Doğu Kanada İnuitçesi
Doğu Kanada İnuitçesi[kaynak belirtilmeli] (kendilerince ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ Inuktitut; İngilizce Inuktitut, Eastern Canadian Inuktitut,[1] East Inuktitun), Kanada'da Doğu Kanada İnuitleri tarafından konuşulan İnuit dilleri kolundan bir Eskimo dili.
| Doğu Kanada İnuitçesi | |
|---|---|
| Inuktitut ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ | |
| Ana dili olanlar | Kanada (Nunavut, Québec (Nunavik), Kuzeybatı Toprakları, Newfoundland ve Labrador (Nunatsiavut)) |
| Konuşan sayısı | 35.000 (tarih gerekli) |
| Dil ailesi | |
| Yazı sistemi | İnuit hece yazısı ve Latin |
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | iu |
| ISO 639-2 | iku |
| ISO 639-3 | ike |
Kuzeybatı Topraklarında 11 resmî dilden biri
Nunavut'ta 4 resmî dilden biri
Eskimo dilleri içindeki yeri
değiştir- Eskimo - Aleut dilleri
- Aleut dilleri
- Eskimo dilleri
- Yupik dilleri
- Sirenik Yupikçesi
- Öz Yupik dilleri
- Sibirya Yupikçesi
- Naukan Yupikçesi
- Alaska Yupikçesi (Yupikçe & Çupikçe)
- Supikçe
- İnuit dilleri
- İnyupikçe
- Batı Kanada İnuitçesi
- Doğu Kanada İnuitçesi
- Grönland İnuitçesi
- Yupik dilleri
Diyalekt ve kabileleri
değiştir3 ana lehçe grubu oluşturur: Kivalliq-Aivilik, Qikiqtaaluk (Baffin), Nunavik-Labrador.[2]
- Kivalliq-Aivilik İnuitçesi
- Kivalliq İnuitçesi (kendilerince ᑭᕙᓪᓕᕐᒥᐅᑦ Kivallirmiut, Kivallirmiutut, Kivallirmiutun, Inuktitun; İngilizce Kivalliq, Keewatin dialect, Caribou dialect, Caribou Inuit (sensu stricto)). (Nunavut)'da ᖃᒪᓂᑦᑐᐊᖅ (Qamanittuaq/Baker Lake) ile ᑎᑭᕋᕐᔭᖅ (Tikirarjuaq/Whale Cove) şehirlerinde konuşulur.
- Qaernermiut şivesi (İngilizce Qairnirmiut subdialect). Konuşan kabileler: Qaernermiut, (?) Harvaqtormiut
- Hauneqtormiut ya da Kangiqliniqmiut (İngilizce Hauniqturmiut subdialect)
- Padlermiut (İngilizce Paallirmiut subdialect)
- Ahiarmiut (İngilizce Ahiarmiut subdialect)
- Aivilik İnuitçesi (kendilerince Aivilingmiutut, Inuktitut; İngilizce Aivilik dialect, Walrus Inuit). ᓴᒡᓕᖅ (Sagliq/Southampton Island), ᐃᒡᓗᓪᓕᒑᕐᔪᒃ (Igluligaarjuk/Chesterfield Inlet) ve ᑲᖏᖅᖠᓂᖅ (Qangiqłiniq/Rankin Inlet) şehirlerinde konuşulur.
- Southampton şivesi (İngilizce Southampton subdialect)
- Rankin şivesi (İngilizce Rankin subdialect). Konuşan kabileler: Aivilingmiut, (?) Amitormiut
- Kivalliq İnuitçesi (kendilerince ᑭᕙᓪᓕᕐᒥᐅᑦ Kivallirmiut, Kivallirmiutut, Kivallirmiutun, Inuktitun; İngilizce Kivalliq, Keewatin dialect, Caribou dialect, Caribou Inuit (sensu stricto)). (Nunavut)'da ᖃᒪᓂᑦᑐᐊᖅ (Qamanittuaq/Baker Lake) ile ᑎᑭᕋᕐᔭᖅ (Tikirarjuaq/Whale Cove) şehirlerinde konuşulur.
- Qikiqtaaluk İnuitçesi
- Kuzey Qikiqtaaluk İnuitçesi (kendilerince Qikiqtaaluk uannangani, Inuktitut; İngilizce North Baffin dialect, North Qikiqtaaluk dialect). (Nunavut)'da ᐃᒡᓗᓕᒃ (Iglulik/Igloolik), ᓴᓂᕋᔭᖅ (Sanirajaq/Hall Beach), ᒥᑦᑎᒪᑕᓕᒃ (Mittimatalik/Pond Inlet), ᑲᖏᖅᑐᒑᐱᒃ (Kangiqtugaapik/Clyde River), ᐃᒃᐱᐊᕐᔪᒃ (Ikpiarjuk/Arctic Bay), ᓇᓂᓯᕕᒃ (Nanisivik), ᖃᐅᓱᑦᑐᖅ (Qausuittuq/Resolute) ve ᐊᐅᔪᐃᑦᑐᖅ (Aujuittuq/Grise Fiord) şehirlerinde konuşulur.
