Dr. Jekyll ve Bay Hyde (film, 1941)
Dr. Jekyll ve Bay Hyde 1941 ABD yapımı fantastik korku filmdir. Özgün adı Dr. Jekyll and Mr. Hyde dır. Filmin Türkiye'de İki Ruhlu Adam adıyla da gösterildiğine dair kayıtlar vardır.[1]
| Dr. Jekyll and Mr. Hyde | |
_Film.jpg) "Dr. Jekyll ve Bay Hyde" (Dr. Jekyll and Mr. Hyde) filminin sinema afişi | |
| Yönetmen | Victor Fleming |
|---|---|
| Yapımcı | Victor Saville Victor Fleming |
| Senarist | John Lee Mahin Robert Louis Stevenson (roman) |
| Oyuncular | Spencer Tracy Ingrid Bergman Lana Turner Donald Crisp |
| Müzik | Franz Waxman |
| Görüntü yönetmeni | Joseph Ruttenberg |
| Kurgu | Harold F. Kress |
| Stüdyo | MGM |
| Dağıtıcı | MGM |
| Cinsi | Sinema filmi |
| Türü | Korku, bilimkurgu, fantezi, dram |
| Renk | Siyah-beyaz |
| Yapım yılı | 1941 |
| Çıkış tarih(ler)i | 12 Ağustos 1941, New York |
| Süre | 113 dakika |
| Ülke |  ABD |
| Dil | İngilizce |
| Diğer adları | Dr. Jekyll ve Bay Hyde (Türkiye) Le Docteur Jekyll et Monsieur Hyde (Fransa) Il Dottor Jeckyll e Mr. Hyde (İtalya) El Extraño caso del doctor Jekyll (İspanya) Arzt und Dämon (Almanya) |
Victor Fleming'in yönettiği bu siyah beyaz filmin senaryosu John Lee Mahin tarafından İngiliz yazar Robert Louis Stevenson'ın 1886'da yayımladığı "The Strange Case of Dr. Jekyll and Mr. Hyde" (Dr. Jekyll ve Bay Hyde'ın Tuhaf Vakası) adlı kısa romandan uyarlanmıştır. Kitap Türkiye'de filmin Türkçe isminde olduğu gibi Dr. Jekyll ve Bay Hyde adıyla basılmıştı.[2][3]
Stevenson'ın romanı 1908 yılından başlayarak defalarca sinemaya aktarılmıştı. Victor Fleming'in 1941 tarihli bu filmi, 1931'deki Rouben Mamoulian'ın filminden sonra romanın ikinci sesli sinema uyarlamasıdır. Mamoulian'ın başrol oyuncusu Fredric March o filmdeki performansı ile 1932'in "en iyi erkek oyuncu" Oscar'ını kazanmıştı.1941 tarihli film'se yeni bir uyarlama olmaktan çok 1931 tarihli olanın bir yeniden çevrimidir. Victor Fleming'in bu yeniden yapımı ise öncekinin başarısına erişemedi, ama daha önce Rüzgâr Gibi Geçti'yi yönetmiş olan Fleming'in varlığı ve zengin oyuncu kadrosu filmi ilginç kılmaya yetmişti. Spencer Tracy, Ingrid Bergman, Lana Turner, Donald Crisp ve Ian Hunter'ın önemli rollerini paylaştıkları filmin siyah beyaz görüntülerini Joseph Ruttenberg çekmiştir.
Victoria dönemi Londra'sında geçen filmde saygın ve örnek bir vatandaş olan Dr. Jekyll'ın üzerinde çalıştığı kendi buluşu olan bir ilacı yine kendi üzerinde denemesiyle geceleri ruhen ve bedenen bir canavara dönüşmesi, gündüzleri de tekrar normale dönmesi anlatılmaktadır. İnsan doğasında bulunan kişilik farklılıklarının bir alegorisi olan film aynı zamanda Victoria dönemi İngiliz üst sınıfının ahlaki düalizmine de bir eleştiri getirmektedir. Bulundukları sosyal konumun beklentileriyle, konumlarına yakışmayan fantezilerinin iç çatışmalarını yaşayan aristokratların/burjuvaların ahlaki kuralların farkında olarak onları bile bile çiğnemelerinin bir alegorisidir.[4]
Film "en iyi görüntü", "en iyi kurgu" ve "en iyi özgün müzik" dallarında Oscar'a aday gösterilmişti.
Konusu
değiştirFilmin konusu 1887 yılında Victoria devri Londra'sında geçer. Şehrin önde gelen hekimlerinden olan Dr. Henry Jekyll'ın (Spencer Tracy) çalıştığı hastanedeki diğer meslektaşlarıyla bazı görüş ayrılıkları vardır. İnsanların içinde hem iyinin hem de kötünün birlikte var olduğunu savunan Jekyll bunların ayrıştırılabileceğini savunmakta ve bu yönde deneysel çalışmalar sürdürmektedir. Bu türden radikal deneysel tedavilerin hastalar üzerinde uygulanmasına karşı çıkan meslektaşları ile sık sık tartışırlar. Dr. Henry Jekyll malikhanesinin ayrı bir bölümünü laboratuvar haline getirmiştir ve deneysel çalışmalarını burada da yalnız başına sürdürmektedir.
Dr. Jekyll, Sir Charles Emery'nin (Donald Crisp) kızı Beatrix'le (Lana Turner) nişanlıdır. Dr. Jekyll'in radikal fikirlerinden endişe duyan Sir Charles ayrıca kızına uluorta sevgi gösterilerinde bulunduğu için ona biraz da içerlemektedir. Hayvan deneylerinde başarılı olan doktor geliştirdiği ilacı içirdiği bir tavşanın saldırgan hale geldiğini, saldırgan bir kemirgenin de uysallaştığını gözlemler ve ilacı kendi üzerinde de denemeye karar verir.
İlacı aldıktan kısa bir süre sonra hem fiziksel hem de ruhen değişikliğe uğrayan Dr. Jekyll kaba saba bir görünüme bürünmüştür. Laboratuvarında çıkardığı garip seslerden endişelenen uşağına kapıyı açmadan seslerin bir arkadaşı olan Bay Hyde'a ait olduğunu söyler. Artık bu ikinci kişiliğinin adı da belli olmuştur. Görünümüyle adeta canavarlaşmış olan Bay Hyde'ın zekası ve anlık dikkatinde hiçbir değişiklik olmamıştır, ama ahlaki karakterinde büyük bir çöküntü meydana gelmiştir. Daha önce sokakta bir saldırıdan kurtarıp evine bıraktığı kız Ivy Peterson'ın (Ingrid Bergman) barmaid olarak çalıştığı müzikhol/bar'a gider, etrafa para saçarak kızı locasına davet eder, ona tacizde bulunur. Pervasızca davranışlarıyla ortalığı birbirine katar, patrona rüşvet vererek kızı bardan kovdurur ve onu arabasına alarak evine götürür. Artık ona sahip olmuştur ve eve kapattığı kıza işkence yapmaya başlar.
Aynı kişi olduklarını bilmeden Ivy tanıdığı tek doktor olan Jekyll'in evine gider ve ona işkence yaralarını gösterir, yardım ister. Jekyll de ona kendisini Hyde'dan kurtaracağına söz verir, hatta kıza acıyan doktor onun evine arkasında zarf içinde yüklüce bir para bile gönderir. Ancak korkulan olur ve Dr. Jekyll o gece aniden serum almamış olduğu halde tekrar Bay Hyde'a dönüşür ve özgürlüğünü kutlamakta olan Ivy'nin evine gider, orada onu boğarak öldürür. Polis peşindeyken kendi evine gider ama içeri giremez, Hyde görünümünde olduğu için uşağı Poole(Peter Godfrey) da onu tanımayarak içeri almaz. Arkadaşı ve meslektaşı Dr. John Lanyon (Ian Hunter)'dan mektupla ilaçlarını kendisine getirmesini ister, tanımadığı bir insana ilaçları teslim etmek istemeyen Lanyon'ın gözü önünde antidotu içerek normale döner ve ona sırrını anlatır. Şimdi onun çift kişilikli olduğundan haberdar olan yaşayan tek kişi dehşet içinde bu değişime tanıklık etmiş olan Dr. Lanyon'dır.
Daha sonra da nişanı bozmak için Beatrix'in evine giden Dr. Jekyll kontrolü dışında tekrar Bay Hyde'a dönüşür ve ona saldırır, araya giren Sir Charles'ı bastonuyla vurarak öldürür ve laboratuvarına kaçar. Kırık bastonu tanıyan Dr. Lanyon polisle birlikte laboratuvara gelir, bu sırada tekrar antidot almış olan Dr. Jekyll normal görünümde olduğu için polisler ondan özür dileyip gitmek üzerelerken Lanyon onlara engel olur. Polislerin şaşkın bakışları altında son kez Bay Hyde'a dönüşen ve bıçakla saldıran arkadaşını durdurmak da yine Dr. Lanyon'a düşer, Lanyon Hyde'ı tabancayla vurarak öldürür, ölüm anında Hyde'ın yeniden normale dönüştüğü görülür.
Spencer Tracy'nin oyunculuğu
değiştirSpencer Tracy'nin filmdeki performansı 1941 yılında eleştirmenler tarafından çokça tartışılmıştı. Eleştirmenler Bay Hyde olarak oldukça inandırıcı bulmalarına rağmen onu Dr. Jekyll olarak kabullenebilmekte oldukça zorlandıklarını yazmışlardır. Oysa bir önceki sesli versiyon olan 1931 tarihli Rouben Mamoulian filminde aynı rolü üstlenmiş olan Fredric March hem Jekyll hem de Hyde rolünde çok başarılı ve inandırıcıydı, zaten bu başarısı ona bir de Oscar ödülü getirmişti.[5]
Ayrıca Tracy, biraz külhanbeyi tavırlarıyla Londra'lı üst sınıftan bir Victoria dönemi doktorunu canlandırmak için fazla 'Amerikalı' bulunmuştu. Hatta onu Hyde rolüne büründüğünde bile fazlaca korkutucu bulmayanlar çıkmıştı. Yazar W. Somerset Maugham'ın çekimler sırasında film setini ziyaret ettiğinde Spencer Tracy'yi bir müddet izledikten sonra alaycı bir şekilde yanındakilere "Şimdi hangisini canlandırıyor, Jekyll'i mi yoksa Hyde'ı mı?" diye sorduğu söylenir.[6]
Film hem eleştirmenler nezdinde hem de gişede başarısızlığa uğramıştı. Zaten Spencer Tracy de kendi oyunculuğunu kötü bulduğunu itiraf etmiş, bu filmin de en beğenmediği filmlerinden biri olduğunu söylemişti. Hatta bu filmden sonra oyunculuk kariyerinin sona ereceğini bile düşünmüştü.[6] Aradan geçen onca yıldan sonra birçok eleştirmen Spencer Tracy'ye haksızlık yapıldığını, aslında oyunculuğunun o kadar da kötü olmadığını, 1931 versiyonundaki Fredric March'ın olağanüstü oyunculuğunun gölgesinde kaldığını söylemişlerdir. Fredric March'ın Hays Sansür yasaları öncesinin daha geniş imkânlarına da sahip olmayan Tracy stüdyonun kalıplarına uymak zorundaydı ve bu 1941 yapımında hikâyenin cinsel derinliğine hiç inilememişti.[7]
Filmin kadın oyuncuları
değiştirRomanın ilk sinema uyarlamalarından beri Jekyll ve Hyde arasındaki kişilik bölünmesini sembolize etmek için onun yanına bir "iyi" bir de "kötü" kadın arkadaş vermek adeta gelenek haline gelmişti. Bu filmde "iyi", doktorun nişanlısı olan üst sınıftan Beatrix Emery (Lana Turner), "kötü" de bar kadını Ivy Peterson'dır (Ingrid Bergman) [5] Bu iki karakter de romandan alınmamıştır. Aslında romanda ne Beatrix ne de Ivy vardır.[8] Romandaki Jekyll/Hyde iyi veya kötü hiçbir kadına ilgi göstermez.
Sinema versiyonları arasında da gittikçe dozu artan bir sulandırma göze çarpar. Örneğin 1931 versiyonunda Ivy açıkça bir sokak fahişesiyken, devrin sansür yasalarının (Hays Yasası) etkisiyle 1941 versiyonunda bar kadını olmuştur. Zaten 1931 versiyonunun başarısı bir bakıma Hays Sansür Yasası öncesi Amerikan sinemasındaki hoşgörüden yararlanarak hikâyenin cinsel boyutuna daha fazla eğilebilmiş olmasında da yatmaktadır.[7]
Film stüdyosu ilk başta Beatrix rolünü Ingrid Bergman'a, Ivy rolünü de Lana Turner'a oynatacaktı. O zamana kadar hep iyi masum kadınları oynamış olan Bergman hep aynı rolleri oynamaktan bıkmıştı ve Ivy rolünün daha ilgi çekici ve oyunculuğunu göstermek için daha ucu açık bir rol olacağını düşündü ve rolleri değişmek için yapımcıları ikna etti.[6]
Filmin rol dağılımı yapılmadan önce Spencer Tracy, hem Beatrix hem de Ivy karakterinin aynı aktris tarafından oynanması gerektiğini ileri sürmüş ve birlikte 9 film yapacakları ve uzun yıllar boyunca hayat arkadaşlığı yapacağı Katharine Hepburn'u bu rol(ler) için önermişti. Her iki kadın karakter de aynı aktris tarafından canlandırılırsa, tıpkı Jekyll/Hyde rolünde olduğu gibi kişinin iyi veya kötü yanlarının belirginleştiği kişilik bölünmesi temasına daha güçlü bir vurgu yapılabilecekti. Ancak Tracy'nin bu önerisi yapımcılar tarafından kabul görmedi.[6]
Oyuncu kadrosu
değiştir_ekran_g%C3%B6r%C3%BCnt%C3%BCs%C3%BC.jpg)
| Aktör/Aktris | Rolü |
|---|---|
| Spencer Tracy | Dr. Henry Jekyll / Mr. Hyde |
| Ingrid Bergman | Ivy Peterson |
| Lana Turner | Beatrix Emery |
| Donald Crisp | Sir Charles Emery |
| Ian Hunter | Dr. John Lanyon |
| Barton MacLane | Sam Higgins |
| C. Aubrey Smith | Piskopos Manners |
| Peter Godfrey | Poole, Jekyll'in uşağı |
| Sara Allgood | Mrs. Higgins |
| Frederick Worlock | Dr. Heath |
| William Tannen | Stajyer Fenwick |
| Frances Robinson | Marcia |
| Denis Green | Freddie |
| Billy Bevan | Mr. Weller |
| Forrester Harvey | Yaşlı Prouty |
| Lumsden Hare | Colonel Weymouth |
| Lawrence Grant | Dr. Courtland |
| John Barclay | Kilisedeki polis memuru |
Filmin diğer versiyonları
değiştir- Dr. Jekyll and Mr. Hyde (1908) ABD, Sessiz, kısa film.
