Derviş Hima
İbrahim Mehmet Naci veya Derviş Hima (1872–1928), 19. yüzyıl Arnavut siyasetçi ve Arnavutluk Bağımsızlık Bildirgesi'ne katılan delegelerden biriydi. Bir yayıncı olarak ülkeden ülkeye seyahat ederek Arnavutluk'u makaleler ve broşürler ile tanıttı.[1]
| Derviş Hima | |
|---|---|
.jpg)
| |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | İbrahim Mehmet Naxhi 1872 Ustruga, Osmanlı İmparatorluğu (günümüzde Kuzey Makedonya) |
| Ölüm | 13 Nisan 1928 (56 yaşında) Arnavutluk |
| Milliyeti |  Arnavut
|
Biyografi
değiştirErken dönemi
değiştirDerviş Hima, Ustruga'da Tosklu bir toprak sahibi ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi.[1] Manastır (Bitola) ve Selanik'te (Selanik) okula gitti ve İstanbul'da iki yıl tıp okudu, burada başlangıçta Jön Türk hareketini destekledi ve Arnavut sorunu üzerinde düşünmeye başladı. Ağustos 1908'de Hima, çalışmalarını yarım bıraktı ve kendisini Arnavut ulusal hareketine adadı.[2]
Geç Osmanlı dönemi ve Arnavut bağımsızlığı
değiştirDerviş Hima, Arnavutluk'taki Osmanlı yönetiminin aşırı bir rakibiydi ve Osmanlı Babıalisi'ne karşı topyekün bir mücadele çağrısında bulunan bir dizi radikal manifesto yazarıydı.[3] Hareketleri Osmanlı yetkilileri tarafından dikkatle gözlemlendi ve birkaç kez hapse atıldı.[1] Tanınmış bir Arnavut edebiyat adamı olarak, uzun bir aradan sonra İşkodra'dan döndü ve Arnavutluk'un umutlarından bahsettiği için tutuklandı ve hapse atıldı.[4] Hima, Jön Türklerden gelen pan-İslami etkilere karşı coşkulu dinleyicilere de konuşmalar yaptı ve Arnavutluk ulusal birliği çağrısında bulundu, bu da Osmanlı hükûmeti tarafından Görice'de suikast girişimiyle sonuçlandı.[2]
Haziran 1900'de Bükreş'te herhangi bir Arnavut toplumuyla bağlantısı olmayan Türkçe ve Rumence olarak bir Arnavut gazetesi yayınlandı. Hima ve Yaşar Erebara o dönemde, İstanbul Üniversitesi'nden her iki öğrenci de editörlerdi ve gazete, yabancı bir prens tarafından yönetilen ve Büyük Güçler tarafından korunan bağımsız bir Arnavutluk'u savunuyordu. Gazete daha sonra parasızlık ve Romanya'daki Osmanlı büyükelçiliğinden gelen şikayetler nedeniyle yayınını durdurdu.[2] Bükreş'te Hima, 1898'de Arnavutça, Fransızca ve Rumence yayınlanan kısa süreli Pavarësia e Shqipërisë (Arnavutluk'un Bağımsızlığı) adlı derginin editörlüğünü yaptı. Ertesi yılın Ekim ayında Romanya'dan Roma'ya gitmek zorunda kaldı ve burada iki haftada bir yayınlanan Zën'i Shqipënisë veya Arnavudluk Sadası (Arnavutluk'un Sesi) dergisini çıkardı. Hima iki haftada bir, Arnavut vilayetlerinin birleşmesi ve Arnavutluk için Osmanlı İmparatorluğu içinde özerklik çağrısında bulundu.[3] İtalyanlar, Arnavut milliyetçiliğini destekleyen Albania-Arnavudluk dergisini kapattılar ve Hima, Cenevre'de yayın faaliyetlerine yeniden başlamayı planladı.[5] Osmanlı yetkilileri için Hima'nın dergisi yalnızca devrimci bir çağrı olarak görülüyordu.[5]
Hima, Paris'te Prens Sabahaddin'in düzenlediği Osmanlı Muhalefet Kongresi'nde (1902) delege olarak görev yaptı.[5] Paris'te Hima ve Albert Ghica'yı Arnavutluk'un prensi yapmak isteyen Aromanlı bir kaptan olan Dimitri Papazoglou tarafından bir komite kuruldu. Hima'nın komitesi Romanya'da faaldi ve Romanya-Arnavut yakınlaşmasını sembolize ederken, grup Slav karşıtı ve Yunan karşıtı konumlarda bulunuyordu. Osmanlı yetkilileri Hima'yı Damad Mahmud Paşa ve İsmail Kemali'nin piyonu olarak görüyorlardı.[5] 1902 Kongresinin bir başka delegesi olan Hima ve Jashar Erebara, bir Arnavut milliyetçi topluluğu olan Shpresa için bir Türk-Arnavut dergisi yayınladılar.[5]
Cenevre'de eski İttihat ve Terakki örgütünün geri kalan üyeleri Osmanlı yetkilileri tarafından diplomatik saldırıya uğradı. Son perdede Arnavut asıllı Hima, Ahmed Rifat ve Halil Muvaffak CUP üyeleri İttihad-ı-Osmanî-La Federation Ottomane adlı iki dilli bir dergi kurdu. Süreli yayının diğer etnik kökenlerden Osmanlı vatandaşları tarafından kurulduğu izlenimini vermek için, çeşitli Osmanlı etnik topluluklarından gurbetçilerden seçilen figürlerden oluşan bir yayın kurulu oluşturuldu. İsviçre siyasi polisi tarafından süreli yayın hakkında bilgi toplandı.[5] Hima'nın editörlüğünde, İttihad'ın ilk sayısı 23 Şubat 1903'te Arnavutluk'u bu tür bir yönetim için en uygun olarak vurgulayan bir Osmanlı federal hükûmet sistemini öneren ilk makale ile ortaya çıktı.[5] Ek makaleler devlet reformları, imparatorluk içinde dilsel kendi kaderini tayin etme ve Osmanlı birliğini tartıştı. Dergi bir Jön Türk yayını olarak başladı ve kısa sürede Arnavut ulusal hareketinin bir organı haline geldi ve Arnavutları çekmek için düzyazı tarzında yazıldı. İttihad, Osmanlı padişahının Arnavut muhaliflerine karşı zamanın İsviçreli yetkilileri sert önlemler aldığı için dayanamadı.[5] Hima, İbrahim Temo'nun bir takipçisiydi ve Jön Türkler ile padişahın Arnavut muhalifleri arasında uzlaşmayı sağlamak amacıyla Jön Türk dergilerinde yazması talimatını aldı.[5]