- Tununirmiut şivesi (İngilizce Tununirmiut subdialect). Konuşan kabileler: Nedlungmiut, Tununirusirmiut, Tununermiut, Mittimatalingmiut (halk) Mittimatalingmiutut (dil), Aggomiut, (?) Pilingmiut
- Iglulirmiut (İngilizce Iglulingmiut subdialect)
- Güney Qikiqtaaluk İnuitçesi (kendilerince Qikiqtaaluk nigiani, Inuttitut; İngilizce South Baffin dialect (sensu lato), South Qikiqtaaluk dialect). (Nunavut)'da ᑲᖏᖅᑐᒑᐱᒃ (Kangiqtugaapik/Clyde River), ᕿᑭᖅᑕᕐᔾᔪᐊᖅ (Qikiqtarjuaq/Broughton Island), ᐸᖕᓂᖅᑐᐅᖅ (Pangniqtuuq/Pangnirtung), ᐃᖃᓗᐃᑦ (Iqaluit/Frobisher Bay), ᑭᖕᒥᕈᒃ (Kingmiruk/Lake Harbour) ve ᑭᙵᐃᑦ (Kinngait/Cape Dorset) şehirlerinde konuşulur.
- Güneydoğu şivesi (İngilizce Southeast Baffin subdialect, East Baffin dialect). Konuşan kabileler: Akudnirmiut, Padlimiut, Qinguamiut, Saumingmiut, Kingnaitmiut, Qinguamiut, Okomiut, Talirpingmiut
- Güneybatı şivesi (İngilizce Southwest Baffin subdialect, South Baffin dialect (sensu stricto)). Konuşan kabileler: Kingarmiut ya da Sikosuilarmiut (İngilizce Cape Dorset dialect), Akuliarmiut, Nugumiut, Qaumauangmiut
- Kuzey Qikiqtaaluk İnuitçesi (kendilerince Qikiqtaaluk uannangani, Inuktitut; İngilizce North Baffin dialect, North Qikiqtaaluk dialect). (Nunavut)'da ᐃᒡᓗᓕᒃ (Iglulik/Igloolik), ᓴᓂᕋᔭᖅ (Sanirajaq/Hall Beach), ᒥᑦᑎᒪᑕᓕᒃ (Mittimatalik/Pond Inlet), ᑲᖏᖅᑐᒑᐱᒃ (Kangiqtugaapik/Clyde River), ᐃᒃᐱᐊᕐᔪᒃ (Ikpiarjuk/Arctic Bay), ᓇᓂᓯᕕᒃ (Nanisivik), ᖃᐅᓱᑦᑐᖅ (Qausuittuq/Resolute) ve ᐊᐅᔪᐃᑦᑐᖅ (Aujuittuq/Grise Fiord) şehirlerinde konuşulur.
- Nunavik-Nunatsiavut İnuitçesi
- Nunavik İnuitçesi (kendilerince Inuttitut, Nunavimmiutitut, Nunavimiut; İngilizce Nunavik dialect, Arctic Quebec Inuit). ᑰᑦᔪᐊᕌᐱᒃ (Kuujjuaraapik/Great Whale River), ᐅᒥᐅᔭᖅ (Umiujaq), ᐃᓄᑦᔪᐊᖅ (Inujjuaq/Inukjuak), ᐳᕕᕐᓂᑐᖅ (Puvirnituq), ᓴᓂᑭᓗᐊᖅ (Sanikiluaq), ᒣᓚᓯᒃᑯᑦ (Mailasikkut/Chisasibi), ᐊᑯᓕᕕᒃ (Akulivik), ᐃᕗᔨᕕᒃ (Ivujivik), ᓴᓪᓗᐃᑦ (Salluit), ᑲᖏᖅᓱᔪᐊᖅ (Kangiqsujuaq), ᖁᐊᖅᑕᖅ (Quaqtaq), ᑲᖏᕐᓱᒃ (Kangirsuk), ᐊᐅᐸᓗᒃ (Aupaluk), ᑕᓯᐅᔭᖅ (Tasiujaq), ᑰᑦᔪᐊᖅ (Kuujjuaq/Fort Chimo), ᑲᖏᖅᓱᐊᓗᑦᔪᐊᖅ (Kangiqsualujjuaq), ᑕᕐᐸᖓᔪᖅ (Tarpangajuq) ve ᑭᓪᓕᓂᖅ (Killiniq/Port Burwell) şehirlerinde konuşulur.
