Dirijan

Dirijan (Kürtçe: Dirêjan) aşireti, Türkiye'nin Doğu ve Güneydoğu bölgesinde ve İran'da bulunan bir Kürt aşiretidir.

Malatya'nın Hekimhan, Arguvan ve Yazıhan' ın bazı köylerinde yaşar. Göçebe olan bu aşiret genelinde yaylalarda (Yama dağlarında) Malatya'nın Hekimhan, Sivas'ın Divriği kazalarının sınırları içerisindeki yaylalara yerleşirler. Kışın daha sıcak olan Malatya'nın Hekimhan, Yazıhan, Arguvan ovalarına inerler. Genellikle 500 - 700'e varan koyun sürüleriyle bölgenin en cok koyun sürülerine sahip olan aşiretidir. Kürtçenin Kurmanci lehcesini konuşur.

Tarihçe

Dirijan aşiretinin kökenleri İranın Mahabad ve Horasan bölgelerine dayanır. Bilinen en eski kökleri Eyyübi hükümdarı Selahaddin Eyyubi'ye kadar uzanan Dirijanlılar İslamiyetin gelişmesi dönemlerinde, istila savaşları nedeniyle Urfa, Antep, Adiyaman, Malatya, Sivas'ın Kangal ve Divriği, Kars'ın Digor, Tunceli, Elâzığ'ın Baskil ilçesinin birçok mezrasına kadar dağılmıştır.

Kürt aşireti olan Dirijan aşireti, Osmanlı - İran savaşlarında sınır bölgesini oluşturmuştur. İslam öncesinde, Kürtlerinin ilk dinlerinden biri olan Zerdüşt dinine mensup olan bu aşiret, İslam şemsiyesi altına girerken ilk önce Alevi inancının ve 1638 yılından itibaren, Osmanlı Devleti'nin bu bölgeleri İran şahına karşı tampon bölge olarak kullanmasından dolayı, Hanefi mezhebinin tesiri altında kalmıştır. Dirijanlılar, İpek Yoluna hakim olma uğraşlarıyla birlikte Horasan'ın genelinde büyüyüp Meşhed, Tus ve Horasan'ın nüfusunun önemli bir kısmını oluşturmuştur. Bu aşiretin, hala Tus ve Meşhed şehirlerinde belli aileler düzeyinde devam etmekte olan kolu Ehli Beytin sekizinci imamı Ali er-Rızâ'nın türbesinin, Moğol ve Oğuzlara karşı koruyuculuğu ve bekçiliğini yapmışlardır. Şah İsmail'in politikalarına karşı Yavuz Sultan Selim'in yönlendirmesiyle, Şii Şah İsmail'le uzun yıllar süren bir savaşa girişmişlerse de hâlâ Alevilik ve Şii bakış açılarına sahiptirler.

Kültür

Civarındaki aşiretlere nazaran atlara ve at sporlarına olan ilgileri onların tanınmasında önemli etkenlerdir. Diğer Kürt aşiretlerinde olduğu gibi Dirijanlilarda aşireti idare eden bir ağaları yoktur. Aşiretin en yaşlısı ve en bilgesi söz sahibidir. Bilge kararları yaşlılar heyetiyle birlikte alır ve diğer kürtlerde olduğu gibi aşiretin adli yönetimi Töre adı verilen kurallarla yapılmaktadır. Çeşitli varlıklı aileler zaman zaman ağalık yapmaya calışmışlarsa da, bütün aşirete teysir edebilecek bir konuma gelememişlerdir.

Halep de akrabaları olduğu gibi Orta Anadolu'ya dağılmış olan akrabaları da bulunmaktadır. Diyarbakır, Pülümür, Mazgirt, Pertek ve Akpazar bölgelerinde önemli bir nüfusları vardır. Doğu'daki Şafii aşiretlerin aksine Hanefi mezhebini seçmişlerdir ve aşiretin büyük bir bölümü bu mezhebe tabidir.

Dünya genelinde 280.000 kadar nüfusa sahip olan Dirijan 578 köy ve mezrada oluşmuştur. Dirijan Aşireti'nde daha önceleri göçebe hayatı yaşamakla birlikte eğitim, öğretime büyük önem verilmiştir. Hemen hemen her meslek grubunda yetişmiş üyelerinin bulunması bunun en büyük kanıtıdır. Girişkendirler, sosyal aktivitelere önem verirler. Yılın belli günlerinde bir araya gelerek hasret giderirler.

Dersim İsyanında da önemli bir rol oynayan bu aşiretin Dersim'deki bir kolu Haydaran (Haydêran) aşiretidir. Dirijanların sadece Türkiye'de değil, büyük çoğunluğu İran'da bulunan köyleri vardır. Ermenistan'da da Dirijanla aynı kökenden gelen 4 aşiret vardır. Dirijan aşireti çok büyük bir aşiret olduğu gibi sadece tek aşiretten oluşmaz ve Dirijan'a dayanan yaklaşık irili ufaklı 20 aşirete uzanan kolu vardır.

Dış bağlantılar

• https://smartofjournal.com/files/smartjournal/471107079_7_45_ID874_Levent&Levent_1045-1062.pdf 28 Ocak 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• http://www.openaccess.hacettepe.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11655/22454/Fatma%20Ak%C4%B1n-Yeni.pdf?sequence=3&isAllowed=y 28 Ocak 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.