Disfonksiyonel aile

Disfonksiyonel aile sürekli ve düzenli olarak çatışma yaşanan, nezâketsizlik görülen, sıklıkla ebeveynden birinin çocukları ihmâl ettiği ya da istismar ettiği ve diğer aile üyelerinin de bu eylemlere uyduğu dolayısıyla da temel aile işlevlerinin yerine getirilmesinde bozukluklar görünen aileler için kullanılan bir terimdir. Bazen böyle ailelerde büyüyen çocuklar, aile içinde görülen bu işlevsizlikleri sosyal norm olarak algılarlar. Disfonksiyonel aileler asıl olarak eş bağımlı erişkinlerden kaynaklanır ve alkol ile uyuşturucu gibi madde bağımlılığı ya da tedavi edilmemiş zihinsel rahatsızlıklar da etkili olabilir. Disfonksiyonel ebeveyn kendi disfonksiyonel anne ve babalarını taklit edebilir ya da onların davranışlarını düzelttiklerini sanarak yanlış davranabilir. Bazı vakalarda da "çocuksu" anne ya da baba baskın olan diğerinin çocuklarını istismar etmelerine izin verir.

Algılar ve tarihsel bağlam

Disfonksiyonel aileler hakkında yaygın bir yanlış anlama bu ailelerin ebeveyninin ayrılığın ya da boşanmanın eşiğinde olduğuna dair yanlış inanıştır. Çok az sayıda vakada bu doğru olsa da genellikle ebeveynin hataları aslında birbirlerini tamamladıkları için evlilik bağı disfonksiyonel ailelerde güçlüdür. Kısacası ebeveynin gidecek başka bir yeri yoktur. Ancak bu ailenin durumunun kararlı ve dengeli olduğunu göstermez. Örneğin taşınma, işsizlik, gelir azlığı, fiziksel ya da zihinsel rahatsızlıklar, doğal âfetler gibi önemli stres faktörleri çocukları etkileyen çatışmaların daha da kötüleşmesine neden olabilir.

Disfonksiyonel ailelerin sosyal, finansal ya da entelektüel sınırları yoktur. Yine de son yıllara kadar uzmanlar tarafından özellikle orta ve üst sınıflarda disfonksiyonel aile kavramı çok ciddiye alınmamaktaydı. Özellikle ailelere yapılacak müdahalelerin evlilik bağını ihlal etmek ve boşanma olasılığını artırmak nedenleriyle sıcak bakılmamaktaydı. Tarihsel olarak disfonksiyonel ailelerin çocuklarından ebeveynine itaat etmeleri ve bu durumla yalnız başlarına başa çıkmaları beklenmekteydi.

Örnekler

Disfonksiyonel aile üyelerinin aile yapısı içindeki tecrübelerinin bir sonucu olarak ortak yönleri ve davranış kalıpları vardır. Bunlar olanak verme ya da sürdürme yoluyla disfonksiyonel davranışların güçlenmesine yardımcı olurlar. Aile birimi çok çeşitli faktörlerden etkilenebilir.

Ortak yönler

Hemen hemen evrensel özellikler

Disfonksiyonel ailelerin çoğunda görülen bazı özellikler şunlardır:

• "Özel gereksinim"leri olan ya da olduğu sanılan bazı aile üyelerine karşı aşırı empati gösterilirken diğer aile üyelerine empati, anlayış ve hassasiyet eksikliği. Diğer bir deyişle ailenin bir üyesi sürekli olarak hak ettiğinden fazla olarak ilgi görürken diğerinin dışlanmasıdır.
• İnkâr; istismar yapıldığını kabul etmemek, muhtemelen durumun normal ve hatta yararlı olduğuna inanmak.
• Kişisel alanların yetersizliği ya da yokluğu; örneğin başkalarından kötü muameleyi kabul etmek; kabul edilebilir ya da edilemez muamelenin ne olduğunu tanımlayamamak; fiziksel, duygusal ya da cinsel istismarı kabul etmek.
• Diğerlerinin kişisel alanlarına riayet etmemek; örneğin diğer kişi hoşlanmasa da fiziksel temasta bulunmak; nedensiz şekilde önemli sözleri tutmamak; bilerek ve isteyerek diğer kişinin koyduğu sınırları ihlal etmek.
• Tartışmada aşırıya kaçmak; aile üyeleri arasında çok fazla kavga ya da yetersiz barışçıl tartışma.
• Bir ya da daha fazla aile üyesinin doğum sırasına, cinsiyetine, yaşına, ailedeki rolüne, yeteneklerine, ırkına, kastına, vb. göre eşit olmayan ya da haksız muamelede bulunmak.

Evrensel olmayan özellikler

Disfonksiyonel aileler için evrensel olmayan ve hatta yalnızca bu tür ailelerde görülmeyen ancak disfonksiyonel ailelerin tipik özellikleri arasında yer alan özellikler de şunlardır:

• Aşırı kıskançlık ve diğer kontrolcu davranışlar.
• Evlilik durumu nedeniyle çıkan tartışmalar:
  • Ayrılmış ya da boşanmış ebeveyn arasında, genellikle ayrılıkları nedeniyle çıkan tartışmalar.
  • Sözde çocukları için evli kalmaya devam eden ancak aslında ayrılıklarının ya da boşanmalarının çocukları için aslında daha yararlı olabileceği ebeveynler arasında çıkan tartışmalar.
  • Boşanmak isteyen ancak finansal, dinsel nedenler de dahil olmak üzere toplumsal ya da yasal nedenlerle boşanamayan ebeveyn arasında çıkan tartışmalar.
• Evde olanlar konusunda çocukların aile dışında ya da içinde konuşmaya korkmaları ya da çocukların ebeveyninden korkmaları.
• Evlilik dışı ilişkiler, ensest gibi normal olmayan cinsel davranışlar.
• Özellikle eğlence ve sosyal aktiviteler olmak üzere birlikte zaman geçirmeme.
• Çocuklar da dahil olmak üzere aile üyelerinin toplumda bir arada görünmeyecek kadar birbirlerini dışlamaları ya da reddetmeleri.