- Tahagmiut ya da Tarramiut (halk), Tarramiutut ya da Taqramiutut (dil). Konuşan kabileler: Nuvugmiut, Ungavamiut, Tahagmiut
- Siqinirmiut. konuşan kabileler: Koksoakmiut, Kangiqsualujjuamiut, Kidlinungmiut
- Itivimiut
- Qikirtamiut (İngilizce Belcher Islands Inuit)
- Nunatsiavut İnuitçesi ya da Labrador İnuitçesi (kendilerince Inuttut, Inuttitut, Nunatsiavummiutut, Labradorimiutut; İngilizce Labrador Inuttut, Labrador Inuttitut). Naini (Nain), Hopedale, Maqûvik (Makkovik), Ukkusitsalik (Davis Inlet), Vaali (Goose Bay–Happy Valley), Nutâk (Nutak), Hebron†, Tikirarsuarusik (Rigolet) şehirlerinde konuşulur.
- Kuzey Nunatsiavut İnuitçesi (İngilizce Northern Labrador subdialect, Labrador Inuttut (sensu stricto)). Konuşan kabileler: Kongithlushuamiut, Chuckbuckmiut, Nunenumiut, Avitumniut
- Rigolet İnuitçesi (İngilizce Rigolet subdialect, Rigolet Inuttut). konuşan kabileler: Aivitumiut, (?) Netcetumiut, (?) Puthlavamiut
- Nunavik İnuitçesi (kendilerince Inuttitut, Nunavimmiutitut, Nunavimiut; İngilizce Nunavik dialect, Arctic Quebec Inuit). ᑰᑦᔪᐊᕌᐱᒃ (Kuujjuaraapik/Great Whale River), ᐅᒥᐅᔭᖅ (Umiujaq), ᐃᓄᑦᔪᐊᖅ (Inujjuaq/Inukjuak), ᐳᕕᕐᓂᑐᖅ (Puvirnituq), ᓴᓂᑭᓗᐊᖅ (Sanikiluaq), ᒣᓚᓯᒃᑯᑦ (Mailasikkut/Chisasibi), ᐊᑯᓕᕕᒃ (Akulivik), ᐃᕗᔨᕕᒃ (Ivujivik), ᓴᓪᓗᐃᑦ (Salluit), ᑲᖏᖅᓱᔪᐊᖅ (Kangiqsujuaq), ᖁᐊᖅᑕᖅ (Quaqtaq), ᑲᖏᕐᓱᒃ (Kangirsuk), ᐊᐅᐸᓗᒃ (Aupaluk), ᑕᓯᐅᔭᖅ (Tasiujaq), ᑰᑦᔪᐊᖅ (Kuujjuaq/Fort Chimo), ᑲᖏᖅᓱᐊᓗᑦᔪᐊᖅ (Kangiqsualujjuaq), ᑕᕐᐸᖓᔪᖅ (Tarpangajuq) ve ᑭᓪᓕᓂᖅ (Killiniq/Port Burwell) şehirlerinde konuşulur.
Linguist List 3 child dialect groups ve 6 child dialects olarak alt bölümlere ayırır. Kivalliq İnuitçesi kısmen Doğu Kanada İnuitçesi (ike-che → Chesterfield Inlet; Igluliagaarjuk) kısmen de Batı Kanada İnuitçesi (ikt-car → Caribou; Caribou Eskimo; Keewatin; Kivalliq) içine dahil edilir:[3]
- child dialect groups
- ike-arq → Arctic Quebec
- ike-nba → North Baffin
- ike-sba → South Baffin
- child dialects
- ike-rep → Repulse Bay; Naujat; Southampton
- ike-rig → Rigolet; Tikiraqsuarusik
- ike-cor → Coral Harbour; Sagliq
- ike-lab → Labrador; Labrador Eskimo; Inuktitut (Quebec-Labrador)
- ike-che → Chesterfield Inlet; Igluliagaarjuk
- ike-aiv → Aivilik; Kangiqłniq; Aivillirmiut
Alfabe
değiştirİnuit hece yazısı:
| kısa | uzun | karşılığı | kısa | uzun | karşılığı | kısa | uzun | karşılığı | sonda | karşılığı | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ᐃ | ᐄ | i (ii) | ᐅ | ᐆ | u (uu) | ᐊ | ᐋ | a (aa) | ᐦ | h | |||
| ᐱ | ᐲ | pi | ᐳ | ᐴ | pu | ᐸ | ᐹ | pa | ᑉ | p | |||
