İkilem

İkilem ya da dilemma (Yunanca: δίλημμα), ikisi de kesin olarak kabul veya tercih edilemeyen iki olasılıklı bir çelişki durumunu ifade eder. İnsanı istenmeyen seçeneklerden birini, çoğunlukla iki seçenekten birini izlemeye zorlayan tartışma, sorun veya usa vurma durumu.

William Ewart Gladstone'u ikilemde gösteren karikatür: Bekçi köpeğinden kaçmak için tırmanırsa adamın gazabıyla yüzleşecek ama adamdan kaçınmak için düşerse de köpek ona saldıracak.

Bir ikilem, iki olası çözümü olan bir çatışma, sorun veya durumdur. Bir ikilem meydana geldiğinde, bir kişi istenen iki seçenek veya aksine, iki istenmeyen seçenek arasında zor bir seçim yapmak zorundadır. Kelime Yunanca dilēmmadan gelir (di “iki kere” + lēmma “öncül”); kişinin iki elverişsiz seçenek arasında seçim yapmasına neden olurken mantık ve söylemde kullanılan bir terimdir. Bir ikilem, bir anlatıda öncü bir role sahip olabilir ve anlatıdaki karakterin davranışının arkasındaki neden olabilir - bir çatışma türü olarak, sayısız edebi eserin anahtar parçasıdır. Edebiyatta, sinemada ya da tiyatrodaki birçok kahraman bir kişi mi yoksa bir kalabalığımı kurtarmak gibi ya da iki sevgili arasında seçim yapmak gibi ikilemlere maruz kalırlar.

“	Annem bana iki seçenek verdi: bulaşıkları yıkamak veya banyo temizlemek. İkisi de çok eğlenceli değildi. Ne ikilem ama!	”
—Örnek ikilem

İkilem çeşitleri

Ahlaki/Etik İkilem

Kişinin ahlak ya da etik çatışmasıyla karşı karşıya kaldığı “ahlaki ikilem” ya da “etik ikilemdir”. Böyle bir ikilemde, bir durumu seçmek diğerini ihlal edecek; ya da, bir şeyi yapmak olumlu sonuçlar verecek ama ahlaki açıdan yanlış olacaktır. Örnek olarak Robin Hood'un felsefesi “yoksulları beslemek için zenginlerden çalmak” verilebilir.

Nedensellik ikilemi

Kişinin seçim yapmakta zorlanacağı ve her iki seçiminin de neden sonuç ilişkisinin birbirine bağlı oduğu durumlardır. Örnek olarak Yumurtamı tavuktan yoksa tavuk mu yumurtadan çıktı? ikilemi verilebilir. Eğer önce Tavuk oluştuysa, nereden geldi? Tersine, önce yumurta vardıysa, onu ne yumurtladı?

Tutuklu ikilemi ya da tutsak ikilemi

Ana madde: Tutsak ikilemi

Tutsak ikilemi, oyun teorisinde analiz edilen bir oyunun standart bir örneğidir; bu, tamamen rasyonel iki kişinin kendi menfaatlerine olduğunu bilseler bile neden işbirliği yapmadığını sorgular.

Sophie'nin seçimi ikilemi

Bu ikilem, hangi seçim yapılırsa yapılsın sonuçlardan birinin ölüm diğerinin ise yok olma anlamına geldiği durumlar için kullanılır. Bu ikilem, William Styron adlı yazarın 1976'da yazdığı aynı isimli kitaptan almaktadır. Kitabın kahramanı olan kadın nazi kampına gönderilir ve orada iki çocuğundan birini ölüme, gaz odasına, göndermesi için seçim yapmaya zorlanır.

Ayrıca bakınız

• Yanlış ikilem

Dış bağlantılar

• Wikimedia Commons'ta İkilemler ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur