Doktor Jivago

Romandan uyarlanan film için Doktor Jivago (film) sayfasına bakınız.

Doktor Jivago (Özgün Rusça adı Доктор Живаго, İtalyanca Il Dottor Zivago), Sovyet yazarı Boris Pasternak'ın (1890-1960) 1905 Rus Devrimi ile II. Dünya Savaşı arasındaki geçen romanıdır. Roman ilk defa İtalyanca olarak Kasım 1957'de Milano'da basılmıştır. Ertesi yıl da Doctor Zhivago adıyla İngilizce yayımlanmıştır. Kitap hızla uluslararası bir çok satan haline geldi. Sovyetler Birliği'nde uzun yıllar yasak olan roman, 1987 yılında Perestroyka döneminde yayımlanabildi.

Doktor Jivago

Доктор Живаго Il Dottor Zivago (İtalyanca) Doctor Zhivago (İngilizce)
Doktor Jivago romanının 1958 yılında Karaveli yayınlarından çıkmış Türkçe baskısı
Yazar	Boris Pasternak
Çevirmenler	M. Kenan Kan (Karaveli), Hülya Arslan (YKY)
Kapak sanatçısı	Said Maden
Ülke	İtalya
Dil	Rusça ve İtalyanca aynı anda basıldı (1957) İngilizce (1958)
Konular	Dönemsel tarihi, romantik
Tür	Roman
Yayım	1957 (özgün) 1958 (Türkçe)
Yayımcı	Karaveli Yayınları (1958) Yapı Kredi Yayınları (2014)
Sayfa	526 sayfa
ISBN	978-975-08-2994-9

Yazarın 1956'da Noviy Mir Dergisi'ne gönderdiği ilk romanı Doktor Jivago, SSCB resmi görüşüne uygun yazılmadığı gerekçesiyle reddedildi. 1957'de ilk kez İtalya'ya gizlice kaçırılan roman, burada hem Rusça hem de İtalyanca olarak aynı anda yayımlandı. Ertesi yıl da İngilizce basılan "Doktor Jivago" kısa sürede çeşitli dillere çevrilerek dünyaca ünlendi. Pasternak, 1958 Nobel Edebiyat Ödülü'ne değer görüldü. Ancak, yapılan baskılar sonucu ödülü geri çevirmek zorunda kaldı.

2007'nin ilk günlerinde İngiliz gazetesi The Sunday Times, bir Rus araştırmacıya dayandırdığı haberinde Pasternak'ın Nobel Ödülü almasında İngiliz ve Amerikan gizili servislerinin rolü olduğu iddiasını ileri sürdü Habere göre, Pasternak'ın Doktor Jivago romanının batılı arkadaşlarına yolladığı kopyalarından bir tanesi Malta'da ele geçirildi. CIA eş zamanlı olarak Avrupa'nın birçok merkezinde Doktor Jivago'yu Rusça olarak bastırttı. Gazetenin iddiasına göre bu operasyon, romanı yasaklayan Sovyet yönetimini küçük düşürmek için planlandı.

20. yüzyılın başından II. Dünya Savaşı'na kadar dramatik bir dönemin arka planında Rus aydınlarının yaşamını resmeden roman, Jivago`nun hayat hikâyesinin prizmasindan, yaşam ve ölüm konusuna, Rus tarihine, aydınların, devrimin ve dinlerin sorunlarına değinir.

Roman 1917 Rus Devrimi'nin ve bir burjuva ailesi üzerindeki etkilerini anlatır. Arka planında bu siyasi çalkantıların bütün detaylarıyla anlatıldığı bu destansı romanın ön planında da iki kadın arasında kalıp sadakat ve ihtiras arasında bocalayan, hayatının kontrolü kendi elinden alınmış ve savaşın parçaladığı yokluklarla dolu bir ülkede oradan oraya sürüklenen aynı zamanda şair bir tıp doktorunun dramı anlatılır. Pasternak'ın alter egosu olan şair, filozof karakterli Dr. Yuri Jivago`nun hayatı savaş ve devrimci birinin eşi olan Lara'ya olan aşkı nedeniyle altüst olur. Sanatsal doğası, onu Bolşeviklerin acımasızlığına ve sertliğine karşı savunmasız hale getirir. Rusya boyunca sürüklenir, kaderini kontrol edemez ve en sonunda derin bir yoksulluk içinde ölür. Geride bıraktığı şiirler, romanın en güzel kısımlarını oluşturur.

