanları yetiştirilmekte ve arıcılık yapılmaktadır.
Dereli ilçesi organik tarıma uygun olmasına karşın bölge nüfusunun sürekli olarak göç vermesi sebebiyle uygulanamamaktadır.
Nüfus
değiştir| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| 1960[3] | 30.189 | 1.234 | 28.955 |
| 1965[4] | 34.269 | 2.003 | 32.266 |
| 1970[5] | 35.554 | 4.250 | 31.304 |
| 1975[6] | 35.773 | 4.188 | 31.585 |
| 1980[7] | 36.758 | 4.550 | 32.208 |
| 1985[8] | 37.248 | 4.858 | 32.390 |
| 1990[9] | 34.422 | 6.058 | 28.364 |
| 2000[10] | 27.860 | 8.124 | 19.736 |
| 2007[11] | 22.902 | 5.702 | 17.200 |
| 2008[12] | 22.124 | 5.652 | 16.472 |
| 2009[13] | 21.832 | 5.978 | 15.854 |
| 2010[14] | 21.319 | 6.043 | 15.276 |
| 2011[15] | 21.045 | 5.940 | 15.105 |
| 2012[16] | 20.875 | 5.871 | 15.004 |
| 2013[17] | 20.870 | 5.648 | 15.222 |
| 2014[18] | 20.615 | 6.847 | 13.768 |
| 2015[19] | 20.215 | 7.039 | 13.176 |
| 2016[19] | 22.840 | 9.859 | 12.981 |
| 2017[19] | 21.102 | 8.921 | 12.181 |
| 2018[19] | 20.405 | 5.549 | 14.856 |
| 2019[19] | 19.731 | 6.942 | 12.789 |
| 2020[19] | 19.369 | 6.036 | 13.333 |
Eğitim
değiştirİlçede tahsilli insan oranı yüksektir.3 lise, 1 ortaokul ve 1 ilkokul bulunmaktadır. Sağlık Meslek Lisesi kapatılmıştır. İlçe halkının yüzde 98'i okuma yazma bilir. İlçeye Giresun Üniversitesi'ne bağlı Meslek Yüksek Okulu kurulmuştur.
Turizm
değiştirİlçede turizm henüz tam gelişmemiş olup ekonomiye katkısı sınırlıdır. Daha çok iç turizm, doğa ve yayla turizmi hakimdir. Doğu Karadeniz'in en önemli yaylalarından Kümbet ve Bektaş yaylaları ilçe sınırları içinde bulunmaktadır. Turizmi geliştirmek için her yaz Temmuz ayının ikinci pazar günü Kümbet Yaylası'nda yayla şenlikleri düzenlenmektedir. Diğer taraftan yüzyıllardır her yıl Mayıs ayının altıncı günü Hıdırellez Şenlikleri'nin düzenlenmektedir.
İlçenin önemli tarihî eserleri arasında, Hisar Köyü'ndeki Meryem Ana Manastırı, Kuşluhan Kalesi, Yavuzkemal Köyü hanlarını ve tarihi ören yeri, Akkaya Köyü'ndeki Çobankayası resimleri ve çok sayıda kemer köprüler, tekkeler ve ocak yerleri bulunmaktadır.
Yaylacılık
değiştir
Göçebe Türkmen Çepnilerin Orta Asya'dan bu yana getirdikleri adetlerden olan yaylacılık ilçede yaygın olup, hayvanlarını otlatmak için yöre halkı yaylaya çıkmaktadır. Bektaş ve Kümbet yaylalarının ilçe sınırları içinde olması dolayısıyla yayla şenliklerinin yapıldığı aylarda ilçede sosyal ve kültürel açıdan bir canlılık yaşanmaktadır.
Kümbet Yaylası Şenliği, Temmuzun ikinci haftası (Cuma-Pazar) Kümbet Yaylası'nda yapılmaktadır.
Bektaş Yaylası Şenliği, Ağustos ayının ilk haftası (Cuma-Pazar) Bektaş Yaylası'nda yapılamaktadır.
Örf ve adetler
değiştir
İlçe örf ve adet bakımından Giresun iline benzerlik göstermekte olup, Türkmen/Çepni boylarına has geleneksel giysiler halk tarafından özel günlerde giyilmektedir. Yeni takvimle 20 Mayıs'a tekabül eden Mayıs Yedisi Kutlamaları Aksu Deresi'nin denize döküldüğü yerde yapılmaktadır. Mayıs ayının altıncı gününe raslayan Hıdırellez Şenlikleri de ilçenin, civar köylerin ve Karadeniz'in muhteşem manzarasına sahip Guskun Tepesi'nde yapılmaktadır.
Cenazelerde talkım verilmekte ve 3 gece mezar başında ateş/ışık yakılmakta, 4 cumalık ve 52. güne karsılık gelen 52 duası okunmaktadır. Ramazan boyunca Tömbelekçi denen ve genellikle çocuklardan oluşan gruplar maniler söyleyerek evlerin kapısını çalar ve yiyecek yufka/tatlı başta olmak üzere çeşitli hediyeler toplarlar.Muharrem ayında Aşure dağıtılır.
Efsaneler arasında Elik Keçi, Kuyu, otbitmez, bereket, su çobankayası, cami yeri efsaneleri ünlüdür. Alevi/Bektaşi inançlarına uygun olarak ocak yerleri ziyaret edilir, hastalara şifa, dertlere deva aranır, sacayaktan atlanır. Bilindiği üzere Türkmen Çepniler Hacıbektaş Veli'nin ilk müridleri olup Alevidirler. Bu konuda Prof.Faruk Sümer'in Oğuzlar isimli eserinde Trabzon yöresi Çepnileri bölümünde ayrıntılı bilgi mevcuttur.
Zırhlıhan ve Saltuk köylerinde Alevi yurttaşların yaptırmış olduğu Cem Evi bulunmaktadır.
Kuzukulağı yemeği, gücükdene çorbası, galdirik turşusu, armut ballaması, çökelik yöresel yemeklerdir.
Kültür
değiştirİlçede sosyal yaşam zayıftır. Eğitim seviyesi ortaokul düzeyindedir. Dereli eskiden yerleşik Rumların ve göçebe Türklerin yaşam alanı olduğu için ortaya çıkan ortak kültür günümüzde yaşanmaktadır. İlçe Giresun ilinin en çok ozan yetişen bölgesidir. Bilhassa Bahçeli ve Saltuk köylerinden birçok halk ozanı çıkmıştır.
Galeri
değiştir-
Aksu deresi -
Tamdere yaylası -
Eğriambar köyü
.JPG)
Kaynakça
değiştir- ^ "5/11" (PDF). 5 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2012.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2012.
- ^ . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f
- "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Dereli Nüfusu - Giresun". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Giresun Dereli Nüfusu". nufusune.com.
Dış bağlantılar
değiştir- Kaymakamlık sitesi1 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Belediye sitesi1 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.