- The Duality of Man (1910) İngiltere, sessiz, kısa
- Den Skæbnesvangre opfindelse (1910) Danimarka, sessiz, kısa
- Dr. Jekyll and Mr. Hyde (1912)
- Dr. Jekyll and Mr. Hyde (1913)
- A Modern Jekyll and Hyde (1913)
- Dr. Jekyll and Mr. Hyde (1920) John Barrymore başrolde
- Dr. Jekyll and Mr. Hyde (1920) Sheldon Lewis başrolde
- Der Januskopf (1920) Almanya, yönetmen: F.W. Murnau
- Dr. Jekyll and Mr. Hyde (1931) ABD, yönetmen:Rouben Mamoulian, Fredric March başrolde (Oscar ödülü) *İlk sesli uyarlama*
- Dr. Jekyll and Mr. Hyde (1932)
- Dr. Jekyll and Mr. Hyde (1941) Bu maddenin konusu
- Mighty Mouse Meets Jekyll and Hyde Cat (1944)
- Dr. Jekyll and Mr. Mouse (1947)
- "Suspense" (1949)
- "Suspense: Dr. Jekyll and Mr. Hyde" (1949)
- Gentleman Jekyll and Driver Hyde (1950)
- Extraño caso del hombre y la bestia, El (1951)
- Abbott and Costello Meet Dr. Jekyll and Mr. Hyde (1953)
- The Ugly Duckling (1959)
- Testament du Docteur Cordelier, Le (1959) (TV)
- The Two Faces of Dr. Jekyll (1960)
- Teenage Jekyll and Hyde (1963)
- Biblioteca di Studio Uno: Il dottor Jeckill e mister Hide (1964) (TV)
- The Strange Case of Dr. Jekyll and Mr. Hyde (1968) (TV)
- The Jekyll and Hyde Portfolio (1971)
- Dr Jekyll & Sister Hyde (1971)
- I, Monster (1971)
- The Man with Two Heads (1972/I)
- The Adult Version of Jekyll & Hide (1972)
- Dr. Jekyll and Mr. Hyde (1973) (TV) Kirk Douglas, Susan George, Donald Pleasence oynuyorlar.
- Dirty Dr. Jekyll (1973)
- Hombre y la bestia, El (1973)
- Dottor Jekyll e gentile signora (1979)
- Dr. Jekyll and Mr. Hyde (1981) (TV)
- Docteur Jekyll et les femmes (1981)
- Jekyll and Hyde... Together Again (1982)
- Strannaya istoriya doktora Dzhekila i mistera Khayda (1985)
- Dr.Jekyll ve Bay Hyde (animasyon,1986) Avustralya yapımı
- "Nightmare Classics: The Strange Case of Dr. Jekyll and Mr. Hyde" (1989)
- "Nightmare Classics" (1989)
- Edge of Sanity (1989)
- Jekyll & Hyde (1990) (TV)
- Jekyll & Hyde (1995)
- Dr. Jekyll and Ms. Hyde (1995)
- "Julia Jekyll and Harriet Hyde" (1995)
- Mary Reilly (1996)
- Dr. Jekyll and Mr. Hyde (1999) (TV)
- Jekyll and Hyde (2000) (V)
- Jekyll & Hyde: The Musical (2001) (TV)
- Dr. Jekyll and Mr. Hyde (2002) (TV)
- Dr. Jekyll and Mr. Hyde (2002) (V)
- Dr. Jekyll & Mistress Hyde (2003) (V)
- The Dr. Jekyll & Mr. Hyde Rock 'n Roll Musical (2003)
- The Strange Case of Dr. Jekyll and Mr. Hyde (2006)
- Jekyll + Hyde (2006)
- Jekyll (2007)
Filmin renklendirilmiş versiyonu
değiştir1980'li yıllarda moda olduğu üzere ve video-TV dünyasının talebi üzerine, tartışmalı bir şekilde renklendirilen bir grup siyah beyaz film arasında bu film de vardı.
Bak. Film renklendirme
Kaynakça
değiştir- ^ Dorsay, Atilla (1995). 100 Yılın 100 Yönetmeni. Remzi Kitabevi. ss. sayfa 81.
- ^ kutuphane.tbmm.gov.tr:8088/2007/200701018.pdf
- ^ http://kutuphane.tbmm.gov.tr/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?bib=284054[ölü/kırık bağlantı]
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2009.
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 26 Nisan 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2009.
- ^ a b c d "Arşivlenmiş kopya". 5 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2009.
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 26 Nisan 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2009.
- ^ en:Strange Case of Dr Jekyll and Mr Hyde
Dış bağlantılar
değiştir- IMDb'de Dr. Jekyll ve Bay Hyde
- allmovie.com'da Dr. Jekyll and Mr. Hyde 26 Nisan 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.