Ana Karakterler

• Yuri (Yura) Andreyeviç Jivago — doktor ve şair, romanın ana karakteri.
• Antonina (Tonya) Aleksandrovna Jivago (Gromeko) — hukukçu, Yuri'nin eşi.
• Larisa (Lara) Fyodorovna Antipova (Gişar) — hemşire, Antipov’un eşi.
• Pavel (Paşa) Pavloviç Antipov (Strelnikov) — Lara'nın kocası, devrimci komiser.
• Yevgraf Andreyeviç Jivago — tümgeneral, Yuri’nin üvey kardeşi.
• Aleksandr Aleksandroviç Gromeko — Antonina’nın babası, ziraat profesörü.
• Mihail (Mişa) Grigoryeviç Gordon — filolog, Yuriy'nin liseden sınıf arkadaşı ve en iyi dostu.
• Anna İvanovna Gromeko — Antonina’nın annesi.
• Nikolay Nikolayeviç Vedeniapin — Yuri Andreyeviç’in amcası.
• Viktor İppolitoviç Komarovski — Moskova'lı avukat.
• Ekaterina Pavlovna (Katenka) Antipova — Larisa'nın kızı.
• İnnokentiy (Nika) Dementyeviç Dudarov — Yuri’nin liseden sınıf arkadaşı.
• Osip Gimazetdinoviç Galiullin — Beyaz Ordu generali.
• Anfim Yefimoviç Samdevyatov — hukukçu, Bolşevik.
• Liveriy Averkieviç Mikulitsin (Yoldaş Lesnih) — “Orman Kardeşleri” lideri.
• Marina Markelovna Şçapova — Yuri’nin resmi olmayan ikinci eşi.
• Aleksandra (Şura) Şlezinger — Anna İvanovna'nın arkadaşı, avukat.

Konusu

Romanın başkahramanı Yuri Jivago, ilk sayfalarda annesinin cenaze töreninin anlatıldığı sahnede küçük bir çocuk olarak karşımıza çıkar. Yuri, sanayi, ticaret ve bankacılık işlerinden servet yapmış varlıklı bir ailenin çocuğudur. Mutsuz olan evliliklerinde babası, annesinin ölümünden önce ailesini terk etmiştir. Yurta kalan Yuri'ye bir süre Rusya’nın güneyinde yaşayan amcası bakar. Daha sonra Moskova’da profesör Gromeko ve ailesiyle yaşamaya başlar. Yuri'nin sıra dışı kişiliği erken yaşta ortaya çıkar. Genç bir şair olarak yeteneklerini gösterse de üvey babası Aleksandr Gromeko’nun izinden gitmeye karar vererek tıp fakültesine girer. Yetenekli bir doktor olarak kendini kanıtlar. Yuri Jivago’nun ilk aşkı ve daha sonra eşi olan kişi, ona yardım eden ailenin kızı Antonina (Tonya) Gromeko olur. Yuri ve Tonya’nın iki çocuğu olur; fakat kader onları sonsuza dek ayırır. Yuri, ayrılıktan sonra doğan küçük kızını asla göremez.

Romanın başlarında okuyucunun karşısına sürekli yeni karakterler çıkar. Bu karakterlerin hepsi ilerleyen olay örgüsünde tekrar bir araya gelir. Bunlardan biri, avukat Komarovski’nin (komar (комар) Rusçada "sivrisinek") himayesinden kaçmaya çalışan ancak bunu başaramayan Lara’dır. Lara çocukluk arkadaşı Pavel Antipov ile evliliği kendisi için bir kurtuluş görür. Ancak evlendikten sonra Pavel ile birlikte mutluluğu bulamazlar; Pavel, ailesini terk edip Birinci Dünya Savaşı’nda gönüllü olarak cepheye gider. Sonradan “Strelnikov” (nişancı, atıcı) adını alarak korkulan bir devrim komiseri olur. İç Savaş’ın sonunda ailesine dönmek ister, ancak bu isteği hiçbir zaman gerçekleşmez.