1908'de Osmanlı anayasasının restorasyonu, Hima gibi siyasi sürgünlerin vatanlarına dönmesine izin verdi.[3] 1909'da İstanbul'daydı ve burada haftalık Shqipëtari-Arnavud'u (Arnavutça) Hilë Mosi ve Ekrem Vlora ile birlikte yayınladı, Türkçe ve Arnavutça dergisi Avusturya-Macaristan tarafından sübvanse edildi.[1] Hima gazetesinde Arnavut kimliğinin ve dilinin önemini aynı madalyonun iki yüzü olarak görerek vurguladı.[3] Yayının Arnavutları aydınlatmayı, akıl ve kültür seviyelerini yükseltmeyi, işbirliğini teşvik etmeyi amaçladığını belirtti.[3] Arnavud, Hima tarafından Osmanlı hükûmetine hitap etmek ve Arnavutluk meselelerini kamusal alanda tutmak için kullanılırken, gazetesi Arnavutlar ve Osmanlı parlamentosunun Arnavut milletvekillerinin Arnavut alfabesi sorunu gibi konularda dilekçe ve mektuplarını yayınladı.[3] Hima, Arnavutluk'un İmparatorluğa yaptığı fedakarlık ve katkıların da altını çizdi, Arnavutluk'un "özgürlüğün beşiği" olduğunu iddia etti ve Dukagjin kabile yasasının Arnavut dağlılar arasında kullanılmasını savundu.[3] Arnavutluk'un üniter bir vilayetini, Arnavutça-Türk dil okullarını ve Osmanlı Balkanlarında beş ilde askerlik hizmeti veren yerel halkı savundu. 13 Aralık 1910'da Hima, Arnavud'da, ordu subaylarını nitelikli bürokratlar yerine Arnavutluk'ta sivil yönetim pozisyonlarına yerleştirme ve yerel sorunları çözmek için güç kullanımını protesto etme konusundaki Osmanlı "militarizasyonu" konusundaki endişelerini dile getirdi.[3] Gazete, Osmanlı hükûmetinin Arnavut Latin alfabesi ve okullarına karşı yürüttüğü daha geniş kampanyanın bir parçası olarak 1910'un sonunda kapatıldı. Hima, yayıncılık faaliyetleri için imparatorluk içindeki Arnavutlardan yardım aldığını belirtmiştir.[6]
1911'de Osmanlı Türkçesinde Musaver Arnavud (Resimli Arnavut) adlı bir kitap yayınladı ve tarih ve Arnavutların jeopolitik durumu gibi diğer konularla ilgili bölümlerini içeren editörlü bir eserdi.[3] Hima'nın kitabı, Arnavutluk'un imparatorluğa olan sadakati ve fedakarlık anlatısına dikkat çekti ve Arnavutlar için önemli olan bir "Arnavut ulusal edebiyatı"nın gelişimini vurguladı.[3] Geç Osmanlı döneminde Hima, Balkanlar'daki Arnavut jeopolitik çıkarlarına yönelik Avusturya-Macaristan yardımını destekledi.[7] Hima, Arnavutluk Bağımsızlık Bildirgesi'nin imzacılarından biriydi.[8]
Daha sonraki yaşamı
değiştirDerviş Hima, Kasım 1912'de Arnavutluk bağımsızlığından sonra bile kamusal hayata aktif bir ilgi gösterdi. 1917 sonbaharında Avusturya-Macaristan yetkilileri tarafından Tiran bölgesi okul müfettişliğine atandı ve 1920'de Arnavutluk basın bürosunun ilk müdürü oldu.[1] Hima 1928'de öldü.
Edebiyat
değiştir- "Борбата и нуждите на Албания", публикувано във в. "Вести", брой 106, Цариград, 1910 година 2 Aralık 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Bulgar Exarchist gazetesi "Вести" için 1910'da İstanbul'da yayınlanan bir Derviş Hima röportajı.
Kaynakça
değiştir- ^ a b c d e "Historical dictionary of Albania" (PDF). 6 Ekim 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2012.
- ^ a b c Skendi 1967
- ^ a b c d e f g h i j Gawrych 2006
- ^ The Albanians: A Modern History. 1999. ISBN 9781860645419. 21 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2012.
- ^ a b c d e f g h i Hanioğlu 2001
- ^ Preparation for a Revolution: The Young Turks, 1902-1908. Oxford University Press. 2001. s. 346. ISBN 9780199771110. 21 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2021.
- ^ The Albanian national awakening. Princeton: Princeton University Press. 1967. s. 268. ISBN 9781400847761. 21 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2021.
- ^ "History of Albanian People" Albanian Academy of Science.99927-1-623-1