Embriyonik gelişim

Embriyonik gelişim veya embriyogenez, eşeyli üreyen canlılarda görülen ve canlının, döllenme ile doğumu ya da yumurta veya kozadan çıkmasına kadar geçen süredeki gelişimidir. Embriyonik gelişimin safhaları ve yeri canlıdan canlıya farklılık göstermekle birlikte, bu süreç genelde annenin veya annenin ürettiği bir yapı koruyuculuğunda geçer.

Hayvanlardaki embriyonik gelişimde 4 aşama görülür:

1. Döllenme
2. Biçim
3. Büyüme
4. Değişim

Döllenme

Bu aşamada alışılmışın dışında bir büyüklüğe sahip zigot, kendi genomunun aynısını taşıyan daha kücük hücreler üretmek amacıyla üst üste mitoz hücre bölünmelerini gerçekleştirir. Ancak ilk anda zigotun kendi genleri aktif durumda değildir (bkz: yazılım (biyoloji)). Bölünme, halen annenin daha önceden zigota döllenmemiş yumurta aracılığıyla verdiği proteinler ve haberci RNAlar (mRNA) aracılığıyla yine annenin genomunun kontrolündedir. Bölünme dönemi, blastosöl oluşumu ile sona erer.

Biçim

Bu aşamada, önceden bölünmüş hücreler mekansal değişimlerle kendilerini hücre kümeleri ve tabakaları haline getirir. Bu olaya gastrulasyon denir. Şekillenme sonrası hayvanlarda 4 düzlem meydana gelir:

• Ön ve arka (anterior-posterior eksen)
• Sırt ve karın (dorsal-ventral eksen)
• Sol ve sağ (rostro - caudal eksen)
• Yakın ve uzak (proximal-distal eksen)

Bu aşamada hücre katmanlarında değişim (differentiation) görülmezken, proteinlerin ve mRNAların hücreler arasında eşitsiz dağılımı sonucunda, ileride hangi hücrenin hangi hücre tipi olacağı belli olur. Bu olaya "kader belirlenmesi" (fate determination) denir.

Gastrulasyon, 3 eşey zarını oluşturur (germ layer). Bunlar;

• Ektoderm
• Mezoderm
• Endodermdir.

Gastrula aşamasında, zigot artık kendi genlerini aktif hale getirir. Bu etkinliğe orta-blastosöl geçişi (mid-blastula transition) denir.

Küçülme

Zamanla embriyodaki hücreler, yetişkin canlıdaki hücre tiplerini oluştururlar. Bu olaya değişim (differentiation) denir. Bu hücre tiplerinden bazıları; sinir hücreleri, kan hücreleri ve kas hücreleridir. Bu hücreler tabakalar halinde dokuları, dokular organları, organlar da sistemleri oluştururlar. Ektodermden duyu organları, diş minesi, saç, tırnak ve sinir sistemi oluşur.

Değişmeme

Tüm sistemler oluştuktan sonra, hayvanların büyük bir kısmı gelişim safhasına girer. Gelişim, yeni hücrelerin ve hücreler arası sıvıların oluşmasıyla gerçekleşir.

Dış bağlantılar

• Virtual World of *Development
• Developmental Biology Online 15 Aralık 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• *Developmental Biology. Scott F. Gilbert22 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Max Planck Institute for Developmental Biology, Tübingen, Germany25 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Evrim Ağacı 13 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.