| ᑎ | ᑏ | ti | ᑐ | ᑑ | tu | ᑕ | ᑖ | ta | ᑦ | t | |||
| ᑭ | ᑮ | ki | ᑯ | ᑰ | ku | ᑲ | ᑳ | ka | ᒃ | k | |||
| ᒋ | ᒌ | gi | ᒍ | ᒎ | gu | ᒐ | ᒑ | ga | ᒡ | g | |||
| ᒥ | ᒦ | mi | ᒧ | ᒨ | mu | ᒪ | ᒫ | ma | ᒻ | m | |||
| ᓂ | ᓃ | ni | ᓄ | ᓅ | nu | ᓇ | ᓈ | na | ᓐ | n | |||
| ᓯ | ᓰ | si | ᓱ | ᓲ | su | ᓴ | ᓵ | sa | ᔅ | s | |||
| ᓕ | ᓖ | li | ᓗ | ᓘ | lu | ᓚ | ᓛ | la | ᓪ | l | |||
| ᔨ | ᔩ | ji | ᔪ | ᔫ | ju | ᔭ | ᔮ | ja | ᔾ | j | |||
| ᕕ | ᕖ | vi | ᕗ | ᕘ | vu | ᕙ | ᕚ | va | ᕝ | v | |||
| ᕆ | ᕇ | ri | ᕈ | ᕉ | ru | ᕋ | ᕌ | ra | ᕐ | r | |||
| ᕿ | ᖀ | qi | ᖁ | ᖂ | qu | ᖃ | ᖄ | qa | ᖅ | q | |||
| ᖏ | ᖐ | ngi | ᖑ | ᖒ | ngu | ᖓ | ᖔ | nga | ᖕ | ng | |||
| ᙱ | ᙲ | nngi | ᙳ | ᙴ | nngu | ᙵ | ᙶ | nnga | ᖖ | nng | |||
| ᖠ | ᖡ | łi | ᖢ | ᖣ | łu | ᖤ | ᖥ | ła | ᖦ | ł |
Bazı gramer özellikleri
değiştirDoğu Kanada İnuitçesi, Eskimo - Aleut dillerinin tipik görünümünü sergiler:
- Kelimelerde üç sayı vardır: tekil, ikil, çoğul
| tekil | ikil | çoğul | anlamı |
| ᐃᖃᓗᒃ iqaluk | ᐃᖃᓘᒃ iqaluuk | ᐃᖃᓗᐃᑦ iqaluit | balık |
| ᐃᕐᖑᓯᖅ irngusiq | ᐃᕐᖑᓰᒃ irngusiik | ᐃᕐᖑᓰᑦ irngusiit | fincan |
| ᓵ saa | ᓵᒃ saak | ᓵᑦ saat | masa |
| ᑎᑎᕋᐅᑦ titiraut | ᑎᑎᕋᐅᑏᒃ titirautiik | ᑎᑎᕋᐅᑏᑦ titirautiit | kalem |
| ᐅᑳᓚᐅᑦ uqaalaut | ᐅᑳᓚᐅᑏᒃ uqaalautiik | ᐅᑳᓚᐅᑏᑦ uqaalautiit | telefon |
- Kelimeler yalın halde çoğu zaman nominatif eki alırlar: daha çok -q ya da -k, daha az olarak da -n
- Kelimeler (ya da cümleler) 4 bölümden oluşur:
- kök (İng. stem)
- yapım eki (İng. postbase)
- çekim eki (İng. ending)
- bağlaç (İng. enclitic)
- Tamlama (isim ya da sıfat) bulunmaz
Örnekler
değiştir- ...ujunga ...ᐅᔪᖓ Adım...
- aagga ᐋᒡᒐ Hayır
- aatsuu ᐋᑦᓲ Bilmiyorum
- qanuippit? ᖃᓄᐃᑉᐱᑦ? Nasılsın (İyi misin) ?
- qanuinngittunga ᖃᓄᐃᙱᑦᑐᖓ İyiyim
- nakurmiik ᓇᑯᕐᒦᒃ Teşekkür ederim
- nakurmiimmarialuk ᓇᑯᕐᒦᒻᒪᕆᐊᓗᒃ Çok teşekkür ederim
- aput ᐊᐳᑦ kar
- anaana ᐊᓈᓇ anne
- ataata ᐊᑖᑕ baba
- qallunaatitut ᖃᓪᓗᓈᑎᑐᑦ İngilizce
- uivititut ᐅᐃᕕᑎᑐᑦ Fransızca
Dipnotlar
değiştir- ^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2010.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2012.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2012.
Kaynakça
değiştir- Alana Johns (2007), Ergativity in Inuktitut: Varying Views 16 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Dış bağlantılar
değiştir- Inuktitut Living Dictionary 23 Eylül 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Tusaalanga Inuktitut (Learning Inuktitut Online) 18 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.