Yuri Jivago ve Lara, Birinci Dünya Savaşı sırasında Melyuzevo adlı cepheye yakın bir yerleşim yerinde tanışır. Yuri buraya askeri doktor olarak, Lara ise kayıp kocası Pavel’i aramaya gönüllü hemşire olarak gelmiştir. Daha sonra Jivago ve Lara’nın yolları, Jivago ailesinin her şeyini yok eden devrimden kaçmak için sığınacak bir yer bulmaya çalıştığı Yuryatin-na-Rynve adlı bir taşra kentinde (Perm şehrinden ve Yuri`nin adından esinlenen hayali bir kent) yeniden kesişir. Yuri ve Lara bu karşılaşmalarında birbirlerine aşık olurlar. Ancak kısa süre sonra, İç Savaş Jivago’yu hem Lara’dan hem de ailesinden ayırır. On sekiz ay boyunca kızıl partizanların esiri olarak Sibirya’da askeri doktorluk yapar. Kaçtıktan sonra Urallara, Yuryatin’e geri döner ve burada Lara ile yeniden buluşur. O sırada eşi Tonya, çocukları ve kayınpederiyle birlikte Moskova’ya dönerler. Kısa süre sonra zorla yurtdışına gönderileceklerini bildirirler. Yuri ve Lara o sırada Yuryatin’dedir. Çok geçmeden sürpriz bir misafirleri olur: Komarovski. Zabayıkalsk ve Uzak Doğu Rusyası’nda ilan edilen Uzak Doğu Cumhuriyeti’nde Adalet Bakanlığı’nı yönetme daveti almıştır. Yuri ile Lara’ya da onunla birlikte gitmelerini teklif eder. Yuri ve Lara, Yuryatin Devrimci Askeri Konseyi’nin ve kışın dehşetini atlatmak için Varykino’daki terk edilmiş bir malikanede saklanırlar. Daha sonra Komarovski ikinci kez gelerek, Yuri Andreeviç’i Lara ve kızının onunla birlikte doğuya gitmesi için ikna eder, zira Strelikov (Antipov) vurulmuştur ve onlara tehlike arz etmektedir. Yuri Andreeviç, onları bir daha göremeyeceğini bilerek teklifi kabul eder. Yavaş yavaş yalnızlıktan aklını kaybetmeye başlar. Kısa süre sonra Lara’nın eşi Pavel Antipov-Strelnikov Varykino’ya gelir. Haksız yere suçlanmış olarak tutuklanmaktan kaçmış ve Sibirya, Ural boyunca saklanmıştır. Kendini aklamak için daha iyi koşulları beklemektedir. Yuri Andreeviç’e devrimdeki rolünü, Lenin’i, Sovyet yönetiminin ideallerini anlatır; ancak Yuri Andreeviç’ten, Lara’nın tüm bu zaman boyunca onu sevdiğini ve hala sevdiğini öğrendiğinde, acı bir yanılgı içinde olduğunu anlar. Kaçınılmaz sonunu fark eden Strelnikov intihar eder. Strelnikov’un intiharından sonra doktor Moskova’ya döner. Orada eski Gromeko malikanesinin kapıcısının kızı Marina ile karşılaşır. Marina ile gayri resmi evliliklerinde iki kız çocukları olur. Yuri yavaş yavaş inzivaya çekilir, bilimsel ve edebi çalışmalarını ihmal eder. Bu düşüşün farkında olsa bile hiçbir şey yapamaz. Bir sabah işe giderken tramvayda fenalaşır. Moskova’nın merkezinde kalp krizi geçirerek vefat eder. Tabutu başına üvey kardeşi Yevgraf ve tesadüfen orada bulunan Lara onunla vedalaşmaya gelir. Lara kısa süre sonra kayıplara karışır.

II. Dünya Savaşı sırasında, Jivago'nun eski arkadaşları Nika Dudorov ve Misha Gordon buluşur. Tanya adında savaş yetimi yerel bir çamaşırcının hem Yuri hem de Lara'ya olan benzerliğini konuşurlar. Gerçekten de ikilinin kızları olan Tanya, annesinin onu Komarovski ile evlenmek için terk etmesi nedeniyle geçirdiği zor çocukluğundan her iki adama da bahseder. Yuri’nin kardeşi General Yevgraf Jivago onu koruması altına alır. Yevgraf aynı zamanda Yuri’nin yazılarını derleyerek bir defter hazırlar. Eserin son sahnesinde bu defteri Moskova manzaralı bir pencereden bakarken Dudarov ve Gordon okumaktadır. Romanın metni, Yuri Jivago’nun 25 şiiri ile son bulur.

Sinema uyarlaması

Pasternak'ın romanı 1965 yılında ünlü yönetmen David Lean tarafından filme alındı. 3,5 saat uzunluğundaki bu kapsamlı epik filmde Ömer Şerif, Julie Christie, Geraldine Chaplin, Rod Steiger, Alec Guinness ve Tom Courtenay başrolleri paylaşmışlardı. Yapımcılığını Carlo Ponti'nin üstlendiği filmin Oscar, Altın Küre ve Grammy ödüllü özgün müziklerini Maurice Jarre bestelemişti. Film 10 dalda birden aday gösterildiği Oscar ödüllerinden "en iyi uyarlama senaryo", "en iyi görüntü yönetimi", "en iyi sanat yönetimi", "en iyi kostüm" ve "en iyi orijinal şarkı" dallarında olmak üzere beşini kazandı.

David Lean'in epik sinema uyarlaması dışında üç kez daha filme çekilmiştir. Romanın tüm sinema ve TV uyarlamaları aşağıdadır:

Yıl	Ülke	Tür	Film	Yönetmen	Not
1959	Brezilya	TV dizisi	"Doutor Jivago"		Siyah beyaz, senaryo: Hélio Ansaldo
1965	ABD	Sinema filmi	Doctor Zhivago	David Lean	5 Oscar ödülü verildi
2002	İngiltere/Almanya/ABD	TV filmi	"Doctor Zhivago"	Giacomo Campiotti	226 dakika, üç bölümde
2006	Rusya	TV mini dizisi	"Doktor Zhivago"	Aleksandr Proshkin	416 dakika