Eski Kaplıca

Bursa Eski Kaplıca (Armutlu Hamamı), Bursa'nın merkezindeki Çekirge mahallesinde bulunan 14. yüzyılda yapılmış bir çifte hamam.

Eski Kaplıca

Genel bilgiler
Tür	Kaplıca
Mimari tarz	Osmanlı
Konum	Bursa, Türkiye
Koordinatlar	40°12′08″K 29°01′24″D
Tamamlanma	En erken 1371
Tasarım ve inşaat
Mimar(lar)	Bilinmiyor

Hamamın bulunduğu alanda daha önce Bizans dönemine ait bir hamam kalıntısının bulunması sebebiyle Eski Kaplıca olarak isimlendirilmiştir. Anadolu’daki antik devir kaplıca ve hamamlarından etkilenerek oluşturulduğu düşünülen yıldızvari sıcaklıklı tipindedir. Osmanlı padişahı I. Murad döneminde inşa edilen hamam, günümüzde özgün işlevini sürdürmektedir.

Tarihçe

Yapının kesin yapım tarihine ilişkin belge yoktur ancak Osmanlı arşiv belgelerinde bulunan bilgiler, hamamın I. Murad döneminde inşa edildiğine işaret etmektedir ve en erken tarihinin 1371 olduğu düşünülür. Yapıya yakın konumdaki Hüdavendigar İmareti'nin vakfiyesinden anlaşıldığına göre I. Murad’ın Çekirge’de bulunan külliyesinin bir parçasıdır. Hamamın bulunduğu alanda daha önce Bizanslılara ait bir hamam kalıntısının bulunması sebebiyle Eski Kaplıca olarak anılır.

II. Bayezid döneminde yapıya soyunmalık bölümü, mahzen ve çevresine dükkanlar eklenmiştir. Eklenen soyunmalık bölümüne ait 1511 tarihli kitabe, kadınlar bölümü girişinde yer almaktadır. I. Murad döneminde inşa edilen mekanlar ile II. Bayezid döneminde inşa edilen birimler iki farklı mimari anlayışı yansıtır.

Yapı, seyyahların anlatımlarında çoğunlukla bir Bizans yapısı olarak veya kubbesi Sultan I. Murad döneminde örtülmüş bir hamam olarak tanımlanmıştır. Kimi araştırmacılar yapının sıcaklık bölümünde kullanılan antik sütun başlıklarının özelliklerine dayanarak hamamın, 5. ve 6. yüzyıllarda Bizans döneminde inşa edilmiş bir hamamının temelleri üzerine ve plan şeması büyük ölçüde korunarak Sultan I. Murad döneminde yeniden ayağa kaldırıldığı, beden duvarlarının büyük ölçüde tekrar inşa edilip üzerinin kubbe ile örtüldüğünü ifade etmiştir.

Yapının mimarı bilinmemektedir. Kaplıcanın cephe düzeni ve kullanılan malzeme ile ilgili detaylar, inşaatın gayrimüslim bir mimar veya usta tarafından yapıldığı yönünde veriler sunar. Hacı Bektaş-l· Veli Vilayetnamesi’nde "kaplıca mimarı" olarak tanınmış bir mimara yaptırıldığından bahsedilir.

Hamam, 1535, 1612, 1629, 1681, 1882, yıllarında muhtelif şekillerde tamirat geçirmiştir. Günümüzde bir otel işletmesi tarafından işletilmektedir.

Mimari özellikler

Anadolu’daki antik devir kaplıca ve hamamlarından etkilenerek oluşturulduğu düşünülen yıldızvari sıcaklıklı hamam tipinin bir örneğidir. Bu tip hamamlarda genel yıkanma yerleri olan tonozlu nişler çokgen şeklindeki göbektaşı etrafında sıralanırlar.

Soyunmalık, soğukluk, ılıklık ve ılıklığın iki yanındaki birimlerden oluşan kaplıcanın, sıcaklık bölümü kubbeleri kiremit ile, soğukluk bölümü kubbesi ise kurşun ile kaplanmıştır.

Sıcaklık bölümünün ortasında yedi metre çapında bir şadırvan vardır. Şadırvan sekiz sütunla çevrelenmiştir. Bizans Dönemi sütun başlıkları devşirme malzeme olarak kullanılmıştır. Sıcaklığı örten kubbe, havuzun çevresindeki sekiz sütunu birbirine bağlayan yuvarlak kemerlerin üzerine oturmaktadır. Bu bölümde aslan ağızlı kurna ile akan su; önce küçük bir yalağa, oradan da kademeli olarak havuza kadar gitmektedir.

II. Bayezid devrinde yapılan soğukluk (camekân) bölümünün üzeri 10 metrelik küresel üçgenler ile kemer ve duvarlara oturan iki kubbe ile örtülmüştür. Camekânın etrafında odalar, aşçı, şerbetçi, peştamalcı dükkanları ve camekanın altında bir ahır bulunmakta idi.

Hamamın güney tarafında Bursa’nın en eski çeşmelerinde biri olan Armutlu Çeşmesi bulunmaktadır.